• Bütün türkl
ərin tərcümanı
~
181
~
öyr
ədirlər («Rusiya müsəlmanlarının
mədəniləşməsinin
başlanğıcı»).
• T
əhsildəki islahatların ehtiyacdan yarandığı və sürətlə
yayıldığı onu sübut edir ki, müsəlman görsə bilər, eşitsə anlar.
İslahatlar məktəblə bərabər millətin qəlbinə də işləmişdir («Rusiya
müs
əlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»).
• 20 il
əvvəl (1880-ci ildə – T.A.) universitet təhsili görmüş
bir n
əfərimiz vardı. İndi bunlar yüzlərlədir. Təkcə Bakıda 50-dən
çox universitet t
əhsilli gənc doktor, vəkil, mühəndis və s. peşəsinə
yiy
ələnmişdir. Fransa və Almaniya universitetlərində təhsil alıb
g
ələnlər də var (Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin
başlanğıcı).
•
Yeni üsulla işləyən məktəblər kimi milli teatr da son illərin
meyv
əsidir. Mirzə Fətəli komediyalarından başqa bir neçə yeni
komediya da n
əşr olundu. Bakı, Qarabağ və Gəncədə, Baxçasarayda
milli dild
ə teatr tamaşaları oynanıldı. Bakıda daimi fəaliyyət
göst
ərən teatr yaradıldı. Qadın rollarını yəhudi, gürcü və erməni
qızlar oynayır. Təşəkkür edirik, amma teatrlarımızın bir ayaqlı
qaldığı inkar edilə bilməz («Rusiya müsəlmanlarının
m
ədəniləşməsinin başlanğıcı»).
•
Qışın sonunda qarın altından boylanan ağ çiçək yazın
g
əldiyinə dəlil deyilsə də, yaz başına mütləq bir işarədir. Bundan 25
il
əvvəl (1876-cı il – T.A.) təhsil görmüş bir xanımımız vardı ki, bu
da q
əzetçimiz Həsən bəyin möhtərəm həyat yoldaşı Hənifə xanım
idi. İndi bu cür təhsilli xanımların sayı bəlkə də 20 nəfərdir
(«Rusiya müs
əlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»).
•
Bu dünya ümid dünyasıdır, niyə ümidsiz olaq? («Rusiya
müs
əlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»).
• Abid Tahirli
~
182
~
• M
ərhəmət, sədəqə, öz soyuna yardım islam dininin
mahiyy
ətindədir («Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin
başlanğıcı»).
• M
ətbəə və kitabçılıq bir millətin tərəqqi və mədəniləşmə
d
ərəcəsinə ən doğru şahiddir. İyirmi il əvvəl Rusiya müsəl-
manlarının cəmi 2 mətbəəsi vardı: biri Kazanda, digəri Tiflisdə.
Kazanda Abdilin daşbasması, Tiflisdə Ünsizadələr mətbəəsi. İndi
Baxçasarayda «T
ərcüman» mətbəəsi, Peterburqda İlyas Mirzə
Boraqani, Kazanda K
ərimov qardaşları, Orenburqda Molla İbrahim
K
ərimov və Bakıda doktor Axundov və Əli Mərdan bəy mətbəələri
mövcuddur. M
ətbəələrin sayı 2-dən 8-ə çatmışdır («Rusiya
müs
əlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»).
•
Hazırda (1884-cü il – T.A.) Rusiyada türkcə dörd qəzet
n
əşr olunmaqdadır. Tiflisdə «Ziya», «Kəşkül» adlı iki qəzet
Az
ərbaycan dilində, Daşkənddə «Türkistan qəzeti» rusca və
özb
əkcə və Baxçasarayda «Tərcüman» qəzeti rusca və Krım
türkc
əsində çıxır. «Ziya» qəzeti Səid Ünsizadə, «Kəşkül» Cəlal
Ünsizad
ə, «Türkistan qəzeti» Nikolay Ostoumovun redaktorluğu ilə
n
əşr olunur («Rusiyada mətbuat»).
• Çox oxumaq, çoxlu yazmaq v
ə nəşr etmək
m
əcburiyyətindəyik. Rusiyada nəşr olunan islamca kitablar iki
cürdür: biri din-d
əyanətlə əlaqəli, digəri faydasız nağıllar. Hünər və
elml
ə bağlı kitablarımızın yoxluğu böyük nöqsanımızdır.
T
ərəqqidən geri qalmamaq istəyiriksə, bu qüsurun çarəsini tapmalı,
h
ərəkət etməliyik, artıq vaxtdır («Rusiya müsəlmanları»).
•
Vaqon, botinka, qırmızı qatar, qara qaloş məsələləri həll
olunub bit
ər-bitməz (qədimçilər – konservativlər və çəditçilər –
islahatçılar) arasında mübahisələr nəzərdə tutulur – T.A.)
• Bütün türkl
ərin tərcümanı
~
183
~
«T
ərcüman» çıxdı və bir də yeni cədid (yeni üsul – T.A.) ilə işləyən
m
əktəb islahatı çıxdı: müsibət bəlası o gün başladı. «Tərcüman»
neç
ə yüz illər fəaliyyət göstərən məktəblərdə islahata ehtiyac
olduğunu dedi, Quran qiraətini kafi görməyib, bütün məktəblərdə
türkc
ə elmi fənlərin keçirilməsini lazım gördü. Xalqlardan
utanmadı, Allahdan qorxmadı, yeni üsulun üstünlüklərini bəyan
etdi. C
əmiyyət dəniz kimi dalğalandı, qabardı, şahə qalxdı:
«T
ərcüman» kimdir ki, köhnə məktəbləri bəyənmir? Doğru yolda
olan köhn
ə nəslin yolundan çıxmaq istəyir» («Qədimçilik –
c
ədidçilik»).
• «Mujikl
ərə oxumaq, yazmaq lazım deyildir» politikasını
yerid
ən… iqtidarın müsəlman okullarında reforma aparılmasını
razılıqla qarşılayacağını gözləmək axmaqlıq olardı. Buna görə də
«T
ərcüman» işini səssiz və ehtiyatla görməyə məcbur idi
(«Q
ədimçilik – cədidçilik»).
• H
ər yerdə, hər zaman, fəqət xüsusi ilə islam
m
əmləkətlərində qədimçilər (köhnəpərəstlər – T.A.) cədidçilərə
(yenilikçil
ərə - T.A.) din və şəraiti pərdə və bəhanə edəcək etiraz və
ya hücum etmişlər («Qədimçilik – cədidçilik»).
•
İslam dünyasını bürümüş geriliyə və onun nəticələrinə
baxdıqca qan ağlamamaq mümkün deyildir. İpdən iynəyə, qələmdən
kağıza, köynəkdən çalmaya qədər istifadə etdiyimiz əşyalar yabançı
m
əhsuludur. Bu gün birləşib bizə kağız verməsələr yazmaqdan,
oxumaqdan m
əhrum olacağıq. Kor, şikəst gözlər bunu necə görsün!
(«Q
ədimçilik – cəditçilik»).
• Bizim Rusiya köhn
əpərəstləri o dərəcə qafil və cahildirlər
ki,
əsrimizin ən böyük alimlərinə… həqarətlə baxırlar. Belə gedərsə,
Dostları ilə paylaş: |