Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
130 dԥrԥcԥsinԥ yüksԥldilԥn vԥ patrisi rütbԥsi olan bir úԥxsi seçsinlԥr. Onun ad , Cavanúirin qardaú Varaz-Perojun o÷lu, Varaz-Trdat idi" 1 . Xԥlifԥ I Yԥzid (680-683) I Varaz-Trdat (680-699) "ùԥrq vilayԥtlԥrinin caniúini, Alban padúahl ÷ vԥ Uti ԥyalԥtinin hökmdar " kimi tan d 2 . Varaz-Trdat taxta seçilԥn kimi böyük Xԥzԥr ordusu Ali ølitverin komandanl ÷ alt nda, xaqan n qohumu knyaz Cavanúirin öldürülmԥsinin intiqam n almaq bԥhanԥsi ilԥ Arrana basq n etdi 3 . Xԥzԥrlԥr "Albaniyaya soxularaq lap Böyük Qafqaz da÷lar ԥtԥklԥrinԥdԥk irԥlilԥdilԥr vԥ Kapalax vilayԥti kԥndlԥrindԥn [keçdilԥr]. O, [Alp ølitver] çoxlu dԥstԥlԥri ilԥ birlikdԥ düzԥnliklԥrԥ üz qoyaraq, Kür sahili boyunca Uti ԥyalԥtinԥ getdi. Orada çoxlu ԥsir al b, vilayԥtin mal-qaras n tutub vԥ qԥnimԥt götürüb, ham s n ԥsarԥtԥ apardi. Oradan qay dandan sonra Lpink vilayԥtindԥki düzԥnlikdԥ ordugah qurdu" 4 . I Varaz-Trdat Arran xԥzԥrlԥrin yeni basq nlar ndan xilas etmԥk üçün bu qԥrara gԥldi ki, mötԥbԥr bir adam xaqanla dan ú ÷a göndԥrsin, çünki "çoxlu xԥzԥr qoúununun ölkԥyԥ basq n edԥrԥk çoxlu ԥsir götürdüyünü vԥ hԥr úeyi da÷ td ÷ n görürdü" 5 .
Varaz-Trdat xaqana yazd ÷ mԥktubunda "sԥdaqԥtlԥ itaԥt etdiyini" bildirib deyir ki, knyaz Cavanúirin öldürülmԥsindԥ albanlar n ԥli yoxdur vԥ onu "alçaq bir adam" öldürmüúdür. Yeliazar xaqan n 1 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 185/149. 2 Yenԥ orada, sԥh. 186-187/151. 3 Yenԥ orada, St. Taronski (Asogik, sԥh. 72) xԥzԥr basq n n n tarixi üçün erm. eras n n 130-cu ilini (9. 06. 681) göstԥrir. Bu, øsrailin xԥzԥr elçiliyi ԥrԥfԥsindԥ, yԥni 681-ci il dekabnn 23-dԥn ԥvvԥl olmuúdur. Bax: History, sԥh. 154, ç xar ú 1. 4 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 185-186/150. 5 Yenԥ orada. 131 ürԥyini yumúalda bildi vԥ ondan "sülh vԥ pozulmaz dostluq" ԥldԥ etmԥyԥ nail oldu" 1 . Yenԥ hԥmin 681-ci ildԥ (sentyabr n 20-dԥk) Alban knyazlar vԥ katolikosun iútirak etdiyi müúavirԥdԥ I Varaz-Trdat demiúdir: "Rԥhmsiz Ԥrԥbistan [Taçkastan] xalq n n üzԥrimizԥ qoydu÷u vergilԥr bizi möhkԥm s x r, eyni zamanda hunlar n hԥr il ölkԥmizԥ etdiyi basq nlar da bizim üçün dԥhúԥtli fԥlakԥtdir, buna gorԥ dԥ ölkԥmiz ikitԥrԥfli düúmԥn basq nlar ndan talan olunub taqԥtdԥn düúür" 2 .
göndԥrmԥk qԥrara al nd . Ermԥni eras n n 130-cu ilinin 18 mexekan nda (23.12.681) elçilԥr yola düúdülԥr. Alt hԥftԥdԥn sonra (8.02.682) onlar "gözԥl Varaçan úԥhԥrinԥ 3 gԥldilԥr vԥ burada "hunlar n böyük knyaz tԥrԥf ndԥn ehtiramla qarú land lar 4 . Tԥԥssüf ki, mԥnbԥlԥr øsrailin elçilik missiyas n n nԥticԥlԥri haqq nda mԥlumat vermir. Yaln z M.Kalankatuklu deyir ki, yepiskop øsranlin dini tԥbli÷at nԥticԥsindԥ xԥzԥrlԥrin müԥyyԥn hissԥsi xristianl ÷ qԥbul etdi 5 . Xԥzԥr xaqan Alp ølitverin öz ԥyanlar 1 Yenԥ orada 2 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 190/53. 3 Varaçan haqq nda b a x: V.Minorsky. Hudud al-Alam, p. 453; yenԥ onun: Addenda to the Hudud al-Alam, p. 268. 4 Sԥfir hahaqq nda ԥtrafl b a x: ɘ.Ʉɭɥɚɤɨɜɫɤɢɣ. Ʉ ɢɫɬɨɪɢɢ Ƚɨɬɫɤɨɣ ɟɩɚɪɯɢɢ (ɜ Ʉɪɵɦɭ) ɜ VIII ɜɜ., 1898, ɱ. 315, ɫɬɪ, 186; ɋ.