Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
61 Xosrov belԥ bir úԥrt qoydu ki, Viro ömrünün ax r nadԥk "öz ölkԥsinԥ qay tmas n vԥ sarayda nԥzarԥt alt nda qals n. O, (Xosrov) Vironun patriarx gԥlirini ԥlindԥn almad vԥ onu katolikos lԥqԥbindԥn mԥhrum etmԥdi" 1
Tԥԥssüf ki, "A÷van tarixi" ԥsԥrindԥn baúqa heç bir mԥnbԥ Sasanilԥrin zülmünԥ qarú Albaniya üsyan haqq nda mԥlumat vermir. Lakin hԥmin illԥrdԥki hadisԥlԥri "Mԥktublar kitab " bir qԥdԥr iú qland r r. 606-607-ci ildԥ Gürcüstan katolikosu Kürion Dvindԥ olan Virk 2 (øveriya) mԥrzban Smbat Baqratuniyԥ bu mԥzmunda bir mԥktub yazm úd : "Tsurtav yepiskopu Moisey öz pis ԥmԥllԥrinԥ görԥ gecԥ gizlicԥ qiyamç lara [Albaniya qiyamç lar na] tԥrԥf qaçaraq Vaqram n [Vironun] yan na gԥldi vԥ etdiyi pis hԥrԥkԥtilԥ arilԥr ölkԥsinԥ (yԥni ørana - Z.B.} böyük ziyan verdi 3 . Lakin yepiskop Moisey özünü do÷rulu÷a ç xararaq hԥmin Smbata yaz r: "Mԥn Vaqram n yan nda olmam úam. Lakin sԥn cԥnaba bildirirԥm ki, Vaqram mԥnԥ belԥ yazm úd r: "Sԥnin kilsԥdԥn uzaqlaúma÷ n böyük bir iúdir, indi ki, sԥn ç x b getmiúdin, gԥrԥk yolunu bizԥ tԥrԥf salayd n. Burada [Albaniyada] kilsԥnin mülkü vard r; bu mülk sԥni dԥ tԥmin edԥ bilԥr". Mԥn bu mԥktubu katolikos Abraama göstԥrdim, sԥn hakimԥ dԥ göstԥrirԥm, mԥn elԥ buradaca cavab verdim: "Mԥn [Vaqram-Viroya] dedim nԥ üçün oradan getdim - Sizin yan n za gԥlmԥk üçün - ax sizinlԥ [albanlarla] onlar n [gürcülԥrin] dini etiqad birdir"
4 . 1 Yenԥ orada. 2 Deux 'historiens armeniens. Oukhtanes d'Ourha, p. 280 (daha sonra – ɍɯɬɚɧɟɫ ɍɪɯɚɟɰɢ). Gürcü, alban, ermԥni kilsԥlԥri aras nda olan çԥkiúmԥlԥr üçün bax; ɂ.Ⱥ.Ⱦɠɚɜɚɯɨɜɚ, "ɂɫɬɨɪɢɹ ɰɟɪɤɨɜɧɨɝɨ ɪɚɡɪɵɜɚ ɦɟɠɞɭ Ƚɪɭɡɢɟɣ ɢ Ⱥɪɦɟɧɢɟɣ ɜ ɧɚɱɚɥɟ VII ɜɟɤɚ", ɫɬɪ. 433-536. Virk ad haqq nda bax: ɇ.ɗɦɢɧ. ɉɪɨɢɫɯɨɠɞɟɧɢɟ ɢ ɡɧɚɱɟɧɢɟ ɢɦɟɧɢ: ɂɜɟɪɢɹ-ȼɢɪɤ, ɚɪɦɹɧɫɤɢɯ ɩɢɫɚɬɟɥɟɣ (ɉɪɢɥɨɠɟɧɢɟ 13 ɜ ɤɧɢɝɟ, "ȼɫɟɨɛɳɚɹ ɢɫɬɨɪɢɹ ɋɬɟɩɚɧɧɨɫɚ Ɍɚɪɨɧɫɤɨɝɨ", ɫɬɪ. 255-258); ɋ.Ɍ.ȿɪɟɦɹɧ. Ɏɟɨɞɚɥɶɧɣɟ ɨɛɪɚɡɨɜɚɧɢɹ Ʉɚɪɬɥɢ, ɫɬɪ. 3. 3 Ʉɧɢɝɚ ɩɢɫɟɦ,ɫɬɪ. 171; ɍɯɬɚɧɟɫ ɍɪɯɚɟɰɢ, ɫɬɪ. 333-334. 4 Yenԥ orada, ɫɬɪ. 173. 62 Zԥnnimizcԥ, bu iki yaz parças Vironun (Vaqram n) Albaniyadak üsyan rԥhbԥri oldu÷undan úübhԥ etmԥmԥyԥ ԥsas verir 1 . Ktesifonda I Xosrovun yan nda ԥsir kimi qalan Viro, ùirinin himayԥsindԥn istifadԥ edԥrԥk, öz yan na gԥlԥn adamlar qԥbul edir, vԥtԥni haqq nda mԥlumat al r, müxtԥlif dini mübahisԥlԥrdԥ iútirak edirdi.
