Sual-cavablar:
Məsələ 356. Narkotik maddələrin yalnız istifadəçisinə deyil, eləcə də
cəmiyyət üçün davamlı asılılıq, yoluxucu xəstəliklər və s. ciddi zərər və təhlükələri
artıq tibbi cəhətdən sübuta yetirilmişdir. Səhiyyə sistemi, rehabilitasiya mərkəzləri
və eləcə də qanunvericilik narkotik maddələr və onların fəsadları ilə mübarizə
məqsədilə bütün imkanlardan istifadə etməkdədir. Bəs müqəddəs şəriətin bu
məsələ ilə bağlı rəyi nədən ibarətdir?
Cavab: Davamlı asılılıq və eləcə də digər ciddi zərər və təhlükələri nəzərə
alınmaqla narkotik maddələrin istifadəsi haramdır. Hətta vacib ehtiyata əsasən,
istənilən halda narkotik maddələrin istifadəsindən çəkinmək lazımdır. Yalnız zəruri
tibbi prosedurlarda zəruri miqdarlarda istifadəsinə icazə verilir. Allah hər şeyin
doğrusunu biləndir!
1
Eftanaziya - koma, beyin ölümü və ya ağır xəstəlikdən əziyyət çəkən pasientin süni nəfəs aparatından ayrılması,
yaxud müalicəsinin dayandırılması ilə həyatdan məhrum edilməsi nəticələnən tibbi prosedurdur. Bir sıra ölkələrdə
qanunvericliklə qadağan edildiyi halda, xüsusən son dövrlərdə bəzi ölkələrdə də icasına icazə verilmişdir.
140
Məsələ 357. Tibbi tədqiqatlar siqaretin ürək xəstəlikləri və habelə xərçəngin
başlıca amillərindən biri olduğunu göstərir. Hətta bir sıra hallarda siqaret çəkmək
insan ömrünün qısalması ilə nəticələnə bilir. Beləliklə, siqaret çəkmə ilə bağlı
aşağıdakılara şamil olunan hökm nədən ibarətdir:
a) yeni başlayanlar;
b) adət edənlər;
c) yanında siqaret çəkilənlər? Nəzərə almaq lazımdır ki, həkimlər yanında
siqaret çəkilən şəxsin (passiv tütün məhsulu istifadəçisi) də siqaret çəkən (aktiv
tütün məhsulu istifadəçisi) ilə yanaşı bir sıra təhlükələrə məruz qaldığını bəyan
edirlər. Passiv tütünçəkən həkimlərin bu tövsiyələrinə əsasən, sağlamlığı ilə bağlı
ciddi təhlükə ilə üzləşə biləcəyini ehtimal etdiyi halda nə etməlidir?
Cavab: a) Siqaretin onun istifadəsinə yeni başlayan şəxsi hətta gələcəkdə
belə olsa, ciddi təhlükələrə məruz qoyacağı halda həmin şəxsə siqaret çəkmək
haramdır, istər təhlükənin mövcudluğu faktlara əsaslansın, istərsə sağlam düşüncə
sahiblərinin nəticələrindən qorxduğu ehtimala. Lakin ciddi təhlükədən qorunarsa,
məsələn həddən ziyadə çəkmədiyinə (yaxud nadir hallarda çəkdiyinə) görə
sağlamlığına ciddi təhlükə törətməzsə, icazə verilir.
b) Siqaret çəkməyə davam etmək onun sağlamlığı üçün ciddi təhlükə
törədərsə, siqareti dərhal tərk etməlidir. Lakin siqaretdən birdəfəlik uzaqlaşmağın
siqaret aludəçisini siqaret çəkmək qədər, yaxud daha ciddi problemlərlə qarşı-
qarşıya qoyduğu, başqa sözlə onun siqareti atacağı halda adətən dözülməz hesab
edilən çətinliklərlə üzləşəcəyi hal istisna təşkil edir.
c) Passiv siqaretçəkənlərə isə siqaret çəkməyə yeni başlayan şəxs ilə bağlı
“a” bəndində təfsilatı ilə öz əksini tapan hökm şamil olunur.
