Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Membranın nəql etmə mexanizmi
58 lipid cərgələrində mozaik yerləşir və «lipid dənizində aysberq kimi üzürlər». Göstərdiyimiz bioloji membran quruluşu maye mozaik quruluş adlanır. Öz növbəsində lipid molekulları bir-birinə paralel, hüceyrə səthinə isə perpendikulyar vəziyyətdə yerləşmişdir. Hər iki sıra lipid molekullarının elektrik yükünə malik olmayan hidrofob (su sevməyən) ucları bir-birinə, elektrik yüklü hidrofil ucları isə xarici və daxili zülal qatlarına yönəlmişdir. Belə quruluş elementar bioloji membranlar üçün ümumi olub, bütün hüceyrələrdə eynidir. Sitoplazmatik membran hüceyrənin daxilinə və içərisinə doğru yönəlmiş büküşlər (mikroxovcuqlar) əmələ gətirə bilər. Bunlar hüceyrənin ümumi səthini böyüdür və beləlilklə hüceyrə möhtəviyyatı ilə xarici mühit arasında gedən maddələr mübadiləsini sürətləndirir. Hüceyrə membranı yarımkeçirici xüsusiyyətə malikdir. Xarici mühitlə hüceyrə arasındakı mübadilə proseslərini tənzim edir və hüceyrənin daxili mühitini sabit saxlayır. Maddələrin xarici mühitdən hüceyrəyə və hüceyrədən xarici mühitə keçməsi fəal və passiv keçiricilik vasitəsilə yerinə yetirilir (şəkil 21). Maddələrin hüceyrəyə fəal keçiriciliyi molekulun ölçüsünün membran məsamələrinin ölçüsündən böyük olduğu halda belə, eləcə də maddə qatılığı qradiyentinin əksinə maddələrin hüceyrəyə daxil olmasını təmin edir ki, bu zaman ATF enerjisi sərf olunur. Passiv keçiricilik isə diffuziya yolu ilə 59 faqositoz və pinositoz, eləcə də rofeositoz vasitəsilə həyata keçirilir. Əslində pinositozla rofeositoz bir- birindən az fərqlənir. Belə ki, pinosintoz duru maddələrin hüceyrə membranı daxilə qatlanması ilə hüceyrəyə daxil olmasıdırsa, rofesitoz membrana yapışmış ən kiçik hissəciklərin həmin membranın büküşlərinin dibinə yapışmış hissəciklərin, büküşün dibi ilə birlikdə membrandan ayrılması və hüceyrəyə daxil olması prosesidir. Odur ki, rofeositoz hadisəsi pinositozdan hüceyrə tərəfindən qəbul edilən hissəciklərin submikroskopik ölçüləri və yüksək sıxlığı ilə fərqlənir. Faqositoz, pinositoz və rofeositoz birlikdə endositoz adlanır. Şəkil 21 .Hüceyrə membranında maddələrin nəql olunması 60 Hüceyrə membranının hərəkəti və xaricə qatlanmaqla hüceyrəyə lazım olmayan maddələrin kənar edilməsi isə ekzositoz adlanır (şəkil 22). Bioloji menbranların funksiyaları: 1. Ayrıcı funksiyası – hüceyrəni xarici mühitdən, nüvəni sitoplazmadan, orqanoidlərin tərkibini onların mikromühitindən və s. ayırır. 2. Qoruyucu funksiyası – hüceyrənin daxili mühitini xarici faktorların ziyanlı təsirindən qoruyur. 3. Reseptor funksiyası – (bax səh.29 ). 4. Daşıyıcı funksiyası – hüceyrəyə maddələrin daşınması-endositoz, maddələrin hüceyrədən daşınması-ekzositoz. 5. Hüceyrəarası əlaqələrdə iştirak edir – hüceyrəarası əlaqələrin yaradılmasını və hüceyrələr arasında distant əlaqələni təmin edir. 61 Şəkil 22. Maddələrin hüceyrə daxilinə (endositoz) və hüceyrədən xaricə (ekzositoz) daşınması. 62 Membranın nəql etmə mexanizmi İon kanallarının (İK) hüceyrənin normal fəaliyyətində əhəmiyyəti çox böyükdür. Onlar hüceyrə ilə xarici mühit arasında maddələr, enerji və məlumat mübadiləsinin saxlanmasında iştirak edirlər. Məsələn, ion kanalları sinir və əzələ hüceyrələrində oyanma, tormozlanma, xarici siqnalların qəbulu və onlara cavabı uyğun reseptorlarla birlikdə təmin edirlər (Şəkil 23). Bilavasitə İK- ı oyanmanı oyanmış neyronlardan sinaptik ötürmə ilə digər hüceyrələrə Şəkil 23. Membranın nəql etmə mexanizmi 63 verirlər. Ümumiləşdirərək demək olar ki, orqanizmdə ən mühüm fizioloji proseslər ion kanalları ilə başlayır , davam edir və reallaşır. Membranın ion kanalları ionların hüceyrəyə və hüceyrədən xaricə hərəkətini təmin edən müxtəlif diametrli kiçik zülal borulardan ibarətdir. İonların ion kanalları ilə hərəkəti hüceyrə daxilində və xaricində ion qatılığının, membranda isə elektrik potensialının dəyişməsinə səbəb olur. İK-dan başqa plazmatik membranda müxtəlif maddələrin daşınmasında iştirak edən digər nəqledici sistemlər var. Belə ki, maddələrin daşınmasında xüsusi zülallar və ya translokazalar iştirak edir. İK-dan fərqli olaraq translokazalar maddələrin daşınma prosesində konfarmasion dəyişikliklərə uğrayırlar. İK-nı ətrafında zülal “saplar” yerləşmiş “dəlik” və ya “məsamə” kimi qəbul etmək olar. Bu məsamələr təsirdən asılı olaraq müəyyən qədər genişlənə və ya darala bilər. Kanallar müxtəlif quruluşa və formaya malik olduqları üçün fərqli keçiricilik intensivliyinə, tənzimlənmə və tənzimləmə mexanizminə malikdirlər. İon kanalları – inteqral zülallardan təşkil olunmuş, hüceyrə ilə mühit arasında ( hüceyrəarası sahə ) K + , Na + , H + , Ca + , Cl + və həmçinin su molekullarının keçiriciliyini təmin edir. Membranda akvaporin adlanan su kanalları mövcuddür. Bunları ion kanalları adlandırmaq olmaz. Akvaporin – zülal kanallar silindrik qurluşa malikdir, ionlar üçün keçirici olmayan bu kanallar vasitəsi ilə ancaq su molekulları keçə bilir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|