BağIŞlayan və mehriban allahin adi iLƏ
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
| “Allah din yolunda
sizinlə vuruşmayan və sizi yurdunuzdan çıxartmayan kimsələrə yaxşılıq etməyi və onlarla ədalətlə rəftar etməyi sizə qadağan etməz. Allah ədalətli olanları sevər!” 1 Məsələ 324. Kitab əhli olan öncəki səmavi dinlərin nümayəndələri və hər hansı bir müqəddəs kitaba inancı olmayan kafirlər məscidlərə və müsəlmanların ibadət məkanlarına girə bilərlərmi və onlara giriş izni verildiyi halda hicaba riayət etməyən qadınları içəri girərkən hicab geyinməyə məcbur etməliyikmi? Cavab: Ehtiyata əsasən, onlar məscidlərə daxil ola bilməzlər. Lakin digər ibadət məkanlarına giriş sərbəstdir. Hicabdan imtina etmək müqəddəs məkana qarşı hörmətsizlik kimi anlaşıldığı halda qadınlar ona riayət etməyə borcludurlar. Məsələ 325. Yəhudi, xristian, yaxud hər hansı bir dinə etiqad bəsləməyən qonşulara narahatçılıq törədəcək hərəkətlərə yol vermək olarmı? Cavab: Bbelə bir hərəkətə haqq qazandıracaq tutarlı bir səbəb olmadan etiqadından asılı olmayaraq qonşuları incitmək olmaz. Məsələ 326. Kitab əhli olan və olmayan kafir yoxsullara sədəqə vermək olarmı və sədəqə verən bu əməlinə görə savab qazanırmı? Cavab: Haqqa və haqq yolunun ardıcıllarına düşmənçilik hissi bəsləməyən istənilən yoxsula sədəqə vermək olar və sədəqə verən bu əməlinə görə Rəbbi tərəfindən mükafatlandırılacaqdır. Məsələ 327. Təsirli olacağını ehtimal etdiyimiz, habelə hər hansı bir xoşagəlməz halla nəticələnməyəcəyinə əmin olduğumuz hallarda Əhli-beyt (ə) 1 Mümtəhinə surəsi, 8-ci ayə. 131 ardıcıllarından (imamiyyə məzhəbindən) olmayanları, yaxud kitab əhli sayılan digər səmavi dinlərin ardıcıllarını da yaxşı əməllərə sövq edərək pis işlərdən çəkindirmək vacibdirmi? Cavab: Vacib olması üçün zəmin hesab edilən digər şərtlər də nəzərə alınmaqla onları da yaxşı işlərə sövq etmək və pis əməllərdən çəkindirmək vacibdir. Həmin şərtlərdən biri də onların münkər (pis) işlərlə məşğul olması, yaxud məruf (yaxşı) işlərin icrasından imtinasının üzürlü hal qismindən olmaması, o cümlədən həmin şəxslərin müqəssir cahil olmaması şərtidir ki, bu halda öncə onlara doğru olanı başa salmaq, başa düşdükdən sonra əməl etmək niyyətində olmadığını gördükdə isə əmr (yaxşı işlərə sövq) və nəhy (pis əməllərdən çəkindirmə) tədbirlərini (mərhələlərin ardıcıllığına riayət etməklə) həyata keçirmək lazımdır. Münkər iş yer üzündə fəsad törətmək, nahaq insan qanı axıtmaq kimi ümumiyyətlə Allahın gerçəkləşməsini yolverilməz hesab etdiyi günahlar qismindən olduğu halda isə qarşısının alınması labüddür, hətta münkər işi icra edən qasir cahil 1 olsa belə. Məsələ 328. Avropada bəzi məktəblərdə hansısa bir dinə etiqad bəsləməyən, şagirdlərin önündə Allahın varlığını inkar edən bir sıra müəllimlər də tədris fəaliyyəti ilə məşğul olur. Müsəlman şagirdlərin belə məktəblərdə təhsilinə davam etməsi doğrudurmu? Nəzərə almaq lazımdır ki, müəllimlərinin onların düşüncələrinə təsiri olduqca güclüdür. Cavab: Bu yolverilməzdir və bununla bağlı bütün məsuliyyət şagirdlərin vəlilərinin (valideynlərinin, yaxud qəyyumlarının) üzərinə düşür. Məsələ 329. Oğlanlar və qızlar orta təhsil müəssisələrində birgə təhsil ala bilərlərmi? Nəzərə almaq lazımdır ki, belə birgə təhsil mühiti gec-tez onları hansısa günaha, ən azından haram hesab edilən baxışa (naməhrəmə şəhvət hissi ilə baxmağa) sürükləyəcəkdir. Cavab: Göstərilən halda birgə təhsil doğru deyil. 