612-613-cü ildԥ øran y ÷ nca÷ adlanan dini y ÷ ncaq oldu, bir-birinԥ düúmԥn olan iki tԥriqԥtin keúiúlԥri xalkedon vԥ antixalkedon dini y ÷ ncaqlar n mahiyyԥtini II Xosrovun tԥklifi ilԥ bu y ÷ ncaqda aúkara ç xarmal vԥ bir "nԥticԥyԥ gԥlmԥli idilԥr". Bu y ÷ ncaqdak xalkedonçular aras nda Albaniya katolikosu Viro da var idi
2 . Asogik
qe yd edir ki, y ÷ ncaqda "xalkedon dini y ÷ nca÷ n n tԥliminԥ etiqad Paytakaranda øran padúah n n saray nda mԥhbus olan Albaniya katolikosu [Viro] da var idi" 3 .
4 xanԥdan ndan olan Albaniya knyazlar na "Girdiman hakimi vԥ Albaniya ölkԥsinin knyaz " lԥqԥbini bԥxú etdiyi haqq nda II Xosrovun bir sԥrԥncam vermԥsinԥ nail oldu 5 . Bu hüquq ԥldԥ edildi vԥ Albaniyan n ilk knyaz seçilԥn Varaz Oriqor 627-ci ildԥ Ktesifonda (Mԥdaindԥ) "Albaniya katolikosu Viro tԥrԥfindԥn edilԥn xaçaçuran (xristianl ÷ qԥbuletmԥ) mԥrasimindԥn keçdi" 6 . Bԥzi alimlԥrin Viroya verdiyi xarakteristikan n dԥqiq olmad ÷ n burada qeyd etmԥk laz md r. M.ø.Artamonov belԥ güman 1 Viro (Vaqram) haqq nda bax: N.Akinean. Køwrion, Katolikosi Wraç, p. 203-207. Gürcüstan xalkedon katalikosu Kürion haqq nda b a x: “ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɪɦɟɧɢɢ ɤɚɬɚɥɢɤɨɫɚ ɂɨɚɧɧɟɫɚ Ⱦɪɚɫɤɚɧɚɤɟɪɬɫɤɨɝɨ” , ɫɬɪ. 53 2 ɂɫɬɨɪɢɹ ɟɩɢɫɤɨɩɚ ɋɟɛɟɨɫɚ, ɫɬɪ. 104. 3 ȼɫɟɨɛɳɚɹ ɢɫɬɨɪɢɹ ɋɬɟɩɚɧɧɨɫɚ Ɍɚɪɨɧɫɤɨɝɨ…, ɫɬɪ. 68 (Asogikin rusca tԥrcümԥsindԥ); "Ⱥɝɜɚɧɫɤɢɣ ɤɚɬɨɥɢɤɨɫ, ɱɬɨ ɩɪɢ ɞɜɨɪɟ ɰɚɪɫɤɨɦ ɜ ɉɚɣɬɚɤɚɪɚɧɟ" (ɫɬɪ. 68). 4 Mixr sülalԥsi haqq nda bax: History, p. 107-198, n. 3. 5 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 281/229. 6 Yenԥ orada, sԥh. 137/109; ɋ.Ȼɚɪɚɬɨɜ. ɂɫɬɨɪɢɹ Ƚɪɭɡɢɧ, ɬɟɬɪɚɞɶ II, ɫɬɪ. 69-70. 