Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
100 Ekranda dilçi alim İ.Məlikov peyda olur.Ekranın alt tərəfində onun adı,soy adı və elmi dərəcəsi yazılır.O deyir: "Ön Asiyanın qədim dillərindən olan xatt dilində tərtib edilən və eradan əvvəl 3-2-ci minilliklərdə qələmə alınan mətnlər ilk dəfə Qroznı və Forrer tərəfindən öyrənilmiş, daha sonra isə ,bu işi İohannes Fridrix, Laroş, Kemmenhuber, Dyakonov, Dunayevskaya və başqaları davam etdirmişlər. Sözügedən dilin leksik fondunda türkcə ilə ortaq olan bir sıra sözlərə təsadüf olunur ki, bu da həmin etnosların hələ Tunc dövründə Kiçik Asiya ərazisində cox yaxın ictimai-siyasi,mədəni və iqtisadi əlaqədə olduqlarını göstərir." Ekranda yazılır: "Xatt dilində Türk dilində ------------------------------------------ kud qut (can,ruh) takkıl taxıl tek tik (tikmək) aşaq acıq kuru gör (görmək) kuba qanmaq (anlamaq) ------------------------------------------------------- Kadr arxasından alimin səsi eşidilir.O,sözünə davam edərək deyir: "Kud. Xatt dilində bu söz əksər hallarda "li-kud" və "li-kuddu" formasında işlədilib ki, mənası onun canı, onun ruhu deməkdir.Türk dilindəki can, həyat gücü,ruh mənalarını verən "qut" kəlməsi ilə üst-üstə düşür. Takkıl. Tədqiqatçı Dunayevskaya bu sözün kökünün tullamaq,səpmək mənasını verən "kıl" kəlməsi olduğunu,"tak" hissəciyinin isə sözönü olduğunu ehtimal etmişdir.Kammenhuber isə haqlı olaraq göstərmişdir ki,bu sadə sözdür və "səpmək", "dağıtmaq" mənalarında işlənmişdir. Bu söz türk dilində dağılmaq, dağıtmaq və dənli bitki mənalarında işlənən "taxıl" sözü ilə paralellik təşkil edir. Başqa bir paralel isə ana dilimizdəki "tik" sözünün verdiyi mənanı verən "tek" kəlməsidir.Acıq mənasını verən "aşaq" və görmək mənasında olan "kuru" sözləri də bu qəbildəndir. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki,eyni kəlməyə "kar" və "kur" formalarında şu- mer dilində də rast gəlinir. Qanmaq mənasında olan "kuba" kəlməsi şumer dilində "ka" şəklində qeydə alınmışdır." Ekranda yenidən İ.Məlikov görünür və sözünə davam edir: 101 "Xatt dili ilə türk dilinin əlaqəsi təsadüfi ola bilməzdi və bu,böyük ictimai- siyasi nüfua malik iki dilin uzunmüddətli əlaqəsinin bəhrəsindən başqa bir şey deyildir. Bənzər hal türk dili ilə Ön Asiyanın başqa bir dili olmuş hett dili arasında da müşahidə edilir.Eradan əvvəl 2--ci minilliyə aid hett mixi yazı mətnlərində də bir çox türk sözünə rast gəlmək mümkündür." Ekranda yenidən yazılar peyda olur: "Hett dili Türk dili --------------------------------------------------- te de (demək,danışmaq) tür dürmələmək atta ata anna ana" ----------------------------------------------- Kadr arxasından alimin səsi gəlməkdə davam edir: "Te. Bu kəlmə hett dilində danışmaq,söyləmək, demək anlamlarında işlənmiş, Urartu kitabələrində "ti" formasında qeydə alınmışdır. Tür. Sözün hett dilindəki mənası bağlamaq,bükmək,sarımaq,üzləməkdir. Ana dilimizdəki "dürmələmək" sözü ilə üst-üstə düşür." Ekranda "Yeddi oğul istərəm" filmindən öküzlə yer şumlanması və dən səpilməsi,eləcə də "Böyük dayaq" filmində taxıl biçilməsi səhnələri canlanır. Diktor mətni: "Qədim şumer kitabələrində bu gün də dilimizdə işlənməkdə olan "arpa", "saman", "su", "tum", "şum" və sairə bu kimi əkin-biçinlə bağlı kəlmələrin qeydə alınmış olması,eləcə də 5 min öncəyə aid şumer qaynaqlarında Arattada, yəni bugünkü Azərbaycan ərazisində buğda və noxud əkildiyinin bildirilməsi, hələ Neolit və Eneolit dövrlərindən zəngin əkinçilik mədəniyyətinə sahib olan xalqımızın üstəlik bu mədəniyyətin izlərini dilimizin qədim qatlarında faktlaşdırmış olması şübhəsiz ki,ana dilimizin geniş imkanlarından və konsevativliyindən xəbər verməkdədir. Məhz bu konservativlik sayəsində dilimizin daha qədim qatlarında əksini tapmış bir sıra arxetiplər dövrümüzədək qorunmuşdur.Bu hal dünyanın başqa dillərində ya müşahidə olunmur,ya da çox az müşahidə olunur. Ön Asiyanın ən qədim dilləindən olmuş xatt dilində türk dilindən alınma taxıl kəlməsinin olması qədim xalqların əkinçilik mədəniyyətini məhz əcdadlarımızdan öyrəndiklərinin ən gözəl sübutudur.Təsadüfi deyil ki, qədim yunan tarixçisi Herodot iskitlərə, yəni tüklərə göydən endirilən hədiyyələr içərisində kotanın, xamıtın adlarını ilk yerdə çəkməkdədir.Ümumiyyətlə dilimiz Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|