Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
73 Zülalları ilə bağlı olan bu reseptorların iki sahəsi var: Siqnal molekulları ilə əlaqəsi olan reseptor hissə və zülalların a,b,c hissələri ilə əlaqədar olan hissəsi. Siqnalla aktivləşmiş reseptor (məsələn β- və ya α- adrenorqik reseptorlar) Gα s və ya Gα i zülalla əlaqədə olub onu aktiv vəziyyətə gətirir. Aktivləşmiş Gα s -GTP yaxınlıqda olan transmebran adenilatsiklazanı fəallaşdırır, sonuncu isə ATP-dən ikinci mesenceri 3’,5’- cAMP sintez edir. cAMP-nin artması cAMP-asılı olan proteinkinazanı (proteinkinaza-A və ya PKA) fəallaşdırır. PKA isə siqnalı bir neçə istiqamətdə ötürə bilir. Bunlara biri siqnalın Ca 2+ -kalmodulinlə ötürülmədir, bu hüceyrənin sitoplazması daxilndə baş verir. Ca 2+ -kalmodulin ion kanallarını fəaliyyətində də iştirak edir, məsələn ürək əzələlərinin yığılmasında əhəmiyyətli olan Ca 2+ kanalının fəaliyyətində. Digər siqnal yolu isə PKA-dan β-arrestin vasitəsi ilə siqnalın nüvəyə ötürülməsidir. Bu zaman β-arrestin öz yolunda c-Jun-kinaza kaskadını aktivləşdirir. Digər tərəfdən β- arrestin c-Src proteinkinazasını aktivləşdirir, sonuncu isə MAP-kizaza kaskadının aktivləşməsinə səbəb olur. C-Jun kinaza və MAP-kinaza kaskadlarıı isə bir sıra əsas transkripsiya faktorlarının fosforlaşmasına səbəb olurlar. Siqnal molekulu ilə bağlanandan sonra zülal siqnalı sitolemma ilə əlaqəli olan fermentə ötürür ki, o da öz növbəsində ikinci ötürücü 3`,5`-tsiklik adenizinmonofosfat sintez edir.İkinci ötürücü rolunda həmçinin kalsium molekulları da iştirak edə bilər. Zülallarla bağlı reseptorlar vasitəsilə əksər hormon və neyromediatorların hüceyrəyə təsiri baş verir. 74 Hüceyrədaxili reseptorlar hüceyrənin daxilində- hialoplazmadan orqonoidlərin membranında (sitoplazmatik reseptorlar), və nüvədə (nüvə reseptorları) yerləşirlər. Onlar polyar olmayan hormonlar və başqa bioloji fəal maddələr üçün nəzərdə tutulub, (steroid və tireoid hormonları) asanlıqla hüceyrə daxilinə diffuziya edirlər. Hüceyrədə nüvə reseptorları funksiyasına görə xüsusi ilə seçilirlər. Onlar steroid,tireoid hormonları və vitamin D-3-lə bağlı olur. Belə reseptorların molekulları iki sahədən ibarət olur: hormonlarla rabitəyə girə biləcək sahə və nüvədəki DNT–nin xüsusi sahələri ilə qarşılıqlı təsirdə ola bilən sahə. Nüvə reseptorlarını transkripsiya faktorları adlandırmaq olar. Onlardan bəzilərini protoonkogenlər hədəf orqanların hüceyrələrinin differensasiyası və hüceyrəarası əlaqələri idarə edən normal genom genlərinə aid etmək olar. Protoonkogenlərdə baş verən somatik mutasiyalar nəticəsində hüceyrələrin bədxassəli hüceyrələrə çevrilmə ehtimalı var. Hüceyrə daxili reseptorlar həmçinin orqonoidlərin membranlarında yerləşə bilərlər, məsələn: mitoxondirlərin membranlarında tireoid hormonlara həssas reseptorlar yerləşir. Ümumiyyətlə səth reseptorların fəaliyyətini işıqlandırmaq üçün hüceyrə adqeziyası anlayışında geniş istifadə edilir. Aqdeziya - bir-birini tanıyan