Аzərbaycanda iNŞaat və memarliq
АZƏRBAYCANDA İNŞAAT və MEMARLIQ
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- АZƏRBAYCANDA İNŞAAT və MEMARLIQ
- İkinci dövr
36 АZƏRBAYCANDA İNŞAAT və MEMARLIQ
Çin məscidi (1375-ci il), Molla Əhməd məscidi (XIV əsr), Şeyx İbrahim məscidi (1415-ci il), Mirzə Əhməd məscidi (1347-ci il) aiddir. Bakı ətrafındakı kəndlərdə də bir çox məscidlər (8 tikili) I mərhələyə aiddir. Bunlardan əlavə öz qruruluşu və obrazları, dekorativ tərtibatı ilə fərqlənən məscidlər də var ki, onlara aşağıdakıları aid etmək olar: Hacı Banu məscidi - Şirvanşahlar kompleksində yerləşir və o, İçəri Şəhərin qoruq zonasına daxildir. Hacı-Heybət məscidi - memar Hacı Heybət tərəfindən tikilib (1206-cı il). O, İçəri Şəhərin sıravi yaşayış kvartalları tikilisinə aiddir. Məscid XVIII əsr abidələrinə aid olub, özündə İçəri Şəhərin dini tikililərinin inkişafını əks etdirir. Bəy məscidi 1895-ci ildə tikilib. Onun tikintisində Bakı milyonçusu Murtuza Muxtarov, İbrahim Şirvani, inşaatçı Mirəli-ən-Naki Seyid Hüseyn iştirak etmişlər. O, qədim bir məscidin yerində tikilsə də, küçə planının xarakterinə çox əlverişli şəkildə uyğunlaşdırılmışdır. Onun kompozisiyasını tamamlayan çox incə gövdəli minarəsidir. Uzunsov planlıdır, girişi dar dalandandır, ibadət zalı yay tağlar vasitəsilə üç seksiyaya bölünür, damı mərkəzdən barabanlı günbəzlə, yanlardan isə yarıgünbəz örtüklərlə tamamlanmışdır. Molla Nəsrullah məscidi (1375-ci il). Bu məscidin üzərində olan Qazi əl Qüzzatın adı pozulmuşdur, həkkanın adı Əl Arifdir. Şirvanşahlar kompleksinin aşağı həyətində, türbənin yanında 2 otaqdan ibarət kiçik köhnə məscidin xaçvari formalı planı var. Məscidin şimal-şərq küncündə daş məhəccəri saxlayan stalaktit qurşaqlı minarə ucalır və minarə qurşağının altında «nəxş» xəttilə yazılan kitabə var (1441-42-ci illər). Ola bilsin ki, bu Sultan Xəlilullaha mənsub olan məsciddir. Bu məscid uçulub, onun yalnız özülü qalıb. Ləzgi məscidi (şək.1). Məscidin içərisində, mehrabın üstündə (1171-1172-ci il) bədii oyma və ustad rəssam Aşır İbn İbrahim Bakuvi yazılmış daş kitabə var. O, XIII əsr abidəsi olaraq dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Bəzzaz məscidi. Zərduştlük dövründən qalmış alban kilsəsidir. Sonradan müsəlman məscidi olmuşdur. Bu dövrün ilk tikilisi Məhəmməd İbn Əbu Bəkr (“Sınıq Qala”) məscididir (şək. 2). O, qədim atəşpərəstlik məbədinin yerində tikilmişdir. Məscidin dəhliz hissəsi ən böyük sahəyə malik olub şimal tərəfdən bir kameralı baş ibadət zalına bitişir. İbadət zalı çox möhkəm bir çatma günbəzlə örtülmüş, qərb və şərq tərəfdən pəncərələrlə təmin edilmişdir. Məhəmməd məscidi də Cümə məscidi kimi bir neçə dəfə sökülüb-tikilmiş və bu gün bir hissəsi bərpa edilmişdir. Hesab edilir ki, bu məscid də odpərəst - atəşgah məbədinin yerində tikilmişdir.
yaranmasında önəmli yer tutur. Məsələn, Hacı Heybət məscidi (1791-ci il) Kiçik Qala döngəsinin aksentinə çevrilərək, öz günbəzi və ondan bir az aralı olan əzəmətli, hündür minarəsi ilə şəhərin siluetinə yeni çalarlar əlavə etmişdir “Bəylər” məscidi isə (XIX əsr) Məmmədyarov küçəsinin yaddaşına yeni nəfəs gətirmişdir. Orta əsrlərdə İçəri Şəhərə gələn bir çox səyahətçi,
№2. 2017 АZƏRBAYCANDA İNŞAAT və MEMARLIQ
37 tacir, alimlər (Övliya Çələbi, İ.Berezi, Q.Sarabski, O.Foster, İ.Zabaloski) öz qeydlərində məhəllə məscidlərinin xüsusiyyətləri haqqında yazırdılar ki, onlar şəhər ərazisinə səpələnərək ictimai-dini mahiyyət daşıyırlar [2]. Şəkil 2. Məhəmməd ibn Əbu Bəkr (“Sınıq Qala”) məscidi İçəri Şəhər məscidlərinin qorunma və bərpa yollarını müəyyən etmək üçün ilk növbədə onların müasir problemlərinin həlli zəruriliyini isbat etmək lazımdır. Beləki, Bakının coğrafi mövqeyinə Xəzər dənizinin təsirinin, Azərbaycanın xarici dövlətlərlə iqtisadi əlaqələrinin, yarımadada olan yeraltı sərvətlərin və qədim dövrlərdən zəvvarların sitaiş etdiyi dini ocaqların memarlıqda mühüm rolu olmuş və müasir dövrdə bu tarixi abidələrin qorunub saxlanılması vacibdir. İçəri Şəhərin əsas tikililəri orta əsr abidələrinə aiddir. Onların bəziləri ənənəvi konstruksiyalara söykənsə də, zaman keçdikcə nisbətən yararsız hala düşmüş və deformasiyaya uğramışlar. Digərlərinin isə, müasir memarlıq həlləri - rekonstruksiya zamanı iç məkan elementləri dəyişdirilərək, tam başqa bir formada yenidən istifadəyə verilmişdir (məs. Cümə məscidi (şək.3)) [3].
Hər halda, hesab edirik ki, İçəri Şəhərin ən qədim məscidi sayılan “Sınıx qala” (Məhəmməd) məscidinin (XI əsr), Cümə məscidinin (XIX əsr) və digər məscidlərin xalqımızın mədəni irsi kimi qorunub saxlanılması və onların fəaliyyətinin davam etdirilməsi yollarının müəyyən edilməsi bu gün çox aktual məsələdir. Mövcud dini tikililərin memarlıq irsi kimi qorunub saxlanılması üçün analitik təhlillərin aparılması, qala abidələrinin fiziki və mənəvi cəhətdən qorunması, konservasiya və ya rekonstruksiya yolları ilə onların bərpası vacibdir. Məsələn, Avstriya kompaniyası “Atelier Erich Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|