Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
188 qaldıraraq təslim olmaq istədiklərini bildirdi. Lakin təslim məsələsində qalada iki qruplaşma var idi. Qala müdafiəçilərinin bir hissəsi təslim olmaq istəsə də, digər hissəsi Həsən xanın başçılığı ilə müqavimət göstərmək fikirində idi. Çünki ağ bayraq qaldırılsa da, qalanın bəzi yerlərində müqav imət davam edirdi. Xüsusilə, qalanın cənub tərəfində irəvanlılar si- lahlardan rus qoşununu güclü atəşə tutmuşdu (116,566). Hətta Həsən xan qarnizonu düz ərək şəxsən özü ruslara qarşı döyüşə aparmaq istəyirdi. Lakin y axın adamları onu bu fikirndən döndərə bildi (396,36). Vəziyyətin çıxılmaz olduğunu görən piyada və süvarilərdən ibarət bir dəstə qalanın şimal tərəfindən çıxaraq Zəngi çayını keçməyə cəhd etdi. Lakin rus qoşunu onları geri qaytarmağa müəffəq oldu. Şəhər ağsaqqal- larının təslim tələbi ilə təzyiqə məruz qalan Həsən xan yüksək rütbəli 60 nəfər məmurlarla birlikdə qaladan qaçmaq istəsə də, kazakların atəşi nəticəsində geri qayıtmağa məcbur oldu (137,32). Qaladan hər cür qaçışın qarşısını almaq üçün rus komandanlığı butün çıxışları nəzarətə götürməyi qərara almışdı. Qalanın şimal qapısı tərəfdə Zəngi çayı üzərində bir ulan (nizəli süvari əsgər-E.Q.) diviziya və 100 kazak dəstəsi yerləşdirilmişdi. İki bölük yeqer dəstəsi isə qərb tərəfdə qaladan çıxışı nəzarətə götürmüşdü. Bundan əlavə, rus qoşunu qalanın çöl qapısının qarşısında olan xəndəyi təmizləyərək içəridə olan qapıya yaxınlaşmışdı. Bu- rada irəvanlıları təslim olmağa çağıran Belov şəxsən Həsən xan tərəfindən gü llələnmişdi (3,23; 177,165). İrəvanlıların təslim olmayacağını yəqin edən rus qoşunu qalanın bombardımanını daha da gücləndirdi. Bombardıman nəticəsində qalanın qapısı sıradan çıxır və rus qoşunu qalaya daxil ola bilir. İrəvan qalasının alınması ilə bağlı general adyutant Paskeviçin oktyabrın 3-də general adyu- tant Sipy aqinə yazdığı məktubda hadisəni belə təsvir edirdi: «Mühasirə işləri zamanı divarın altına qədər lağım atılmış, artilleriya son dərəcə gözəl müv əffəqiyyətlə dağıdıcı hərəkət edirdi. İrəvanı işğal etməkdən əvvəl axırıncı gecə düşmən qalanın tutulacağından qorxaraq güclü top atəşi açır, lakin bizim artilleriy anın müvəffəqiyyətli atəşi qalanın divarını dağıdır, qarnizon xeyli itki verdi. O biri günü şəhərdə qarışıqlıq başlayır, səhər çağı div arın üstündə təslim olmaq üçün papaqla əl edən adamlar göründü. Bunu görən bizim qoşun dağılmış divardan qalaya daxil oldu. Xilas olmaq yolunu görməyən qarnizonun bir hissəsi silahlarını ataraq aman istəyir, digər hissəsi isə müdafiə olunmaq istəyirdi. Lakin bir neçə dəqiqədən sonra qala qapısı dağıdılraraq müqavimətsiz ələ keçirildi» (17,1). Qalaya daxil olan rus qoşunu qırğına başlayır. Azğınlaşmış rus qo şunu hətta xanın hərəmlərinə belə aman vermədi. Hərəmxananın 189 pəncərəsindən