1 “Müqəssir cahil” və “qasir cahil” terminləri üçün əlinizdəki əsərin “Müxtəsər fiqh terminləri lüğəti” bölməsinə müraciət edin. 132 Məsələ 330. Müsəlman kişilər ümumi (kişi və qadınların birgə istifadə etdiyi) hovuz xidmətlərindən istifadə edə bilərlərmi? Özəlliklə nəzərə almaq lazımdır ki, həmin hovuzların xidmətindən istifadə edən qadınlar İslam şəriətində əxlaq normaları hesab edilən geyim və davranış qaydalarına qarşı o qədər etinasızdırlar ki, hətta onlara bununla bağlı edilən xatırlatmalara belə məhəl qoymurlar. Cavab: Geyim normalarına riayət etməyən və bu xüsusda qadağa və xəbərdarlıqlara da məhəl qoymayan qadınlara şəhvani həzz duyğusu olmadan baxmağa icazə verilməsinə baxmayaraq, ehtiyata əsasən, belə məkanlara üz tutmaq ümumiyyətlə doğru yolverilməzdir. Məsələ 331. Qərb ölkələrində məskunlaşan müsəlmanlar hicablı qızlarını icbari orta təhsil, yaxud digər növ təhsil (texniki peşə təhsili və s.) almaq üçün oğlanlarla qızların birgə təhsil aldığı təhsil müəssisələrinə göndərə bilərmi? Nəzərə almaq lazımdır ki, yalnız qızların təhsil aldığı təhsil müəssiləri də vardır. Lakin həmin məktəblər yüksək təhsil haqqı tələb edir, yaxud onların yaşayış yerlərindən kifayət qədər uzaqdır və ya orada təhsilin səviyyəsi daha aşağıdır. Cavab: Valideynlər övladlarını əksər hallarda müşahidə etdiyimiz kimi şagirdlərin dini inanclarını və dinlərinə bağlılıqlarını itirməklə yanaşı onların əxlağina da mənfi təsir edən belə məktəblərə göndərməməlidirlər. Məsələ 332. Əcnəbi universitetlərdə müsəlman gənclərlə birlikdə təhsil alan gənc qızlar onlarla birgə əyləncə, elmi və s. xarakterli gəzintilərdə iştirak edə bilərlərmi? Cavab: Yalnız haramdan (günaha düşməkdən) qorunacaqlarına əmin olduqları halda iştirak edə bilərlər. Məsələ 333. Küçədə qarşılaşdığımız real romantik səhnələrə baxmaq günahdırmı? Cavab: Şəhvani həzz hisslərinin müşayiəti ilə belə bir səhnəyə tamaşa etmək olmaz. Hətta ehtiyata əsasən, ümumiyyətlə belə səhnələrə baxmamalısınız. Məsələ 334. Həm kişi, həm də qadınların baş çəkdiyi kinoteatrlara və şəriət tərəfindən məqbul hesab edilməyən digər əyləncə məkanlarına getmək olarmı? 133 Nəzərə almaq lazımdır ki, həmin məkanlarda harama (günaha) yol verməyəcəyimizə əmin deyilik. Cavab: Olmaz. Məsələ 335. Kişi və qadınların birgə istifadə etdiyi hovuzlarda şəhvani həzz almaq niyyəti olmadan üzmək olarmı? Cavab: Ehtiyata əsasən, əxlaqi fəsadın baş alıb getdiyi məkanlara üz tutmaq ümumiyyətlə yolverilməzdir. Məsələ 336. Havanın isti olduğu günlərdə dincəlmək üçün dəniz sahili və parklara baş çəkmək olarmı? Nəzərə almaq lazımdır ki, həmin məkanlarda ictimai əxlaq qaydalarına zidd hallara rast gəlmək qaçınılmazdır. Cavab: Harama (günaha) yol verməyəcəyinizdən əmin olmadığınız halda belə yerlərə üz tutmamalısınız. Məsələ 337. Avropa ölkələrində müəyyən standartlar əsasında ümumi tualetlər tikilir və onların tikintisində müsəlman dövlətlərində riayət olunan ayaqyolu çanaqlarının üzü və