Azərbaycan xalqının ümummilli lideri
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əbdülqadir Marağayi.
- Əbubəkir ġirvani və Nurəddin Maraği.
133
düzəldilmiş bu alət 81 simdən ibarətdir. Simlər alətin üzərinə elə bir üsulla çəkilir ki, hər üç sim yerdə köklənə bilsin... Quruluşu kanon, rübab və nühzədən əxz edilmiş bu alət (müğni - T.B.) sarı ərik ağacından düzəldilmişdir. Çanağı rübab çanağından böyük, həm də enli və üçbucaq formalıdır, onun dəstəsində 33 sim vardır[7]. Onun haqqında hələ XIV əsrdə yaşamış böyük Azərbaycan musiqişünası Xacə Əbdülqadir Maraği "Məqasid əl-əlhan" əsərində yazır: "...Müstəsim zamanının ən görkəmli alimlərindən biri olan Əbdül Mömin Səfiəddin Urməvi elm ilə əməlin vəhdəti rəmzi, bir çox görkəmli sənətkarların müəllimi olmuşdur. Şərqin məşhur musiqişünasları Şəmsəddin Səhrəvərdi, Əli Sitayi, Həsən Zafer və Hüsaməddin Qotluq Buğa onun yetişdirmələridir"[8]. Səfiəddin 1294-cü ildə Bağdad həbsxanasında vəfat etmişdir.
şöhrətlənən Əbdülqadir ibn Qeybi əl-Hafiz əl-Marağayinin doğulduğu il dəqiq məlum deyil. Onun təxminən XIV əsrin ortalarında Marağa şəhərində dünyaya gəldiyi qeyd edilir.
Ölməz bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyov yazır: "Yaxın Şərq xalqları musiqisinin nəzəri və əməli inkişaf tarixində başlıca yeri dünyada məşhur olan iki nəfər Azərbaycan alimi, nəzəriyyəçi, musiqişünas tutur: Səfiəddin Urməvi və Əbdülqadir Marağayi (XIV əsr)" (9). Əbdülqadir Marağayinin musiqi təlimi sahəsində müxtəlif illərdə yazılmış bir sıra qiymətli əsəri olmuşdur. "Came əl-əlhan", "Məqasid əl-əlhan", "Kənz əl-əlhan" adlı əsərlərində musiqinin nəzəri və əməli məsələləri barədə ətraflı məlumat verilir. Əbdülqadirin "Came-əl-əlhan" əsərində musiqi elmi, təsniflər, musiqi alətləri, çalıb-oxumaq qaydaları və bir sıra başqa musiqi sahələri barədə zəngin məlumat verilir. C.Farmer göstərir ki, Marağayinin öz dəsti-xəttilə yazılan bu əsərdən iki nüsxənin biri "Nuri Osmaniyyə", digəri isə Oksford Universitetinin Badalyan kitabxanasında saxlanılır. Marağayinin "Kənz əl-əlhan" adlı başqa bir musiqi əsəri təranələr xəzinəsinə həsr edilmişdir. Təəssüf ki, bu əsərdən hələlik bir nüsxə əldə edilməmişdir. Təkcə onu demək olar ki, Marağayi "Məqasid əl-əlhan" əsərində özü bəstələdiyi təsnif və havaların adlarını çəkir və oxuculara bu məsələlər barədə daha ətraflı məlumat almaq üçün "Kənz əl-əlhan" əsərinə müraciət etməyi tövsiyə edir. Marağayinin məşhur musiqi əsərlərindən biri də "Məqasid-əl-əlhan"dır. Əsər "Badalyan", İstanbulda "Rauf Yektabəyin" kitabxanaları və Leyden Universitetinin kitabxanasında saxlanır. Lakin İranın Məşhəd kitabxanasında saxlanılan nüsxənin əsli və ən qədim olduğu göstərilir. Bu nüsxədə müəllifin zərif və gözəl xətti nəzərə çarpır. Kitabın 1418-ci ildə yazıldığı aydın oxunur. Kitab 88 səhifədən ibarətdir. Kitabdakı başlıqlar, musiqi alətlərinin adları, başqa izah və məlumatlar seçilsin deyə qırmızı hərflə yazılmışdır. Kitab müqəddimə, 12 bölmədən və bir neçə fəsildən ibarətdir. Əbdülqadir müqəddimədə yazır: "Kitabı qədim müəlliflərin fikirlərindən istifadə edərək qələmə
