Azərbaycan xalqının ümummilli lideri
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
139
"Şah İsmayıl" operasının ssenari müəllifi M.Maqomayevin əsərinin adını XVI əsrin böyük Səfəvi dövlətinin başçısı, qüdrətli və uzaqgörən sərkərdə, görkəmli şair və mədəniyyət carçısı Şah İsmayılın adı ilə eyniləşdirməsi təsadüfi olmayıb rəmzi məna daşıyır. O, dövlətçiliyimizin, xalqın mübarizəsinin yenilməzliyini sözlə musiqi dilinin qovşağında dinləyicilərə çatdırır. Bəstəkarın "Nərgiz" operası onun yaradıcılığında mühüm rol oynayır[22]. Təsadüfi deyil ki, 1938-ci ildə Moskvada səslənən bu əsər təkcə M.Maqomayevə deyil, həm də musiqi mədəniyyətimizə bir töhfə kimi qəbul edilmişdir. M.Maqomayev bir folklorçu və etnoqraf kimi uzun illər Azərbaycan xalq mahnılarını və rəqslərini toplamış, qeydə almış, nota salmış, yeri gəldikcə öz əsərlərində istifadə etmişdir. Bəstəkarın arxivində qorunub saxlanan 30-a qədər mahnı və rəqs
birlikdə topladıqları və nəşr etdirdikləri “Azərbaycan türk el nəğmələri”ni əvəzsiz musiqi xəzinəsi adlandırmaq olar. Bəstəkar xalq ruhunu oxşayan bir sıra mahnı və marşlar yazmışdır. Böyük bəstəkar, dirijor və musiqişünas M.Maqomayev XX əsr Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafında xüsusi xidmət göstərmiş, onun beynəlxalq aləmdə tanınmasına çalışmışdır. Xalqımız və dövlətimiz bu unudulmaz bəstəkarın adını uca tutmuş, xatirəsini əbədiləşdirmişdir.
Varlığımız, saflığımız, saf dünyamızdı muğamlar. Qənirsizlikdi, üz ağlığımızdı muğamlar. Əzəli musiqimizdi, fəlsəfi kamilliyimizdi, mənəvi zənginliyimizdi muğamlar. Xalqımızın sirdaşıdı, musiqimizin başıdı muğamlar. Xeyirxahlıqdı, insanpərvərlikdi, elsevərlikdi muğamlar. Qaynar bulaqdı, gur çeşmədi, səmavilik, ülvilik, ucalıq timsalıdı, adət-ənənəmizin bəzəyidi, tariximizin yol yolçusudu, yük daşıyanıdı muğamlar. Qaranlığa işıq saçan, insanlara nur paylayan günəşdi, aydı, ulduzdu muğamlar. Mənəviyyat şöləmiz, təlim-tərbiyə lisanımızdı, həyəcanımız, qaynar qanımızdı. Sadəlikdə mürəkkəblik, aşkarlıqda dərinlik, açıqlıqdı muğamlar. Yığcamlıq, lakoniklik, məzmunluluq, ümumiləşdirmə, yekunlaşdırma dəmidir muğamlar. Rahatlıqda narahatlıq, sevincdə kədər, hicranda vüsaldı, nalədi, ahu- fəğandı muğamlar. Yaşamaqda yaratmağın, ölümlə qalımın mənasıdı, insanı əsrarəngiz təbiətlə doğmalaşdıran, gözəlliyə qovuşduran ayrılmazlıqdı muğamlar. Sağalmaz yaralara, ruhi sarsıntılara, tərki-dünyalığa məlhəmdi muğamlar. Düşünən, düşündürən fikir karvanıdı, xəyaldı, röyadı, bir ayrı dünyadı muğamlar. Doğmamız, əzizimizdi, təmiz qəlbimizdi muğamlar. Bizə belə gəlir ki, bu mənəvi aləm, ruhi qida ərazi, vətən anlayışı baxımından qədim Şərq ölkələrinin dühasıdır, orada məskunlaşan, orada güzəran keçirən xalqların kəşfi, ixtirasıdır. Bu geniş torpaqlarda yaşayan xalqların hər birinin muğam yaradıcıları kimi fəxr etməyə, mənimdi deməyə, öyünməyə, sevinməyə haqqı var. Bu inkaredilməz həqiqəti hamılıqla qəbul etmək, bu baxımdan yaşamaq daha düzgün, daha səmimi olar. Əsil həqiqət belədir ki, muğamların ilkin yarandığı, dünyaya göz 140