Məsələ 358. Bəziləri beyin ölümünün nəbz döyüntüsünün kəsilməməsinə
rəğmən insanın həyatını itirməsi demək olduğu qənaətindədir. Həkimlərin
sözlərinə görə beyin ölümü gerçəkləşdikdən bir müddətdən sonra nəbz döyüntüləri
də dayanır. Beləliklə, nəbz döyüntüləri kəsilmədiyi halda beyin ölümü gerçəkləşən
insan ölmüş hesab olunurmu?
141
Cavab: Bir sıra şəriət hökmlərinin mövzusu olan “ölüm” üçün meyar ürfün
(cəmiyyətin) nəzərində ölüm kimi qəbul edilən vəziyyətdir, yəni ürfün insanı
həyatını itirmiş hesab etməsidir ki, sualda göstərilən halda bu anlamda ölüm
gerçəkləşmiş sayılmır.
Məsələ 359. Həkimlik sənəti bəzən kişi həkimlərin qadın xəstələrini
bədənlərinə bilavasitə baxaraq, toxunaraq müayinə etməyi tələb edir. Avropa
ölkələrində müayinə əsnasında üst paltarların çıxarılmasının normal bir hal kimi
qəbul edildiyi nəzərə alınmaqla, müsəlman həkimlərin həmin çalışmasına şəriətin
münasibəti necədir?
Cavab: Diaqnoz qoymaq üçün zəruri hesab edilən hallar istisna olmaqla,
haram baxış və toxunuşlardan çəkinmək şərtilə məhdudiyyət qoyulmur.
Məsələ 360. Bəzən qadın xəstəni müayinə edən kişi həkim cinsiyyət orqanı
istisna olmaqla onun bədəninin müəyyən üzvlərini, o cümlədən həssas nahiyələrini
(sinə, bud və baldırlar kimi) baxaraq və ya toxunaraq müayinə etməyə gərək duyur.
Beləliklə:
a) müvafiq sahə üzrə qadın mütəxəssisin mövcud olduğu, lakin onun
tərəfindən müayinənin baha başa gəldiyi;
b) ciddi bir xəstəliyi olmadığı;
c) həkimin cinsiyyət orqanına baxmaq istədiyi hallarda qadın pasient
sözügedən bədən üzvlərini kişi həkimə göstərə bilərmi?
Cavab: a) Qadın pasientlərə qadın həkim-mütəxəssislərin mövcud olduğu,
lakin maddi durumlarının onların tərəfindən müayinə prosedurunun xərclərini
ödəməyə imkan vermədiyi hallar istisna olmaqla, kişi həkimə müraciət etmələrinə
icazə verilmir.
b) Kişi həkim tərəfindən müalicədən imtina etməyin onların sağlamlığını
ciddi təhlükəyə məruz qoya biləcəyi, yaxud onlar üçün adətən dözülməz olan
sıxıntılar törədə biləcəyi hallarda icazə verilir.
c) Bu halla bağlı da “a” və “b” bəndlərində açıqlanan hökm keçərlidir və hər
iki halda zərurət həddi ilə kifayətlənmək lazımdır. Müayinə və müalicə
prosedurunu bədən üzvlərinə birbaşa baxmadan, başqa sözlə monitor və ya güzgü
142
vasitəsilə həyata keçirmək mümkün olarsa, ehtiyata əsasən, bu qaydada həyata
keçirmək lazımdır.
Məsələ 361. Bəzi genetika mühəndisləri insan genlərini dəyişdirməklə bəşər
cinsini gözəlləşdirməyə qadir olduqlarını iddia edirlər. O cümlədən:
1) insanın zahiri görkəmindəki qüsurların aradan qaldırılmasına;
2) ona estetik baxımdan daha gözəl bir görkəm bəxş etməyə;
3) yuxarıdakıların hər ikisinə eyni zamanda nail ola biləcəklərini bildirirlər.
Alimlərin bu təcrübələri həyata keçirməsinə şəriət tərəfindən icazə verilirmi?
Müsəlman gen mühəndislərinə onun genlərini dəyişdirməsinə icazə verə bilərmi?
Cavab: Yan təsirləri olmadığı halda öz-özlüyündə yasaq deyil.
Məsələ 362. Qərb ölkələrində farmakoloji məhsulların (dərman vasitələri və
preparatlarının) istehsalı ilə məşğul olan müəssisələr məhsullarını bazara
çıxarmazdan öncə onları sınaqdan keçirirlər. Həkim xəstəsinə məlumat vemədən
ona faydalı ola biləcəyini güman etdiyi dərmanı həmin dərmanın üzərində tədqiqat
təcrübələri başa çatmadığı halda xəstənin müalicəsində sınaqdan keçirə bilərmi?