aldım. Əsəri çox ixtisarla yazmağa çalışdım. Məqsədim odur ki, oxucular müxtəlif 134
kitablara müraciət etməyə ehtiyac duymasınlar". Əsərdə səsin yaranması və hansı amillərə tabe olması, nəğmə və fəsil barədə izahlar, simlərin lazımi nisbətlərə bölünməsi və simlərin müxtəlif qaydada köklənməsi yolları haqqında olduqca qiymətli fikirlər vardır. Əsas pərdələr, onların düzülüşü, simlər üzərində barmaqların gəzişməsi, dəvələr, avazlar və onların qədim şöbələri və elmi şərhləri izah edilir. Sonra təsniflərin bəstələnməsi qaydaları, onların adları, musiqinin təsir gücündən ətraflı bəhs edilir. Kitabın ən maraqlı bölmələrindən biri də çalıb-oxumağın qanun- qaydaları, məşhur çalğıçılar, oxuyanlar, musiqi alətləri və onların istifadə edilməsi yolları şərh edilir[10]. Marağayi də Urməvi kimi musiqi yazı işarələri, tabulatura düzəltmək işində böyük təşəbbüskarlıq göstərmişdir. Hətta onun bəzi kitablarında sadə tabulaturalar öz əksini tapmışdır. Marağayinin hələ XV əsrdə ana dilində yazdığı şeri insana musiqi təsiri bağışlayır: Ey cami cahan bəhre səfa bizni unutma, Vey mahi cəbin mehri liqa bizni unutma. Ayrılması canım qılınc ilə eşqindən. Gər çərxi-fələk qıldı cida bizni unutma. Vardır Kərəmindən bu qədər bircə təvəqqə, Gər saldı cida bizni qəza, bizni unutma. Biz, Şərqin bu böyük oğlunu düşünərkən gözümüz önündə musiqinin nəzəri və əməli problemlərinə əvəzsiz incilər bəxş edən alim, musiqiyə şeir qoşan gözəl şair, şerə musiqi bəstələyən ustad bəstəkar, bəstələdiyi mahnını özünəməxsus avazla oxuyan təbli müğənni, oxuduğu havaları mahirən çalan çalğıçı, müdrik kəlamlarını zərif qəlbi və zərif barmaqları ilə vərəqlərə nəqş edən rəssam və xəttat Marağayinin ölməz obrazı canlanır. Əbubəkir ġirvani və Nurəddin Maraği. Əbdülqadir Marağayinin həməsri olan görkəmli Azərbaycan musiqi xadimlərindən biri də Məhəmməd ibn Əbubəkir Şirvanidir. Əbubəkir Şirvani tam mənasında dövrünün musiqi sultanı olmuşdur. Onun həyat və zəngin yaradıcılığı haqqında məlumat hələlik son dərəcə azdır. Musiqi ümmanından bizə yadigar qalan "Musiqi-İxvanus Səfa" adlı əsəri xalqımızın musiqi tarixinin öyrənilməsində xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Həmin əsərdə musiqimizin nəzəri və əməli məsələlərinə dair qiymətli fikirlər söylənilir[11]. XV əsr görkəmli Azərbaycan musiqişünası Nurəddin Marağinin də böyük xidmətləri olmuşdur. Onun 1413-cü ildə yazdığı "Məqasid-əl-ədvar" əsəri Şərq musiqi mədəniyyətinə töhfə kimi qiymətləndirilir. Əsərdə musiqinin tarixi, nəzəri məsələləri, alətlərin adları və istifadə tərzi haqda bəzi maraqlı məlumat verilmişdir. XV-XVI əsrlərdə yaşayıb-yaratması ehtimal olunan Əbdülmömin ibn Səfiəddin ibn Məhyəddinin "Behcat ər-ruh" musiqi əsəri ən kamil və bitkin musiqi araşdırması sayılır. Əsər müqəddimə, on fəsil və nəticədən ibarətdir[12].
Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|