Азярбайъан милли елмляр аккадемийасы низами адына ядябиййат институту
Yüklə 1,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
93 XX əsr quzeyli, güneyli Azərbaycana bir neçə dahi şəxsiyyət bəxş etmişdir. Belə ki, bu şəxsiyyətlər Azərbaycan xalqının taleyində olduqca mühüm rol oynamışlar. Buna misal olaraq Hacı Zeynalabidin kimi xeyriyyəçi el-atasını, M.Ə.Rəsulzadə kimi, Fətəlixan Xoyski kimi, Nəsib bəy Yusifzadə kimi, Əlimərdan bəy Topçubaçov kimi siyasi xadimləri, Səttarxan, Bağırxan kimi el qəhrəmanlarını, Pişəvəri kimi ictimai xadimləri, Heydər Əliyev kimi nəhəng siyasətçini və şübhəsiz ki, Şeyx Məhəmməd Xiyabani kimi bir şəxsiyyəti göstərmək olar. Xiyabani zəmanəsinin ən nəhəng simalarından biri idi. İstər onun inqilabi fəaliyyəti, istərsə də ədəbi fəaliyyəti Azərbaycan xalqının yaddaşında daim yaşamaqdadır və yəqin ki, qiyamətə qədər də yaşayacaqdır. Xiyabaninin Azərbaycan xalqının azadlığı üçün gördüyü işlər misilsizdir. Xiyabani sağlığında böyük bir azadlıq mübarizəsi məktəbi uyaratmışdır. Belə ki, Azərbaycan xalqı bu məktəbdən çox şeylər öyrənmiş və zaman-zaman öyrəndiklərini həyata keçirmişdir. Vaxtilə Hindistanı İngiltərə müstəmləkəçiliyində azad edən Mahatma Qandi demişdir: “Biz azadlıq mübarizəsini İmam Hüseyn əleyhəssalamdan öyrənməliyik...” İndi çox şükürlər olsun Ulu Yaradana ki, biz, yəni Quzey Azərbaycanda yaşayan azərbaycanlılar, artıq neçə ildir ki, müstəqil, sərbəst, necə deyərlər özümüz öz ağamız olaraq suveren bir dövlətdə yaşayırıq. Əsrlər boyu İranda azərbaycanlılar əzilmiş, huquqları tapdalanmış, döyülmüş, söyülmüş, təhqir olunmuşlar. Əgər cənublu soydaşlarımız İranda bərabər huquqlu, xoşbəxt və firavan yaşasaydılar, şübhəsiz ki, kimsə inqilab eləmək, şah üsul- idarəsini devirmək, müstəqil bir cumhuriyyət qurmaq fikrinə düşməyəcəkdi. Fəqət Səttarxanı da, Xiyabanini də Pişəvərini də bu üsul idarəyə qarşı qiyam qaldırmağa məcbur edən, bolşeviklərin hayqırdığı kimi sinfi mübarizədən, varlı-kasıb mübarizəsindən ötrü deyil, məhz azərbaycanlılara qarşı olan təyziq və haqsızlığın qarşısını almaqdan ötrü idi. Düzdür, bu şəxsiyyətlərin arzuları tamamilə həyata keçmədi, onların üçü də nəticədə məhz haqsızlığın qurbanı oldular. Lakin onlar Azərbaycanın azadlıq tarixinə öz adlarını qızıl hərflərlə yazdılar. Beləki istər Səttarxan, istər Xiyabani, İstər Pişəvəri haqqında artıq 94 uzun illərdir ki, elmi tədqiqat əsərləri, eyni zamanda bədii əsərlər yazılır və hələ də yazılmaqdadır. Güney Azərbaycanın görkəmli ədəbi simalarından olan Həmid Nitqt Şeyx Məhəmməd Xiyabani haqqında olduqca gözəl bir şer nümunəsi yaratmışdır. Bu şeirə nəzər yetirdikcə biz Həmid Nitqinin misralarında Xiyabani hərəkatını, eyni zamanda bu hərəkatın qönçə ikən solduğunun olduqca bədii və poetik bir şəkildə ifadə olunduğunu görürük: Səninlə bir kitabxanada görüşdük, Göz yaşlarında tanışdıq, Və ikimiz də bir gözəllə sevişdik. Sənin gözlərin yumulanda mən gözlərimi açdım. Yetim buraxdığın dünyanın ağır havası ilə, Bitməyən yasında böyüdüm. Günlərimə gecələrim hökm etdi. Mövsümlə həp eyni... Xəzan hüznlə Başlayıb bitdi. Lakin gecələrimi xəyalınla Doldurdun, Gözlərimdə nur, Dizlərimdə güc. Və ürəyimdə qurur oldun. Ancaq neçin gözlədiyin saat gəlmədi? Yaralar sağalmadı? Və sağalmaz mənim qanayan yaram. Dağ başını duman aldıqca, Bayatıların sinəmdə qaldıqca, Mənə öyüd ver, ey ulu kölgə, Gülləri solduran yelə nə deyim?! Səsini itirən elə nə deyim?! 95 Göründüyü kimi Həmid Nitqi Aytan Xiyabaninin Azərbaycan xalqı üçün kim olduğunu bədii boyalarla təsvir edib, xalqa çatdırır. Bu misralar Xiyabaninin olduqca böyük və dahi bir şəxsiyyət olduğunu poetik formada bizə göstərir. Lakin bu çox azdır. Biz Xiyabani və b. haqqında çox əsərlər, şeirlər, poemalar yazmalıyıq, onun haqqında çox araşdırmalar aparmalıyıq. Çünki əksəriyyəti sovetlər dönəmində yazılan bu əsərlərin müəllifləri totalitar rejimin qorxusundan bir çox həqiqətləri gizlətməyə məcbur olmuş, bu siyasi- ictimai xadimləri və milli qəhrəmanları bir “bolşevik” kimi formalaşdırmışlar və bizi bu adamların “leninçi” olduğuna inandırmağa çalışmışlar. Belə ki, onların xalq qarşısındakı çıxışlarını istədikləri kimi qayçılamış, əvəzində isə Leninlə, bolşevizmlə, sosializmlə bağlı yalanlar uydurmuşlar. Çox əfsuslar olsun ki, indinin özündə də Səttarxanın başladığı Məşrutə hərəkatını, bolşevik hərəkatı kimi, Xiyabaninin Milli-Azadlıq hərəkatını Leninin sifarişi ilə etdiyini, Pişəvərinin qurduğu Milli Hökuməti isə rusların hökmü ilə qurduğunu iddia edənlər var. Biz belə “tədqiqatçılara” cavab verməkdən ötrü də, daha dərin araşdırmalar aparmalı və böyük şəxsiyyətlərin sözün əsil mənasında kim olduğunu xalqımıza çatdırmalıyıq. N Ə T I C Ə Şeyx Məhəmməd Xiyabani Azərbaycanda demokratiya və azadlığın qələbəsi, xalqın milli şuurunun oyanması, milli-bəşəri publisistikanın zənginləşməsində böyük əməyi və rolu olan bir şəxsiyyətdir. Xiyabani olduqca mürəkkəb ictimai-siyasi şəraitdə mübarizələrlə dolu şərəfli həyat yolu keçmiş, inqilabi-demokratik publisistikanın inkişafında misilsiz xidmətlər göstərmişdir. Xiyabani inqilabi fəaliyyətində Sərdari-milli Səttarxanın inqilabi məktəbinə, ictimai, fəlsəfi, bədii fikir tarixində isə bir publisist kimi Yüklə 1,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|