Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
103 Lakin ԥrԥb qoúunlar Azԥrbaycandan gedԥndԥn sonra ölkԥnin ԥhalisi hicri 24 (644-645)-cü ildԥ üsyan qald r b, "müsԥlmanlar n onlarla ba÷lad qlar sülh úԥrtlԥrinԥ ԥmԥl etmԥkdԥn boyun qaç rd lar" 1 .
yenidԥn Azԥrbaycana hücum etdi. Ordunun qabaq dԥstԥsindԥ Salman ibn ԥr-Rԥbiԥ ԥl-Bԥxili gedirdi. Azԥrbaycan ikinci dԥfԥ istila edildi, "bu úԥrtlԥ ki, (hԥr il) onlar (ԥhali) sԥkkiz yüz min dirhԥm versinlԥr. Bu, Xuzeyfԥ ibn ԥl-Yԥmԥninin 22 (b.e. 644)-ci ildԥ, yԥni Nԥhavԥnd vuruúmas ndan bir il sonra onlarla ba÷lad ÷ sülhün úԥrtlԥri idi" 2 . 639-cu ildԥ ԥrԥb qoúunlar n n bir hissԥsi Azԥrbaycandan úimal-qԥrb tԥrԥfԥ keçdi vԥ bir neçԥ vuruúmadan sonra Mukan iú÷al etdi vԥ ԥhalisini cizyԥ vermԥyԥ mԥcbur etdi 3 . Bu dԥstԥnin komandan Bukeyr ibn Abdullah mukanl larla müqavilԥ ba÷lad vԥ onlara aúa÷ dak mԥzmunda fԥrman verdi: "Bismillahirrԥhman-irrԥhim. Bu fԥrman Bukeyr ibn Abdullah tԥrԥfindԥn Mukan ԥhalisinԥ, onlar n úԥxsiyyԥti, ԥmlak , dini vԥ qanunlar n mühaf zԥ etmԥk haqq nda verilԥn mühaf zԥ fԥrman d r ki, hԥddi-bülu÷a çatm ú hԥr bir úԥxs bir dinar, yaxud onun dԥyԥrini versin, müsԥlmana sԥmimi yanaús n, ona yol göstԥrsin vԥ bir gün bir gecԥ onu saxlay b yedirsin. Nԥ qԥdԥr ki, onlar öz üzԥrindԥ (ԥrԥb) hakimiyyԥtini qԥbul edib ԥrԥblԥrԥ xeyirxahl qla yanaú rlar, onlara ԥmin-amanl q tԥmin olunur vԥ biz öz tԥԥhhüdlԥrimizi yerinԥ yetirԥrik. Ԥgԥr onlar öz tԥԥhhüdlԥrini pozub sԥmimi olmad qlar n göstԥrsԥlԥr, xainlԥri ԥlԥ vermԥyincԥ, onlara aman yoxdur! Ԥks halda! Onlar xainlԥrin hԥmf kri hesab olunacaqlar. ùahidlԥr ԥú-ùԥmmax ibn Dirar, ԥr-Rusaris ibn Cunadib vԥ Xԥmԥlԥ ibn Cuveyyԥ olmuúlar. Hicri 21-ci ildԥ (b.e. 642-ci ildԥ) yaz lm úd r" 4 . 1 Ԥt-Tԥbԥri, I, 2804; ԥl-Bԥlazuri, 328. 2 Ԥl-Bԥlazuri, 326. 3 Yenԥ orada, 326. 4 Ԥt-Tԥbԥri, I, 2666; ԥl-Bԥlazuri, 326; øbn ԥl-Ԥsir, III, 22. 104 Bukeyr ibn Abdullah Mukandan Xԥzԥr dԥnizinin sahili ilԥ úimala do÷ru hücum etdi vԥ hԥmin il Bab-ül-Ԥbvaba (Dԥrbԥndԥ) çatd 1 . Sonrak 642/643-cü illԥrdԥ xԥlifԥ Ömԥr Dԥrbԥndԥ Surakԥ ibn Ԥmri göndԥrdi. Surakԥ ordusunun qabaq dԥstԥsi Ԥbd-ür-Rԥhman ibn ԥr-Rԥbiԥ ԥl-Bԥxilinin komandanl ÷ ilԥ úԥhԥrin hasarlar yan nda Bukeyr ilԥ birlԥúdi. Surakԥnin ölümündԥn sonra xԥlifԥ Dԥrbԥnd yax nl ÷ ndak sԥrhԥd xԥttinԥ Ԥbd-ür-Rԥhman ԥr-Rԥbiԥni tԥyin etdi vԥ ona ԥmr verdi ki, xԥzԥrlԥrԥ qarú ç xs n. Ԥrԥb atl lar ԥl-Beyda úԥhԥrinԥ çat b onu iú÷al etdi 2 . Lakin Balancar yax nl ÷ ndak xԥzԥrlԥr hücuma keçib ԥrԥblԥri mԥ÷lub etdi vԥ onlar n komandan Ԥbdür- Rԥhman ԥr-Rԥbiԥni öldürdülԥr 3 .
Bununla da ԥrԥb ordular n n Dԥrbԥnddԥn úimala do÷ru birinci hücumu qurtard . ùԥhԥr ԥhalisi ilԥ, Azԥrbaycanda ba÷lanan müqavilԥyԥ oxúar müqavilԥ ba÷land 4 . Arran n istilas na gԥlincԥ, ԥrԥb qoúunlar Arran ԥrazisinԥ úԥrqdԥn deyil, cԥnub-qԥrbdԥn, Naxç vandan keçmԥyԥ baúlad lar. Arrana soxulan ilk ԥrԥb dԥstԥsi Salman ibn Rԥbiԥ ԥl-Bԥxilinin komandanl ÷ alt nda olan dԥstԥ idi ki, bu da Hԥbib ibn Mԥslԥmԥnin ordusuna daxil idi.