63 edir ki, onun monof zit hesab etdiyi Viro, knyaz Varaz-Qriqoru xaçaçuran etdiyi halda xalkedonçu Bizans imperatoru I øraklinin 1 Varaz-Qriqoru ikinci dԥfԥ xaçaçuran etmԥsi Vironun xoúuna gԥlmԥyԥ bilԥrdi 2 . Gördüyümüz kimi, Viro da xalkedonçu idi; odur ki, Varaz-Qriqorun ørakli tԥrԥf ndԥn ikinci dԥfԥ xaçaçuran olunmas Albaniya kilsԥsini Gürcüstan n da mԥnsub oldu÷u xalkedon kilsԥ y ÷ nca÷ na daha möhkԥm ba÷lad 3 . Albaniya tarixindԥ baú verԥn sonrak hadisԥlԥr 4 tԥsdiq edir ki, Albaniya kilsԥsi mԥhz katolikos Vironun hökmranl ÷ dövründԥn etibarԥn xalkedon kilsԥ y ÷ nca÷ mövqeyindԥ idi 5 . Viro 25 illik hԥbsdԥn azad olunduqdan sonra vԥtԥnԥ getdi. "Viro vԥtԥninԥ gԥldikdԥn sonra öz yerarxiya kilsԥlԥrinin qarú s nda sԥcdԥ edib qap vԥ döúԥmԥlԥrini qucaqlay r, sel kimi göz yaú ax d b dizi üstԥ yerdԥ sürünürdü" 6 . Lakin katolikosa katolikosa "bir az istirahԥt etmԥk vԥ hԥsrԥtini çԥkdiyi" do÷ma yurdunu "doyunca görmԥk" müyԥssԥr olmad , çünki "onu dԥhúԥtli kԥdԥr, zԥhmԥt vԥ mԥúԥqqԥtlԥr gözlԥyirdi vԥ çox keçmԥdԥn baú verԥn da÷ nt n n úahidi olmal idi" 7 .
qalm ú, Bizans ilԥ xԥzԥrlԥr aras nda ørana qarú ba÷lanan hԥrbi ittifaqa görԥ Xԥzԥr ordular Zaqafqaziya ԥrazisinԥ ilk böyük basq na baúlad lar. Bizans tarixçisinin bildirdiyinԥ görԥ, "ømperator øraklinin 1 ȿ.ɋ.Ɍɚɤɚɣɲɜɢɥɢ. ɂɫɬɨɱɧɢɤɢ ɝɪɭɡɢɧɫɤɢɯ ɥɟɬɨɩɢɫɟɣ, ɫɬɪ. 128; Høstoire de la Georgia, p. 228. 2 M.ø.Artamonov. Sitat göstԥrilԥn ԥsԥri, sԥh. 60. 3 ø.A.Cavaxov. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 514; ɋ.Ȼɚɪɚɬɨɜ.ɂɫɬɨɪɢɹ Ƚɪɭɡɢɢ, ɫɬɪ. 70; "O [ørakli] Varaz-Qaqeldԥn (Varaz-Qriqordan) vԥ bütün Qardabani [yԥni Qardman] ԥhalisindԥn xahiú etdi ki, hԥmin dövrdԥ monofizitlԥrin tԥlimi iIԥ zԥhԥrlԥnmiú ermԥni kilsԥsindԥn üz döndԥrsinlԥr". Histoire de la Georgie, p. 228, n. 5; p. 231, n. 7; V.SaintMartin. Memoires sur l'Armenie, I, p.333; C.Toumannoff. Iberia; v. 65, 3-4, p. 250; yenԥ onun: The Bagratids of Iberia, p. 288-289. 4 Bax: katolikos Nerses Bakur vԥ knyaginya Spraman n iúi 5 N.Akinean. Wiroç katolikosi Aluaniç, p. 473-474. 6 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 118/94. 7 Yenԥ orada, sԥh. 118-119/94-95. Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|