saraya daxil olan ruslar xanın hərəmlərini süngülərin ucunda bir neçə sajen hündürlükdən Zəngi çayının daşlı sahilinə ataraq öldürdü. Bu qırğında onlara qoşulan ermənilər daha fəal idi. Ermənilər xan sarayına dax- il olaraq burada olan qiy mətli əşyaları çapıb talamışdılar (396,37). Lakin Paskeviçin səyi nəticəsində qarət dayandırıldı. Qalanın lazımi yerlərində keşikçi dəstələri yerləşdirildi. Üç minlik qarnizon təslim oldu. Lakin xan saray ının yaxınlığında yerləşən məsciddə 200 nəfərlə gizlənmiş Həsən xan müqav imət göstərmək qərarına gəlmişdi. Qraf Suxtelenin başçılığı ilə məs- cidi mü hasirəyə almış bir dəstə onun qapısını sındırmağa müəffəq oldu. Məcburiyyət qarşısında qalan xan təslim olmağa qərara aldı. Həsən xanla bərabər digər 6 nəfər xan da əsir götürüldü. Bunlar qala rəisi, xanın kürəkəni Sübhanqulu xan, Abbas Mirz ənin ən yaxşı qvardiyasının başçısı Qasım xan, Mərəndli Cəfərqulu xan, Əlmərdan xan Təbrizli, Aslan xan və Fətəli xan idi. Rus qoşunu İrəvan qalasında 4 bayraq, 37 top, 2 qaubiç, 9 mortir, 50-ə qədər falkonet, çoxlu top mərmisi, 14.000 çetvert buğda və beş aylıq ərzaq ehtiy atı qənimət ələ keçimiş, 3000-dən çox adam əsir götürmüşdü (17,2; 116,564-567; 78,231; 126,33-34; 304,514-517). İrəvanın mühasirəsi zamanı rus qoşunlarından 1 zabit, 8 əsgər ölmüş, 2 zabit və 44 əsgər isə yara- lan mışdı (177,165-166; 125,146). İrəvan qalasının süqutunun siyasi cəhətdən Rusiya üçün böyük əhəmiyyəti vardı. Paskeviç oktyabrın 3-də çara yazdığı məlumatda İrəvan qalasının bölgə üçün əhəmiyyətini belə qiymətləndirmişdi: «İndi ləzgilər, dağıstanlılar və Qafqaz dağlarının bütün qiyamçıları daimi sığındığı, pulla, silahla v ə bütün məkirlikləri ilə İran siyasətinə kömək etdikləri bu şəhərin ( qalanın-E.Q.) süqutuna dözməlidirlər. Onun şöhrəti Türkiyə və İranda hədsizdir…» (116,567). İrəvan kimi möhtəşəm qalanın işğalının Rusiya üçün əhəmiyyətini sübut edən hadisələrdən biri, çar I Nikolayın bu hadisə ilə bağlı Sankt-Peterburqda təntənəli mərasim keçirməsidir. Çar bu münasi- bətlə Qış Sarayının kilsəsində ibadət etmiş, İrəvan qalasının açarları və qənimət götürülmüş 4 bayraq təntənəli surətdə xalqın alqışları altında pay- taxt kü çələrində gəzdirilmişdi (304,518). Bu qələbə münasibətilə bir çox zabit hey əti çar tərəfindən medallarla təltif edilmişdi. Baş komandan gen- eral-adyutant Paskeviç okty abrın 29-da 1 mln. rubl pul mükafatına, qraf titu- lu v ə 2-ci dərəcəli Müqəddəs Yenilməz Georgi xaçına layiq görülmüşdü (78,231; 304,519). İrəvanın işğalı Rusiyanın bölgədə nüfuzunu daha da gücləndirdi. Noy abrın 23-də Paskeviç yazdığı məlumatda işğaldan sonrakı vəziyyəti belə təsvir edirdi: «iranlılara qarşı bizim silahımızın müvəffəqiyyəti türklərə böyük təsir göstərmişdi, İrəvanın alınmasını eşidən Ərzurum hakimi tez bir Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|