ya arxası qibləyə olmaması şərti nəzərə alınmır. Qiblənin hansı istiqamətdə olduğunu bilmədiyimiz halda həmin ümumi tualetlərdən istifadə edə bilərikmi? Bəs onları üzü (yaxud arxası) qibləyə olduğunu bildiyimiz halda necə? Xahiş edirik, şəriət tərəfindən bizə həmin tualetlərdən istifadə edilməyə icazə verilməyəcəyi halda nə etməli olduğumuzu da açıqlayın. Cavab: Birinci halda vacib ehtiyata əsasən, orada qiblə istiqamətini müəyyənləşdirməyin mümkünsüzlüyünə əmin olduğunuz və gözləyə bilmədiyiniz, yaxud gözləməyin məşəqqətli olduğu hallar istisna olmaqla, həmin ümumi tualetlərdən istifadə etmək olmaz. İkinci halda isə vacib ehtiyata əsasən, həmin ayaqyolu çanaqlarından istifadə edərkən (sidik və ya nəcis ifrazı əsnasında) üzü və ya arxası qibləyə oturmaqdan çəkinməlisiniz. Həmin çanaqlardan istifadə məcburiyyəti qarşısında qaldıqda isə ehtiyata əsasən, üzü deyil, arxası qibləyə oturmağı tərcih edin. Məsələ 338. Müsəlman Avropa, Amerika və digər qeyri-müsəlman ölkələrində üzərində sahibinin kimliyini müəyyən etməyə əsas verən hər hansı bir 134 əlamət (ad, soyadı, əlaqə telefonları və s.) olan və ya olmayan çamadan taparsa, nə etməlidir? Cavab: Adətən, çamadanların üzərində sahibi ilə əlaqə saxlamağa imkan verən hansısa bir əlamət olur. Çamadanı tapan onun bir müsəlmana, yaxud yaxud müsəlmanlar kimi mülkiyyət hüququ qorunan (şəriət tərəfindən toxunulmaz hesab edilən) bir şəxsə aid olduğunu bilərsə, yaxud əsaslı bir ehtimalla güman edərsə, vacib ehtiyata əsasən, bir il müddətində onun sahibini axtarmalı və onu tapa biləcəyinə ümidini itirdikdən sonra isə sədəqə verməlidir. Lakin onun müsəlmanlara, yaxud digər mülkiyyət hüququ (İslam şəriəti tərəfindən) toxunulmaz hesab edilən şəxslərə aid olmadığını bildiyi halda isə bir müstəsna hal xaricində həmin çamadanı mənimsəyə bilər. Müstəsna hal isə bundan ibarətdir ki, müsəlman vətəndaşı olduğu hüquqi dövlət qarşısında qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş bir sıra öhdəliklər daşıyarsa, o cümlədən həmin ölkənin ərazisində tapdığı əşyaları əlaqədar dövlət orqanlarına təhvil verməlidirsə, bu halda həmin əşyaları mənimsəyə bilməz və mütləq qanunvericilikdə nəzərdə tutulan öhdəçiliyini (vətəndaşlıq vəzifəsini) icra etməlidir. Məsələ 339. Avropa ölkələrindən birində üzərində sahibini müəyyən etməyə əsas verən heç bir əlamət olmayan müəyyən məbləğdə pul tapsam, ona sahiblənə bilərəmmi? Cavab: Həmin əsknasların üzərində sahibini müəyyən etməyə imkan verən hər hansı bir əlamət olmazsa (heç olmazsa, itirilən pulun miqdarını bilməsi ilə belə sahibini tanımaq mümkün olmazsa), öncəki məsələlərdə qeyd olunan hallar (yerli qanunlar çərçivəsində hərəkət etməyin zəruri olduğu məqamlar) istisna olmaqla, həmin vəsaiti mənimsəmək olar. Məsələ 340. Bəzi qərb ölkələrində dəyərli əşyaları elə ucu qiymətə satışa çıxarırlar ki, nəticədə müştəri həmin əşyaların oğurluq mal olduğunu düşünür. Beləliklə, həmin əşyaların müsəlman, yaxud kafir bir şəxsdən oğurlandığından əmin olsaq, yaxud böyük ehtimalla şübhəyə düşsək, satıcının müsəlman olduğu və olmadığı hallarda onları almaq olarmı? 