Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Abid Tahirli
- Bütün türkl ərin tərcümanı
• Abid Tahirli ~ 178 ~ üç- beş fransız risaləsi oxuyandan sonra hay-küylə kürsüyə qaçmasına bənzəyir («Məzhəbi-iştirakıyyun»). • Bizim halımız sağ, məqbul deyil. Ən yaxşısı budur ki, yapon ziyalılarından öyrənək. Mənim etiqadım belədir və buna görə d ə belə söyləməyə məcburam («Məzhəbi-iştirakıyyun»). • Fransa il ə Afrika müsəlmanları arasında nəhəng Ağ dəniz var. Dig ər islam ölkələri ilə Fransa arasında daha böyük dənizlər, qit ələr və başqa millətlər var. Buna görə də, fransızlar müsəlmanlara qarşı yeritdikləri siyasətin əsaslı olub-olmadığını araşdırmağı lüzum gördükl əri halda, Rusiya Asiyada Altın dağlarından Avropada – Kara d əniz sahillərinədək həmhüdud olduqları və bir sərhəd iç ərisində yaşadıqları 20 milyon islam əhalisi olan müsəlman mill ətləri və dövlətləri ilə bağlı politikasını daha ziyadə araşdırmağa, təftiş etməyə borcludur («Rusiyanın islam siyasəti»). • Rusiyanın içərisində və hüdudlarında olan müsəlmanların yüzd ə doxsanı türk olduğundan, müsəlman politikası demək, elə türk politikası deməkdir («Rusiyanın islam siyasəti»). • Rusiya il ə İslam ölkələri Avropadan xeyir güdməməlidir. Onların arasındakı çəkişmədən avropalılar qazanır. Rusiya ilə müs əlmanların arasında əsrlərlə sürən düşmənçilik onların hər ikisini eyni v əziyyətə salmışdır, necə deyərlər, iki çılpaq bir h amama yaraşır. İndiki dəmir dövründə ağac daxmalarda ömr edən, ağac araba ilə yol gedən, ayağı yalınğaç (çılpaq), yaxud çarıqlı g əzən yalnız rus və müsəlmanlardı («Rusiyanın islam siyasəti»). • Rus v ə müsəlman millətləri arasında düşmənçilik, dözümsüzlük, soyuqluq, qorxu v ə əndişə yoxdur, lakin «rəsmi Rusiya»ya g əlincə belə deyildir («Rusiyanın islam siyasəti»). • Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 179 ~ • Rus hökum əti bir dəfə də olsun, Avropa aclarından islam toplumunu müdafi ə etməmişdir. Qədim Rumeli xristianlarını müdafi ə etmiş, lakin yanıb qovrulan türk milləti üçün bir söz dem əmişdir («Rusiyanın islam siyasəti»). • G ələcəkdə millətlər orduları ilə deyil, mədəniyyət və k əmalət ilə iş görəcəklər («Rusiyanın islam siyasəti»). • Rus m ətbuatı Şərqdən bixəbərləri olan Afinadan və ya Sofiyadan yayılan yalanlara, istinadlara etimad göstərib, Osmanlılar əleyhində ağzına gələni yazdığı və nəşr etdiyi materiallarla Rusiyanın ictimai fikrini bulandırmaqla yanaşı, müsəlmanları da bezdirm əkdən başqa bir nəticə əldə etməmişdir. Rus mətbuatının bu işlərə rus gözü ilə baxmayıb, bolqar, yaxud da yunan gözlüyü taxıb baxması üzücüdür («Rusiyanın islam siyasəti»). • …iyirmi- iyirmi beş il əvvəl (məqalə 1911-ci ildə qələmə alınmışdır – T.A.) elm və ədəbiyyata dair dilimizdə yalnız üç risalə (kitabça – T.A.) var idi: biri Q ərb alimi Radlofun «Bilik» (Kazan, 1872), dig əri Qəyyum Əfəndi Nəsirovun «Kalendar» (cəmi 23 ədəd olmaqla, h ər il 1 təqvim-salnamə – T.A.) və üçüncüsü də Mirzə F ətəli Axundovun komediyalarıdır (1859-cu ildə «Təmsilat» adı ilə Tiflisd ə nəşr edilmişdir (T.A.) («Rusiya müsəlmanlarının m ədəniləşməsinin başlanğıcı»). • Bakı şəhərində Həsən bəy Məlikov cənabları tərəfindən «Əkinçi» adında türkcə qəzet təsis edib az müddət davam etmiş isə d ə, donmuş və buzlamış fikirlərə ildırım kimi ziya vermiş idi («Rusiya müs əlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). • Oxumuş, ziyalı müsəlmanlar rusca, fransızca bilirlər: doktorluq, müh əndislik, mədənçilik, vəkillik edirlər, lakin milli dild ən məhrumdurlar! Ziyalı bir rus yoxdur ki, rusca yazı yazmasın, • Abid Tahirli ~ 180 ~ ziyalı bir nemes, polyak, ya gürcü, erməni yoxdur ki, öz dilində yazı yaza bilm əsin. Bu hal yalnız bizlərə məxsusdur («Rusiya müs əlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). • İslamiyyət üçün ilk öncə iki vəzifə vardır: biri təhsil, digəri ibad ətdir. Bunun nəticəsi kimi müsəlman olan hər yerdə təhsil üçün m əktəb, ibadət üçün cami olmalıdır. Məktəb və cami yerinə görə daşdan, ağacdan, yaxud keçədən düzəldilir. Oturaq müsəlmanların m əktəb və camiləri öz yaşayış yerlərində, bədəvi müsəlmanların (köç ərilərin) məktəb və camiləri özləri ilə birgə hərəkət, köç edər («Rusiya müs əlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). • Bir neç ə il müəllimlik etdim, məktəb həyatı ilə tanış oldum. Zavallı çocuqların 5-6 il, gündə 6-7 saat ərəbcə əzbərçilikdən, dini təhsildən başqa heç nə ilə məşğul olmadığını görüb əsəb və təəssüfdən yatmadığım gecələr çox olmuşdur (Rusiya müs əlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı). • Beş illik təhsil dövründə şagird elm, hünər, kamal bir yana, heç dürüst namaz qılmağa, hətta bir məktub yazmağa nail ola bilmir. Bu d ərdə bir dərman lazım idi. Bunun üçün 1883-cü ildə t əsis etdiyim «Tərcüman» qəzetində 1884-cü ildə üsuli-cədid – yeni t əhsil üsulu mövzusunu qaldırdım. Yeni əlifba kitabı nəşr olundu və Baxçasarayda yeni üsullu m əktəb fəaliyyətə başladı. Hazırda bu üsulla i şləyən məktəblər Şərqi Türkistana qədər yayılmış və sayı 500- ü keçmişdir («Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). • Bir sıra şəhərlərdə, məsələn, Baxçasaray, Şəki, Kulca, Şamaxı, Naxçıvanda yeni üsulla işləyən məktəblərə rus dili mü əllimi dəvət edilir və onlar çox rahat bir şəkildə rus dilini də Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|