Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bütün türkl ərin tərcümanı
- Abid Tahirli
• Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 181 ~ öyr ədirlər («Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). • T əhsildəki islahatların ehtiyacdan yarandığı və sürətlə yayıldığı onu sübut edir ki, müsəlman görsə bilər, eşitsə anlar. İslahatlar məktəblə bərabər millətin qəlbinə də işləmişdir («Rusiya müs əlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). • 20 il əvvəl (1880-ci ildə – T.A.) universitet təhsili görmüş bir n əfərimiz vardı. İndi bunlar yüzlərlədir. Təkcə Bakıda 50-dən çox universitet t əhsilli gənc doktor, vəkil, mühəndis və s. peşəsinə yiy ələnmişdir. Fransa və Almaniya universitetlərində təhsil alıb g ələnlər də var (Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı). • Yeni üsulla işləyən məktəblər kimi milli teatr da son illərin meyv əsidir. Mirzə Fətəli komediyalarından başqa bir neçə yeni komediya da n əşr olundu. Bakı, Qarabağ və Gəncədə, Baxçasarayda milli dild ə teatr tamaşaları oynanıldı. Bakıda daimi fəaliyyət göst ərən teatr yaradıldı. Qadın rollarını yəhudi, gürcü və erməni qızlar oynayır. Təşəkkür edirik, amma teatrlarımızın bir ayaqlı qaldığı inkar edilə bilməz («Rusiya müsəlmanlarının m ədəniləşməsinin başlanğıcı»). • Qışın sonunda qarın altından boylanan ağ çiçək yazın g əldiyinə dəlil deyilsə də, yaz başına mütləq bir işarədir. Bundan 25 il əvvəl (1876-cı il – T.A.) təhsil görmüş bir xanımımız vardı ki, bu da q əzetçimiz Həsən bəyin möhtərəm həyat yoldaşı Hənifə xanım idi. İndi bu cür təhsilli xanımların sayı bəlkə də 20 nəfərdir («Rusiya müs əlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). • Bu dünya ümid dünyasıdır, niyə ümidsiz olaq? («Rusiya müs əlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). • Abid Tahirli ~ 182 ~ • M ərhəmət, sədəqə, öz soyuna yardım islam dininin mahiyy ətindədir («Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). • M ətbəə və kitabçılıq bir millətin tərəqqi və mədəniləşmə d ərəcəsinə ən doğru şahiddir. İyirmi il əvvəl Rusiya müsəl- manlarının cəmi 2 mətbəəsi vardı: biri Kazanda, digəri Tiflisdə. Kazanda Abdilin daşbasması, Tiflisdə Ünsizadələr mətbəəsi. İndi Baxçasarayda «T ərcüman» mətbəəsi, Peterburqda İlyas Mirzə Boraqani, Kazanda K ərimov qardaşları, Orenburqda Molla İbrahim K ərimov və Bakıda doktor Axundov və Əli Mərdan bəy mətbəələri mövcuddur. M ətbəələrin sayı 2-dən 8-ə çatmışdır («Rusiya müs əlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). • Hazırda (1884-cü il – T.A.) Rusiyada türkcə dörd qəzet n əşr olunmaqdadır. Tiflisdə «Ziya», «Kəşkül» adlı iki qəzet Az ərbaycan dilində, Daşkənddə «Türkistan qəzeti» rusca və özb əkcə və Baxçasarayda «Tərcüman» qəzeti rusca və Krım türkc əsində çıxır. «Ziya» qəzeti Səid Ünsizadə, «Kəşkül» Cəlal Ünsizad ə, «Türkistan qəzeti» Nikolay Ostoumovun redaktorluğu ilə n əşr olunur («Rusiyada mətbuat»). • Çox oxumaq, çoxlu yazmaq v ə nəşr etmək m əcburiyyətindəyik. Rusiyada nəşr olunan islamca kitablar iki cürdür: biri din-d əyanətlə əlaqəli, digəri faydasız nağıllar. Hünər və elml ə bağlı kitablarımızın yoxluğu böyük nöqsanımızdır. T ərəqqidən geri qalmamaq istəyiriksə, bu qüsurun çarəsini tapmalı, h ərəkət etməliyik, artıq vaxtdır («Rusiya müsəlmanları»). • Vaqon, botinka, qırmızı qatar, qara qaloş məsələləri həll olunub bit ər-bitməz (qədimçilər – konservativlər və çəditçilər – islahatçılar) arasında mübahisələr nəzərdə tutulur – T.A.) • Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 183 ~ «T ərcüman» çıxdı və bir də yeni cədid (yeni üsul – T.A.) ilə işləyən m əktəb islahatı çıxdı: müsibət bəlası o gün başladı. «Tərcüman» neç ə yüz illər fəaliyyət göstərən məktəblərdə islahata ehtiyac olduğunu dedi, Quran qiraətini kafi görməyib, bütün məktəblərdə türkc ə elmi fənlərin keçirilməsini lazım gördü. Xalqlardan utanmadı, Allahdan qorxmadı, yeni üsulun üstünlüklərini bəyan etdi. C əmiyyət dəniz kimi dalğalandı, qabardı, şahə qalxdı: «T ərcüman» kimdir ki, köhnə məktəbləri bəyənmir? Doğru yolda olan köhn ə nəslin yolundan çıxmaq istəyir» («Qədimçilik – c ədidçilik»). • «Mujikl ərə oxumaq, yazmaq lazım deyildir» politikasını yerid ən… iqtidarın müsəlman okullarında reforma aparılmasını razılıqla qarşılayacağını gözləmək axmaqlıq olardı. Buna görə də «T ərcüman» işini səssiz və ehtiyatla görməyə məcbur idi («Q ədimçilik – cədidçilik»). • H ər yerdə, hər zaman, fəqət xüsusi ilə islam m əmləkətlərində qədimçilər (köhnəpərəstlər – T.A.) cədidçilərə (yenilikçil ərə - T.A.) din və şəraiti pərdə və bəhanə edəcək etiraz və ya hücum etmişlər («Qədimçilik – cədidçilik»). • İslam dünyasını bürümüş geriliyə və onun nəticələrinə baxdıqca qan ağlamamaq mümkün deyildir. İpdən iynəyə, qələmdən kağıza, köynəkdən çalmaya qədər istifadə etdiyimiz əşyalar yabançı m əhsuludur. Bu gün birləşib bizə kağız verməsələr yazmaqdan, oxumaqdan m əhrum olacağıq. Kor, şikəst gözlər bunu necə görsün! («Q ədimçilik – cəditçilik»). • Bizim Rusiya köhn əpərəstləri o dərəcə qafil və cahildirlər ki, əsrimizin ən böyük alimlərinə… həqarətlə baxırlar. Belə gedərsə, Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|