135 Cavab: Həmin əşyaların müsəlman və ya kafir olmasından asılı olmayaraq mülkiyyət hüququ qorunan (şəriət tərəfindən əmlakının müsadirə və qəsb edilməsi yolverilməz hesab edilən) bir şəxsdən oğurlandığına dair məlumat əldə etdikdə, yaxud buna əmin olduqda onları alması və öz mülkiyyətinə daxil etməsi yolverilməz hesab olunur. Məsələ 341. Qərb ölkələrində siqaret olduqca baha qiymətə satılır. İstehlakçının siqaretin nəinki faydalı bir şey olmadığını, hətta sağlamlığa ciddi təhlükə törətdiyini bildiyini nəzərə alaraq demək olarmı ki, israfçılıq baxımından siqaret almaq haramdır? Cavab: Siqaretin alqı-satqısı sərbəstdir və sadəcə göstərilən səbəblə (qiymət bahalığı ilə) əlaqədar olaraq istehlak edilməsi də haram sayıla bilməz. Lakin siqaret çəkmək istehlakçının sağlamlığına ciddi zərər törədərsə və siqaret çəkməkdən imtina etmək ona zərər verməzsə, yaxud daha az zərər toxundurarsa, imtina etməlidir. Məsələ 342. Yaşadığımız dövrdə telefon danışıqlarını abonentlərin məlumatı olmadan qeydə alan cihazlar mövcuddur. Lazım gəldikdə dəlil olaraq istifadə edə bilmək üçün kiminsə danışığını özünün məlumatı (xəbəri və razılığı) olmadan qeydə almaq olarmı? Cavab: Bir abonentin həmsöhbəti olduğu abonentlə danışığını qeydə alması üçün ondan icazə alması vacib deyil. Lakin bir mömin insana qarşı hörmətsizlik və onun sirlərinin ifşa olunması ilə nəticələnəcəyi halda bu dərəcədə (möminin şərəf və ləyaqətinin qorunması qədər) və ya daha artıq önəm kəsb edən bir zərurət olmadıqca həmin səs yazısını yaymaq, yaxud başqaları ilə paylaşmaq yolverilməzdir. Məsələ 343. Fotoqraflıqla məşğul olan bir şəxs süfrəyə şərab da verilən bir toy məclisində iştirakçıların fotolarını çəkmək üçün çağrılarsa, həmin məclisə gedə bilərmi? Cavab: Şərab içilən, yaxud hansısa bir haramın icra olunduğu səhnələrin fotosunu çəkmək olmaz. Məsələ 344. Valideynlərə itaətin çərçivələrini bəyan edə bilərsinizmi? 136 Cavab: Övladların valideynləri qarşısında vəzifələri bunlardır: 1) onlara yaxşılıq etməlidir; baxıma möhtac olduqları halda onların ehtiyaclarını təmin etməli, sağlam düşüncənin məqbul və normal hesab etdiyi çərçivədə yaşayış tələbatlarını ödəməlidirlər. Bu vəzifənin icrasından imtina etmək onların (valideynlərin övladlara qarşı) yaxşılıqlarını inkar etmək anlamına gəlir. Valideynlərə yaxşılıq vəzifəsinin çərçivələri onların fiziki durumundan (səhhətindən) asılı olaraq dəyişir. 2) onlarla yaxşı davranmalıdırlar. Hətta övladlarına haqsızlıq, zülm etsələr belə övladlar onlara qarşı xoşagəlməz ifadə və hərəkətlərdən uzaq olmalıdırlar. Hədislərdə oxuyuruq: “Hətta (valideynlərin) səni vursalar, döysələr belə, onların üstlərinə qışqırıb acı söz söyləmə! “Allah sizi bağışlasın!” – deməklə kifayətlən!” Bu iki vəzifə övlad-valideyn münasibətlərini valideynlik hüquqları aspektindən izah edir. Məsələyə övlad aspektindən baxdıqda da iki halla qarşılaşırıq: 1) valideynlər övladlarına qarşı xeyirxahlıqlarına, qayğıkeşliklərinə görə əziyyətə məruz qalırlar; bu halda övladlar valideynlərinin çəkindirib- çəkindirməməsindən asılı olmayaraq onları incidəcək işlərdən uzaq durmalıdırlar. 