Cavab: Xəstənin məlumatlandırılması və dərmanın onun üzərində
təcrübədən keçirilməsinə dair razılığının alınması labüddür. Lakin həkimin həmin
dərmanın xəstəyə yan təsirlər göstərməyəcəyinə əmin olduğu, sadəcə faydalı olub-
olmayacağına şübhə etdiyi hallar istisna təşkil edir.
Məsələ 363. Bəzən tibbi-ekspertiza qurumları ölüm və ya qətlin səbəbini
aydınlaşdırmaq üçün meyidin yarılmasını zəruri hesab edir. Hansı hallarda buna
icazə vermək olar, hansı hallarda isə meyidin yarılması şəriət tərəfindən
yolverilməz hesab edilir?
Cavab: Mərhumun vəlisi (məsələn, atası və ya böyük oğlu) qeyd olunan və
buna bənzər məqsədlərlə onun cəsədinin yarılmasına icazə verməməli və mümkün
olduğu halda mane olmalıdır. Lakin meyidin yarılmasının fəsadı (şəriətdə bunu
yolverilməz edən amillər) qədər, yaxud ondan daha önəmli bir problemin həlli
zəruri olduğu hallarda icazə verilir.
Məsələ 364. Müsəlmanın kafirə və ya kafirin müsəlmana sağlığında
orqanlarından birini, məsələn böyrəyini bağışlamasına, yaxud ölümündən sonra bu
143
və ya digər bədən üzvünün bağışlanmasını vəsiyyət etməsinə icazə verilirmi? Bu
məsələdə bədən üzvləri arasında fərq varmı?
Cavab: Bir insanın sağlığında bədən üzvlərindən birini öz sağlamlığına ciddi
təhlükə törətmədiyi halda başqasının bədəninə transplantasiya olunması məqsədilə
ona bağışlamasına icazə verilir. Məsələn, hər iki böyrəyi sağlam olan şəxs bir
böyrəyini bağışlaya bilər. Dünyadan köçən şəxsin vəsiyyəti əsasında bədən
üzvlərindən birinin başqa bir şəxsin bədəninə trasplantasiyası məqsədilə kəsilib
götürülməsinə gəlincə, buna yalnız həmin donorun müsəlman və ya bu məsələdə
müsəlmanla eyni hökmün şamil olunduğu bir şəxs olmadığı, yaxud bir müsəlmanın
həyatını xilas etmək üçün zəruri olduğu hallarda (sonuncu halda hətta müsəlmanın
da cəsədinin yarılmasına) icazə verilir. Bu iki hal istisna olmaqla digər hallarda isə
müvafiq vəsiyyətin icrasının və meyidin yarılmasının şəriət baxımından doğruluğu
şübhə altındadır. Bununla belə, istənilən halda vəsiyyət əsasında meyidin yarılması
əməliyyatını həyata keçirən şəxsin diyə ödəməsi vacib deyil.
Məsələ 365. Ateist (Tanrıya inancı olmayan) insanın bu və ya digər orqanı
müsəlmanın bədəninə transplantasiya olunduqda əməliyyatdan sonra müsəlmanın
bədən üzvü sayılması ilə pak olurmu?
Cavab: Müsəlman olub-olmamasından asılı olmayaraq insanın bədənindən
ayrılan, yaxud kəsilən istənilən orqan nəcis hesab olunur. Lakin kəsilən orqan
müsəlman və ya bu məsələdə müsəlmanla eyni hökmün şamil olunduğu bir şəxsə
transplantasiyasından nəticəsində ölü orqanın köçürüldüyü orqanizmdə yeni bir
həyat qazanmasından sonra pak hesab olunur.
Məsələ 366. Şəkərli diabetin müalicəsində istifadə olunan insulin
preparatlarının bir qismi donuzun mədəaltı vəzindən alınır. Sözügedən
preparatlardan istifadə edə bilərikmi?
Cavab: Həmin preparatların əzələ, damar, yaxud dəri altına inyeksiyasına
(iynə ilə vurulmasına) heç bir məhdudiyyət qoyulmur.
