Азярбайъан Республикасынын
Bütün türklərin tərcümanı
Yüklə 1,63 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bütün türklərin tərcümanı
- Adas Yakubaskas (Yakub oğlu)
- Prof.dr. Tuncer Gülənsoy
- Abid Tahirli
- Doç.dok. Giray Saynur Bozqurt
- Prof.dr. Mehmet Saray
Bütün türklərin tərcümanı ~ 63 ~
tərəfindən əngəllənməsəydi, elə təxmin edirik ki, bu gün uğurla nəticələnəcəkdi. Türk milləti üçün xeyirli olan hər işin, nədənsə daxili və xarici bədxahları olmuşdur, bundan sonra da olacaqdır. Bizim borcumuz, İsmayıl Qaspiralı əzmi və səbrini göstərərək bu oyunun qurucularını elmin və ağlın yardımı ilə bitərəf etməkdir». («İsmayıl Qaspiralı» əsərindən).
Adas Yakubaskas (Yakub oğlu): «İsmayıl Qaspiralı Polşa və Litvadakı tatarların həyatı ilə çox maraqlanmışdır». (Ağməscid, mart 1991, İ.Qaspiralının yubileyi münasibəti ilə keçirilən toplantıdakı çıxışından).
türkünün deyil, bütün dünya türklərinin səadəti və əbədi qurtuluşu üçün çalışmışdır. …İsmayıl Qaspiralı hələ sağ ikən çox gənc olan Mustafa Kamalın onun fikirlərindən yararlanmadığını söyləmək olmaz. Atatürkün gənc Türkiyə Cümhuriyyətinin təməlini qoyarkən irəli sürdüyü «dil və tarix tezislərinin» əsasında İ.Qaspiralı fikirlərindən yararlandığı aşkar görünür. Bu mövzu mütləq elmi araşdırmaya möhtacdır. Bundan başqa Atatürkə ilham qaynağı olan Ziya Göyalpın da «türkləşmək, islamlaşmaq, müasirləşmək» düşüncəsi və eyni adlı əsərinin də Qaspiralı fikirlərindən qidalandığı inkaredilməzdir. Bu problemin də müqayisəli şəkildə araşdırılması aktualdır». («İsmayıl Qaspiralı və Anadolu
türklüyü» məqaləsindən).
Abid Tahirli ~ 64 ~
Osman Nuri-Asan Aqçoqraqlı: «Sözündən, fikrindən dönmək bilməyən Qasprinski qəzet buraxmaq üçün çarələr axtarırdı. Çarə tapıldı. 1882-ci il ərzində «Tonğuç», «Şəfəq», «Qəmər», «Günəş», «Yıldız» kimi 12 risalə çıxardı. Təbii ki, bu risalələrin adları müxtəlif olsa da, içi jurnal və ya qəzet olduğundan şübhə etməyən əski Rusiya senzur idarəsi bunlara mane olurdu. Qasprinski ona badalaq vuran düşmənin ta ürəyinə, mərkəzinə (Peterburq nəzərdə tutulur – T.A.) getdi. Nə necə də olsa da, rus və tatarca olmaq şərti ilə «Tərcüman» adlı həftəlik bir qəzet çıxarmağa ruxsət aldı». («Qart müəllim və yazıçılarımızdan İsmayıl Qasprinski» əsərindən (1925).
nəvələrindən biri olmağıma rəğmən qənaətimcə əsil nəvələri onun «Dildə, fikirdə, işdə birlik» əməlini mənimsəyib bu yolda yorulmadan çalışanlardır. Onlar necə də xoşbəxtdirlər». (Ağməscid, mart 1991. İ.Qaspiralının yubileyinə həsr olunmuş toplantıdakı çıxışından).
imperiyasındakı türklər arasında birliyin simvolu və onların mümtaz şəxsiyyəti olduğu kimi ümumtürk-müsəlman hərəkatı fəaliyyəti ilə məşğul olan türk ziyalılarının əksəriyyəti də ya onun tələbələri, yaxud onun sisteminin yetişdirmələri idi». («Qaspiralı və Rusiya müsəlmanlarının kimlik mücadiləsi» doktorluq işindən).
Bütün türklərin tərcümanı ~ 65 ~
edən və Krımda dəfn olunan İsmayıl Qaspiralı Türkiyə də daxil olmaqla bütün türk dünyasında ən çox tanınan və bilinən kimsə olmaq vəsfini qorumaqdadır. Onun bu ölçüdə tanınması və bilinməsinin ən böyük səbəbi yəqin ki, çoxşaxəli fəaliyyəti ilə bağlıdır. Çünki İsmayıl Qaspiralı düşünən bir kimsə olduğu qədər, bir məfkurə adamı, məfkurə adamı olduğu qədər öndər bir maarifçi, maarifçi olduğu qədər idealist, idealist olduğu qədər qəzetçi və naşirdir. Bütün bunların üstündə bir dava adamı və həyatı boyunca yorulmadan inancı yolunda mücadilə verən kimsədir. Bütün bu keyfiyyətləri özündə birləşdirmiş İ.Qaspiralı istər öz nəslinin, istər özündən sonra gələn bir çox dəyərli insanın fövqündə duran, tanınan bir insan kimi təzahür etməkdədir». («İsmayıl Qaspiralının naşirliyi və qəzetçiliyi» məqaləsindən).
Prof.dr. Mehmet Saray: «Qaspiralı İsmayıl bəyin türkcənin bütün türk dünyasının istifadə edə biləcəyi dil halına gəlməsi üçün verdiyi bu səssiz və əsil mücadilə son dərəcə uğurlu olmuşdur. Belə ki, «Tərcüman» qəzetində istifadə etdiyi sadə türkcə qəzetin yayıldığı hər yerdə, xüsusilə Kazanda, Şərqi və Qərbi Türkistanda, Azərbaycanda, Balkanlarda, Osmanlı Türkiyəsində yaşayan bütün türklər tərəfindən anlaşılan bir dil halına gəlmişdir. Ziya Göyalp «Türkçülüyün əsasları» adlı əsərində bu mövzuda yazır: «Tərcüman» qəzetini Şimal türkləri olduğu qədər Şərq türkləri ilə Qərb türkləri də anlardı. Bütün türklərin eyni dildə birləşmələrinin mümkün olduğuna bu qəzetin vücudu canlı bir dəlildir». …Bu gün… gerçəkləşməsini çox arzu etdiyimiz dil və mədəni birlik ideyasının həyata keçməsi üçün, Qaspiralının ruhunun
Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|