2) valideynlər bəzi xoşagəlməz xislətlərinə, məsələn övladlarının dünya və axirət mənfəətlərini düşünmədiklərinə (onları da belə xeyirli işlərdən çəkindirdiklərinə) görə incidilirlər. Valideynlərin bu növ incikliyi övladlarına heç bir günah qazandırmır və övladların onların bu növ istək və arzularına tabe olması vacib deyil. Göründüyü kimi, valideynlərə onların şəxsi əmr (tələb) və qadağaları (ilahi əmr və yasaqlara zidd və zərərli istək və arzuları) xüsusunda itaət öz-özlüyündə vacib sayılmır. Allah (hər şeyi) biləndir. Məsələ 345. Bəzi valideynlər övladlarının insanları yaxşı əməllərə yönləndirməsindən və xoşagəlməz işlərdən çəkindirməsindən qorxur, çəkinirlər. Bu xüsusda onlara itaət etmək vacibdirmi? Nəzərə almaq lazımdır ki, övladlar onların bu addımlarının nəticə verəcəyinə inanırlar və özlərinə üz verəcək hər hansı bir zərərdən də qorxmurlar. 137 Cavab: Sözügedən addımlar şərtləri çərçivəsində övladlara vacib olduğu halda həmin addımları atmalıdırlar. İnsanlara (hətta valideynlərə belə) itaət Yaradanın əmrinə itaətsizliyə əsas vermir. Məsələ 346. Bir çox ailələrdə oğullarla ataları, qızlarla isə anaları arasında müxtəlif məişət məsələləri ilə bağlı ciddi mübahisələr baş verir və valideynlər bu mübahisələrdən bərk inciyirlər. Övladlar valideynlərlə belə mübahisələrə girişə bilərlərmi və bu məsələdə aşılması yolverilməz hesab edilən bir hədd, çərçivə mövcuddurmu? Cavab: Övladlar valideynləri ilə onların doğru hesab etmədikləri rəyləri ilə bağlı mübahisə edə bilərlər. Lakin bu mübahisələrdə sakitçiliyə və ədəb qaydalarına riayət etməli, nəinki kobud ifadələrə yol verməməli, hətta onlara qəzəblə baxmaqdan və valideynlərindən uca səslə danışmaqdan belə çəkinməlidirlər. Məsələ 347. Ana oğlundan gəlini ilə aralarındakı narazılıqlara görə onu boşamasını tələb edərsə, oğlunun onun istəyini gerçəkləşdirməsi vacibdirmi? Bəs ana “əgər ondan boşanmasan, üzümə ağ olmuş sayılacaqsan!” kimi sözlərlə israr etsə necə? Cavab: Onun bu tələbini gerçəkləşdirmək vacib deyil və həmin sözlər də heç bir şeyi ifadə etmir. Bununla belə, daha öncə də qeyd edildiyi kimi ananı xoşagəlməz sözlər və davranışlarla incitməkdən çəkinmək lazımdır. Məsələ 348. Atanın oğlunu vurması nəticəsində dərisi qaralarsa, yaxud qızararsa, diyə ödəməlidirmi? Bəs insanı atasından başqa bir şəxs bu şəkildə vurduqda (döydükdə) necə, hökm dəyişirmi? Cavab: Vuranın (döyənin) insanın atası olub-olmamasından asılı olmayaraq diyə ödənilməlidir. Məsələ 349. Əgər müsəlman atasının onun ölkə xaricinə səfər etməsinə etirazını sözlərlə ifadə etməsə də, onun qəlbən bu səfərə razı olmadığına əmin olarsa, həmin səfərin onun xeyrinə olduğunu bildiyi halda səfərini gerçəkləşdirə bilərmi? 138 Cavab: Əgər ataya yaxşılıq (öncəki məsələlərdə öz əksini tapan çərçivələrdə) onun yanında olmağı labüd edirsə, yaxud o övladının ondan uzaqlaşması nəticəsində mənəvi sıxıntılarla üzləşəcəksə, övlad belə bir səfərdən imtina etməlidir. Lakin səfərdən imtina nəticəsində zərərə uğrayacağı halda imtina etməsi vacib deyil. Məsələ 350. Xüsusilə qürbətdə qadının ya kişinin həyat yoldaşının valideynlərinə, bacı və qardaşına hörmət və yaxşlığı, onlara qulluq etməsi də vacibdirmi? Cavab: Bunun həyat yoldaşına qarşı hörmət və xeyirxahlığın örnəyi olmasına şübhə yoxdur, lakin bununla belə vacib sayılmır. Yüklə 2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|