Ɍ.ȿɪɟɦɹɧ. Ɇɨɢɫɟɣ Ʉɚɥɚɧɤɚɣɬɭɤɫɤɢɣ ɨ ɩɨɫɨɥɶɫɬɜɟ ɚɥɛɚɧɫɤɨɝɨ ɤɧɹɡɹ ȼɚɪɚɡ-Ɍɪɞɚɬɚ ɤ ɯɚɡɚɪɫɤɨɦɭ ɯɚɤɚɧɭ Ⱥɥɩ ɂɥɢɬɜɟɪɭ, ɫɬɪ. 129-155. 5 Biz belԥ güman edirik ki, "øsaya yax nlaúma÷a tԥlԥsԥn vԥ namuslu keúiúlԥrin ԥllԥrindԥn ata, o÷ul vԥ mԥúhur Abo Tbileli müqԥddԥs ruh naminԥ xristianl ÷ qԥbul edԥn" xaçaçuran mԥrasimindԥn Varaçanda vԥ ya harada isԥ onun yax nl ÷ nda keçmiúdir, çünki M.Kalankatuklunun verdiyi mԥlumata görԥ (sԥh. 193-209), Alp-ølitverin baúç l ÷ ilԥ bir çox xԥzԥr xristianl ÷ qԥbul etmiúdi. Gürcü tarixçisinin verdiyi mԥlumata görԥ, "bu úimal ölkԥsindԥ [Xԥzԥrdԥ] sԥrbԥst olaraq xristian dinindԥ olan çoxlu kԥnd vԥ úԥhԥr var idi". Biz akademik K.S.Kekelidzenin belԥ bir f kri ilԥ úԥrik deyilik ki, Abonun xaçaçuran mԥrasimindԥn keçdiyi yer "yaln z Azov dԥnizinin úԥrq sahilindԥ qot-tetraksitlԥr ölkԥsi ola bilԥrdi" (ɂɨɚɧɧ 132 Xorasan iltigini 1 vԥ Çatn Xԥzr vasitԥsilԥ I Varaz-Trdata göndԥrdiyi mԥktubda deyilir ki, ancaq yepiskop øsrail xԥzԥrlԥrin yan nda qalarsa, "bizim vԥhúi xalqlar n sizin ölkԥnizԥ basq nlar kԥsilԥcԥkdir” 2 .
yan na øsraili göndԥrmԥyԥ raz l q vermԥdilԥr, yaln z buna raz oldular ki, o, Arran ilԥ xaqanl q aras nda vasitԥçi olsun 3 .
gedib gԥlmԥdiyi mԥlum deyildir 4 . Ayd nd r ki, o, ikinci dԥfԥ xԥzԥrlԥrin yan na getmԥmiúdir, çünki Arran ilԥ xԥzԥrlԥrin aras ndak q samüddԥtli sülh az sonra pozulmuúdu: "Onun [Bizans imperatoru II Yustinian n - 685-711 - padúahl ÷ n n] birinci ilindԥ Xԥzԥr adlanan úimal xalq Ermԥnistan, øberiya vԥ Albaniyan ԥlԥ keçirdi. Onlar vuruúmada knyaz Qriqorinin 5 , bir çox gürcü vԥ alban ԥyan vԥ knyazlar n öldürdülԥr. Yenԥ onlar Ermԥnistan talan etdilԥr, çoxlu ɋɚɛɚɧɢɫɞɡɟ. Ɇɭɱɟɧɢɱɟɫɬɜɨ Ⱥɛɨ Ɍɛɢɥɟɥɢ, ɫɬɪ. 34, 49). Fikrimizi tԥsdiq etmԥk üçün aúa÷ dak mԥtnԥ istinad edԥk: "Müqԥddԥs, úanl , mԥzlum Abo Tiflislinin hԥyat vԥ çԥkdiyi ԥzablar" (Ɇ.ɋɚɛɢɧɢɧ. ɉɨɥɧɨɟ ɠɢɡɧɟɨɩɢɫɚɧɢɟ ɫɜɹɬɵɯ ɝɪɭɡɢɧɫɤɨɣ ɰɟɪɤɜɢ, ɱ. I, ɫɬɪ. 167-168). "Nerses [Kartaliniya hökmdar ] Daryeli adlanan Osetiya qap s ndan üç yüz adamla kcçdi; müqԥddԥs Allah bԥndԥsi Abo da onlar n aras nda idi. Lakin Nerses tԥqib olunmaqdan çԥkinԥrԥk Osetiya torpa÷ nda qalmad , xԥzԥrlԥrin yaúad ÷ ùimal ölkԥsinԥ tԥrԥf getdi, Müqԥddԥs Abo özünü müsԥlmanlardan xԥtԥrsiz gördükdԥ, øsaya qovuúma÷a tԥlԥsdi vԥ mömin keúiúdԥn xristianl ÷ qԥbul etdi. Bu ölkԥdԥ elԥ úԥhԥrlԥr var idi ki, burada xristianlar ԥmin- amanl q içindԥ øsaya ibadԥt edirdilԥr. Bir az keçԥndԥn sonra Nerses Xԥzԥr padúah ndan xahiú etdi ki, onu Abxaziyaya buraxs n... Nerses öz dԥstԥsi ilԥ yola ç xd , bütpԥrԥst ölkԥlԥrdԥn maneԥsiz vԥ zԥrԥrsiz keçdi vԥ üç aydan sonra Abxaziya hökmdar n n torpa÷ na qԥdԥm qoydu". 1 K.P.Patkanov. "Zirdkin-Xursan". 2 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 211/169. 3 Yenԥ orada, sԥh. 213/171. 4 N.Akinyan. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri. 5 Qriqori Mamikonyan (662/3-685). Hԥmin øsrail I Varaz-Trdat n ԥmrilԥ ondan ürfanl Qriqorinin çԥnԥsini xahiú edib alm úd . ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 188- 190; Vardan. sԥh. 87. Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|