• Bütün türkl
ərin tərcümanı
~
207
~
•
Yeni üsulla yazılan şeirlərin ən məqbul cəhəti açıq türk
dilind
ə yazılmağındadır («Osmanlı ədəbiyyatı və məişəti»).
•
Lazımınca basmaxanalar açılıb, qəzetlər nəşr
olunmasından yarım əsr keçməmiş Osmanlı dövlətində mətbuat və
n
əşriyyatın tərəqqisi diqqətəşayan dərəcəyə gəlmişdir. Hazırda
Osmanlıda 140-a qədər müxtəlif qəzet çıxır… («Osmanlı ədəbiyyatı
v
ə məişəti»).
•
Hazırda qələm çəkmədə olan Osmanlı ədiblərindən faydalı
əsərləri ilə yad olunacaq üç nəfər özünü göstərməkdədir: bunlar
Şəmsəddin Sami, Kamalbəylər və Əhməd Midhat Əfəndidir
(«Osmanlı ədəbiyyatı və məişəti»).
• Sami b
əy çox yazmır və lakin hər nə yazmışdırsa, faydalı
v
ə məlumatlıdır: dili sadə və axıcıdır. Kamal bəy doğma şairdir, hər
n
ə yazmışsa, dilbər yazmışdır, tayı-bərabəri yoxdur. Kamal bəy
osmanlıların ən sevgili yazıçısıdır. Kamal hüsn, dil və lətafətdir.
Əhməd Midhat əfəndi başlı-ayaqlı kitabxanadır və çərkəz qeyrətinin
simvoludur («Osmanlı ədəbiyyatı və məişəti»).
• Kamal b
əy… teatr risaləsimi, romanmı, məktubmu – hər
n
ə yazmış isə özünə və kamalına məxsus, dilbər, yaraşan və atəşli
bir dil il
ə yazmışdır. Kamalın qələmi ən tənbəl, ən qaba ürəyi
oynadır, ən qalın dərini deşib keçir, ibarəsi dadlı, nazikdirsə də,
d
əmir toxmaq kimi təsirlidir.
•
Əhməd Midhat əfəndi… osmanlıların ən güclü
publisistl
ərindən olub. «Tərcümanı həqiqət» və «Osmanlı»
q
əzetlərinin baş dirəyidir. Köhnə və yeni Osmanlının Əhməd
Midhat kimi q
ələmi, bərəkətli ədibi olmamışdır («Osmanlı
ədəbiyyatı və məişəti»).
• Abid Tahirli
~
208
~
•
Qadınların müəllimə, qəzetçi, müəllifə kimi ortaya çıxması
c
əmiyyətin və millətin tərəqqisini göstərir. Bunlar isə İstanbulda
mövcuddur («Osmanlı ədəbiyyatı və məişəti»).
• …q
əzetin «filan müsyö filan əfəndi ilə görüşdü» –
x
əbərindən fayda və ibrət nədir? Tatar ağlım bunu dərk etmir.
M
əncə, məsləhət və iş məlum olmadıqdan sonra müsyö və əfəndi
günd
ə beş deyil, on kərə görüşsün, faydasızdır («Osmanlı
ədəbiyyatı və məişəti»).
• M
ədhiyyə yazsaydım, bilirsinizmi kimi mədh edərdim və
bunun üçün heç bir mükafat ist
əməzdim. Anadolu türklərini mədh
ed
ər və divan bağlardım, şair deyiləm, əlimdən gəlmir. Bu türklər ki
var, h
ər biri bir aslandır, səbirləri zaman kimi… tükənməz,
s
ədaqətləri günəşin ziyası kimi… ləkə götürməz, əxlaqları almaz
daşı kimi… təmiz və sadədir. Bunları ildə bir dəfə mədh etməyən
şairin səsi səs deyil! Yunan qalxdı – gəl, Anadolu! Qaradağ içəri
girdi – aman, Anadolu! Belqrad çevrildi –
yetiş, Anadolu! Ərəbistan
bulandı – gəl yatır, Anadolu! Para lazım – ver, Anadolu! Rum
elind
ə yol çəkilir – kömək et, Anadolu! Gəl, baba Anadolu, gəl,
q
əhrəman Anadolu – deyilir, lakin müqabilində şairlər ildə beş sətir
t
əşəkkür yazmırlar – ayıb deyilmi? …Bizə görə Osmanlı dövləti
dem
ək – Anadolu türkləri deməkdir. Dövlətin əsgər qüvvəsi bu
türkl
ərdir («Osmanlı ədəbiyyatı və məişəti»).
• Dünya bel
ədir: nə tərəqqinin, nə nöqsanın sonu var.
Bugünkü t
ərəqqi ertəsi gün daha bir tərəqqi istər, durmaq yoxdur.
Zaman h
ər gün tərəqqi istəyir («Osmanlı ədəbiyyatı və məişəti»).
•
Ədəbi tənqid ədəbiyyatın mizanıdır. Mizansız bazar,
t
ənqidsiz ədəbiyyat kimidir («Osmanlı mətbuatı»).
• Bütün türkl
ərin tərcümanı
~
209
~
• Parça-
bez bazarına arşın, çörək bazarına okka necə
lazımdırsa, ədəbiyyata ölçü olan tənqid, bəlkə daha artıq lazımdır
(«Osmanlı mətbuatı»).
•
Ədəbiyyat mənəvi qidamızdır, lakin maddi qidadan daha
çox mizan ist
ər. Hər nə olsa geymirik, hər nə olsa yemirik, hər nə
olsa, oxumalımıyıq? («Osmanlı mətbuatı»).
• T
ənqid lazımdır, lakin tənqidçi kim olacaq? Bu elə işdir ki,
t
əndirdə çörək bişirməkdən, gəmi kömürçülüyündən daha ağırdır.
T
əkrar edirəm, çətin və ağır işdir, lakin lazımdır. Ədəbi şivəni
qabıqdan və çürükdən ayıracaq tənqiddir («Osmanlı mətbuatı»).
•
İzzət bəy (bir başqası olsun) coğrafiya yazmış, Molla
Hüseyn elmi-
hal yazmış, Süleyman əfəndi yeni üsullu əlifba
çıxarmış, qardaşım Əli ağa milli roman yazmış, filankəs qardaşım
komediya uydurmuş… Bunların hər birinə iki «afərin» ilə üç
«maşallah» deyib keçilirsə, kitab bazarında yaxın zamanlarda boyalı
kağızdan tərpənmək olmaz və ədəbiyyatda tərəqqi və məslək
görülm
əz, boyalı kağızların içində itib batar («Osmanlı mətbuatı»).
• Bu gün
ədəbi tənqid olmadığı üçün kitabın adına görə
alınması düzgün deyil, içini araşdırmaq lazımdır, çünki adı ilə
mayası arasında Balkan dağları ola bilər («Osmanlı mətbuatı»).
• T
ənqid, yalnız nöqsanı gösərməkdən ibarət deyildir. Bu
əsərin nə dərəcə istifadəli olduğunu meydana çıxarmaq, onu isbat
etm
ək də tənqidə məxsusdur… («Osmanlı mətbuatı»).
•
Filan Jozefinanın filan Alfred ilə olan münaqişəsini, yaxud
bizim Fatmalardan birinin bizim Süleymanların birinə yaşmaq
arxasından çəkdiyi ah və vahları qələmə almaq, roman yazmaq
deyil («T
ənqid»).
Dostları ilə paylaş: |