hüceyrələrin hüceyrə və hüceyrəxarici matriksdə yerləşən spesifik qlikoproteinlərin qarşılıqlı təsir prosesidir. Belə hallarda əgər qlükoproteinlər birləşmə əmələ gətirərsə, adqeziya baş verər və sonra hüceyrəarası yaxud hüceyrə və 75 hüceyrəxarici matriks arasında möhkəm əlaqələr formalaşacaq. Bütün hüceyrə adqeziya molekullarını beş sinfə bölmək olar. 1. Kadqerinlər- bunlar transmembran qlükoproteidləridir, adqeziya üçün kalsium ionlarından istifadə edirlər. Kadqerinlər sitoskletin qurulmasına və hüceyrələrin digər hüceyrələrlə əlaqə yaratmasına cavabdehdirlər. 2. İnteqrinlər-hüceyrəkənarı matriksin zülalları (fibropektin, laminin və s.) üçün membran reseptorlarıdır. İnteqrinlər hüceyrədaxili zülalların, vinkulin, x-aktinin vasitəsi ilə hüceyrəkənarı matriksi sitoskletlə birləşdirirlər. Onlar hüceyrə- hüceyrəkənarı və hüceyrələrarası adqeziya molekulları kimi fəaliyyət göstərirlər. 3. Selektinlər-damarlarda leykositar- endotel əlaqəni və leykositlərin damar divarlarından toxumalara keçməsini təmin edir. 4. İmmunoqloblinlər – bu molekullar immun reaksiyalarda, embriogenezdə və yaraların sağalmasında mühüm rol oynayırlar. 5. Hominq-molekulları limfositlərin endotellə əlaqələrini təmin edir, onların immun reaksiyalarına, cavabdeh olan orqanlara daşımasını və məskunlaşmasını həyata keçirirlər. Beləliklə, adqeziya prosesi ümumi bioloji proseslərin, yəni embriogenez, immun reaksiyaları, böyümə, regenerasiya və s. normal gedişi üçün çox vacibdir. Onlar həmçinin hüceyrədaxili və toxuma homeostazının tənzimləməsində böyük rol oynayırlar. 76 HÜCEYRƏNİN KİMYƏVİ VƏ FİZİKİ-KİMYƏVİ TƏŞKİLİ Hüceyrədaxili quruluş komponentlərinin dəqiq «iş bölgüsü» mövcuddur. Məsələn, mitoxondridlərdə üzvü maddələr oksidləşir və ATF (adenozintrifosfat turşusu) əmələ gəlir, ribosomlarda zülal sintez olunur, nüvədə DNT (dezoksiribonuklein turşusu) toplanır, fəaliyyət göstərir, xüsusi ferment sistemi işləyir və s. Bu reaksiyaların nəticəsində hüceyrəyə xas olan zülallar sintez edilir, həmin xassə hüceyrədən hüceyrəyə ötürülür və s. Ona görə də hüceyrə daxili vahidlərin özləri kimyəvi xüsusiyyətlər daşıyırlar. Kütləvi ədəbiyyatda hüceyrəni zavoda və ya laborotoriyaya bənzədirlər ki, burada eyni zamanda minlərlə reaksiyalar gedir. Xarici mühitdən fasiləsiz olaraq maddələr hüceyrələrə daxil olur,hüceyrədə kimyəvi dəyişikliyə uğrayır, hüceyrə tərəfindən istifadə olunur, hüceyrənin həyat fəaliyyəti proseslərində alınan məhsullar isə hüceyrə tərəfindən xarici mühitə ötürülür. Hüceyrənin bir yerində maddələr dərin kimyəvi dəyişikliyə uğrayır, parçalanır, digər yerində sadə molekulalardan mürəkkəb maddələr sintez olunur və s. Deyilənlərdən aydın olur ki, hüceyrələrdə gedən prosesləri öyrənmək üçün, hüceyrənin kimyəvi tərkibi ilə tanış olmaq lazımdır. Adətən hüceyrənin kimyəvi tərkibinin öyrənilməsi sahəsi hüceyrənin biokimyası və ya biokimyəvi sitologiya sahəsi adlanır. Biokimyəvi Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|