Naxç van xԥlifԥ Osman ibn Affan n (644-656) hökmranl ÷ zaman nda tutulmuúdu. Hԥbib ibn Mԥslԥmԥ Naxç van iú÷al edԥndԥn sonra onun ԥhalisi ilԥ sülh müqavilԥsi ba÷lad vԥ aúa÷ dak fԥrman verdi:
"Bismillahirrԥhman - irrԥhim. Bu fԥrman Hԥbib ibn Mԥslԥmԥ tԥrԥf ndԥn Naúava (Naxç van) úԥhԥri ԥhalisinԥ, onun burada olan vԥ olmayan kahinlԥrinԥ vԥ yԥhudilԥrinԥ, ona görԥ verilir ki, mԥn sizin ԥmin-amanl ÷ n z vԥ ԥmlak n z , sizin kilsԥ vԥ ibadԥtgahlar n z vԥ úԥhԥrinizin hasarlar n mühaf zԥ alt na al ram. Siz ԥmin-amandas n z vԥ biz sizinlԥ ba÷lad ÷ m z müqavilԥni o vaxtadԥk yerinԥ yetirmԥyi 1 Ԥt-Tԥbԥri, I, 2665-2666; øbn ԥl-Ԥsir, III, 21-22. 2 Ԥt-Tԥbԥri, I ,2668. 3 Yenԥ orada, I, 2668-2669-2871. 4 Yenԥ orada, I, 2665-2666. 105 tԥԥhhüd edirik ki,siz özünüz ona ԥmԥl edib cizyԥ vԥ xԥrac verԥsiniz, ԥn mötԥbԥr zamin olan Allah özü buna zԥmanԥtdir. Fԥrman Hԥbib ibn Mԥslԥmԥnin möhürü ilԥ tԥsdiq olunur" 1 .
(Azԥrbaycan) vԥ Naxç van kԥndlԥrini viran etdilԥr. Bir çox kiúilԥri öldürdülԥr , digԥrlԥrini isԥ arvad-uúaqlan ilԥ ԥsir götürüb Culfa bԥrԥsi ilԥ Araz n o tay na apard lar" 2 . Ԥrԥblԥrin yerli ԥhalidԥn zamin tutub girov saxlamalar iú÷alç lara müqavimԥt göstԥrildiyinin sübutudur; buna görԥ dԥ tԥbiidir ki, ԥrԥblԥr úimala do÷ru irԥlilԥdikcԥ öz arxa yollarmdan arxay n olmaq istԥyirdilԥr. Salman ibn Rԥbiԥnin dԥstԥsi Naxç vandan ç xandan sonra Biçԥnԥk keçidindԥn ùԥki, Gorus tԥrԥfԥ yeridi vԥ Arran ԥrazisinԥ çatanda Beylԥqan üzԥrinԥ yürüú etdi. Salman "sülh müqavilԥsinԥ görԥ Beylԥqan tutdu vԥ yenԥ dԥ bu müqavilԥyԥ görԥ ԥhalini xԥrac vԥ cizyԥ vermԥyԥ mԥcbur edib onun hԥyat n , ԥmlak m, úԥhԥr hasarlann qoruma÷ tԥmin etdi. Sonra Salman Bԥrdԥyԥ gԥldi vԥ úԥhԥrdԥn bir fԥrsԥxdԥn az aral olan Turtur [Tԥrtԥr] çay sahilindԥ ordugah çad rlar qurdu. ùԥhԥr ԥhalisi darvazalar onun üzünԥ ba÷lad ÷na görԥ, Salman bir neçԥ gün úԥhԥri mühasirԥdԥ saxlamal oldu. Eyni zamanda úԥhԥr ԥtrafmda ԥkini biçilmiú kԥndlԥrԥ basq nlar edildi. Bu hal, ԥhalini mԥcbur etdi ki, Beylԥqan ԥhalisinin Salmanla ba÷lad ÷ sülhԥ oxúar sülh ba÷lasm. Ԥhali úԥhԥr darvazalar n onun üzünԥ açd vԥ Salman úԥhԥrԥ daxil olub (bir müddԥt) orada qald . Buradan öz atl lar n götürüb yurüúԥ baúlad . ùakúin (ùakaúen), Meskean (Meskuenk), Ud (Uti), Mesiran (Mesarans), Xarxilyan (Xarcilank), Tabar (Tri) mahallar n n kԥndlԥrini vԥ Arran n digԥr yerlԥrini tutdu" 3 .
úԥrqԥ tԥrԥf dönԥrԥk, "Bardinc arxas nda Araz n Kürԥ qovuúdu÷u yerԥ 1 Ԥl-Bԥlazuri, 200. Müqavilԥ öz rnԥzmununa görԥ, ԥrԥblԥrin Dԥbil ԥhalisi ilԥ ba÷lad ÷ müqavilԥnin eynidir. 2 ɂɫɬɨɪɢɹ ɯɚɥɢɮɨɜ-Ƚɟɜɨɧɞɚ..,, cɬp. 3-6. 3 Ԥl-Bԥlazuri, 203-204; ԥl-Yԥqubi, II, 194. Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|