açdığı məkan Şərqdir, Şərq müdrikliyidir. Onun əsli, kökü, rişələri, lap elə qol- budaqları da bu torpaqda pərvəriş tapmış, bu müqəddəslikdə ucalmışdır. Şərqin ürəyinin başında öz mənzərəsi, gülü, gülüstanı, tər çiçəyi, çəmənzarı ilə göz oxşayan muğamat sarayı dünyanı heyrətə gətirir. Öz yaraşığı, öz bənzərliyi, öz qənirsizliyi, öz möhtəşəmliyi ilə seçilən muğamat sarayı. Dərin düşüncə, incə zövqlə, sehrli barmaqla ucaldılan bu əzəmətin, vüqar çələnginin ustasıdı, bənnasıdı, nəqş vuranı, qaş-daşa tutanıdı, Şərq xalqlarıdı, bizik, hamımızıq. Heyrətlə saraya axır və görürsən ki, bura Ərəbistandı, İrandı, Azərbaycandı, Türküstandı, Əfqanıstandı, Pakistandı, Hindistandı. Deməli, muğamların başlanğıcı, mənşəyi, soy kökü bu yerlərdi, bu torpaqlardı. Bu mülahizə bizim öz qənaətimiz, öz qərarlarımızdı[24] O da aydın həqiqətdir ki, Azərbaycan muğamları Şərq muğam aləmilə əsrlərcə
yaxınlıq, oxşarlıq və doğmalıq təşkil etsə də bəzi fərqli cəhətlərdə özünü açıq-aşkar büruzə verir ki, bu da tamamilə təbiidir. Deməli, ümumilikdə fərdiçilik, bizimkində mənimkilik, genişlikdə lokallıq mütləqdir, qanunauyğundur. "Bu uyğunluqla bərabər, heç də inkar edilməməlidir ki, bu muğamlar eyni zamanda müəyyən xüsusiyyətlərə görə bir-birindən fərqlənirlər. Bu, belə də olmalıdır, çünki onların hər biri daimi olaraq yerli ənənələrin təsiri altındadır və o xalqın dili, musiqi alətləri, ifa üsulları və ifadə vasitələri ilə sıx əlaqədardır"[25]. Buraya hər bir xalqın xarakteri, mədəni inkişafı, mənəvi zənginliyi və psixoloji anını da daxil etmək olar. Muğamatın başlanğıcı, ilkin yaranışı, kökü və rişələri tarixini uzaq keçmişdə ibtidai icma quruluşunun inkişaf etmiş mərhələsində axtarmaq lazımdır. Bu problemin Azərbaycanla bağlı cəhətlərinə toxunmağı özümüzə borc bilirik. Azərbaycan minilliklər boyu qədim Şərq ölkələrilə təmasda, qarşılıqlı mədəni əlaqədə olmuşdur. Eradan əvvəl I minillikdən üzü bəri xalqımız bir sıra güclü dövlətlər yaratmışdır. Öz qüdrəti, mənəvi dünyası və zəngin adət-ənənəsilə seçilən dövlətlər. Həmin dövrdə Şərq aləmilə əlaqələrimiz daha güclü, daha təsirli olmuşdur. Belədirsə, muğamlarımızın kökləri həmin dövrlərin tarixi ilə sıx bağlıdır. Azərbaycan ərazisində muğamların tarixini Manna və Atropatena dövlətlərinin tarixinə bağlasaq, daha düzgün ola bilər. Zərdüşt dünyasının müqəddəs kitabı "Avesta" təxminən eyni dövrdə formalaşmış və inkişaf etmişdir. 21 kitabda cəmləşən "Avesta"nın Atropatenada tamamlanması çox şey deyir. Kitabda etiqadlar və mərasimlərin icrası zamanı muğamlardan istifadə edilməsi mümkündür. Deməli, ərazimizdə muğamların təşəkkülünün eradan çox-çox qabaqlarla səsləşməsi ehtimalı həqiqətə daha yaxındır. İlk orta əsrlərdə Azərbaycanda muğamlar öz qədim kökü üstündə inkişafını davam etdirmiş, kamala yetmişdir. Bu baxımdan ərazimizdə VII əsrdə İslam dininin təşəkkül tapması və sonrakı inkişafı böyük məna və məzmun kəsb edir. Xatırladaq ki, Quranın avazla oxunması orta əsrlərdə xüsusi təqdir edilir və yüksək qiymətləndirilirdi. İslam dünyasının bu müqəddəs kitabının hikmət və təsir gücünü xalqa çatdırmaqda onun avazla oxunması yüksək sənət sayılırdı. Yəqin ki, muğam bu sənətin icrasında öz rolunu oynamış, ona xidmət göstərmişdir. Quranın avazla oxunması öz növbəsində muğam dünyasının inkişafına səbəb olmuşdur. Azərbaycanda da bu qovuşuqluq dinin
Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|