Məsələ 367. Donuzun qaraciyərinin insan orqanizminə transplantasiyasına
şəriətin münasibəti necədir?
144
Cavab: Donuzun qaraciyərinin insan bədəninə köçürülməsinə icazə verilir.
Allah (hər şeyi) biləndir.
Məsələ 368. Kişi (sperma) və qadın (yumurta) cinsi hüceyrələrinin
laboratoriya şəraitində mayalandırılması nəticəsində yaranan embrionların uşaqlığa
transferi ilə gerçəkləşdirilən süni mayalanma əməliyyatlarına şəriətin münasibəti
necədir?
Cavab: Bu əməliyyat öz-özlüyündə (haramlaşmasına səbəb ola biləcək əlavə
amillərin mövcud olmadığı təqdirdə) yasaq deyil.
Məsələ 369. Bəzi irsi xəstəliklər atadan övlada keçərək onların gələcək
sağlamlığına qarşı təhlükə riski yaradırlar. Müasir tibb həmin xəstəliklərin bir
qisminin irsi yolla dünyaya gələcək övladlara keçməsinin qarşısını almaq üçün bir
çıxış yolu tapmışdır. Bu, repreduktiv hüceyrələrin (sperma və yumurta
hüceyrələrinin) sınaq borusunda dölləndirilərək alınan embrionların (rüşeymlərin)
ən sağlam inkişaf edəninin seçilərək (digər embrionlar isə həkim tərəfindən məhv
edilir) ana bətninə yerləşdirilməsindən ibarət olan süni mayalandırma
əməliyyatıdır. Şəriət bu əməliyyatın icrasına icazə verirmi?
Cavab: Bu əməliyyata öz-özlüyündə (haramlaşmasına səbəb ola biləcək
əlavə amillərin mövcud olmadığı təqdirdə) heç bir məhdudiyyət qoyulmur.
Məsələ 370. Sınaq borusunda həyata keçirilən süni mayalandırma əməliyyatı
nəticəsində bəzən alınan çoxsaylı embrionların hamısının ana bətninə
yerləşdirilməsi ananın həyatını və ya sağlamlığını təhlükə qarşısında qoyur. Bunu
nəzərə alaraq həmin embrionlardan yalnız birini seçə, digərlərini isə məhv edə
bilərikmi?
Cavab: Sınaq borusunda əldə edilən embrionların bətn daxilinə ötürülməsi
(embrion transferi) vacib deyil. Beləliklə, sualda qeyd olunan halda onların birinin
seçilərək digərlərinin məhv edilməsinə şəriət tərəfindən əngəl yoxdur.
Məsələ 371. Üzdə və ya bədənin müxtəlif yerlərində estetik əməliyyatların
həyata keçirilməsinə icazə verilirmi?
Cavab: Əməliyyat əsnasında haram toxunuş və baxışlardan qorunmaq şərtilə
icazə verilir.
145
QİÇS (Qazanılmış İmmun Çatışmazlığı Sindromu, ingiliscə: AİDS)
günümüzdə
bəşəriyyətin
üzləşdiyi
ən təhlükəli xəstəliklərdən biridir.
Hesablamalara əsasən, 1996-cı ildə dünyanın müxtəlif ölkələrində bu xəstəliyə
yoluxanların sayı 8 milyon çatmışdır. 22 milyon nəfər isə İİV (İnsanın
İmmunçatışmazlığı Virusu, ingiliscə: HİV) virusunun daşıyıcısıdır. Son statistik
məlumatlar göstərir ki, təkcə 1996-cı il ərzində bu xəstəlikdən dünyasını
dəyişənlərin sayı 1,5 milyon nəfər olmuşdur. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının 1
dekabr 1996-cı il tarixində “Ümumdünya QİÇS-lə mübarizə günü” münasibəti ilə
açıqladığı məlumatlara əsasən isə həmin tarixədək sözügedən virusun
qurbanlarının sayı 6 milyona çatmışdır.
Mütəxəssislərə görə, QİÇS xəstəliyinə yoluxma əsasən üç yolla baş verə
bilər:
a) heteroseksual (əks cinsin nümayəndəsi ilə) və homoseksual (eyni cinsin
nümayəndəsi ilə) cinsi əlaqə yolu ilə - bu ən təhlükəli və ən çox rast gəlinən
yoluxma halıdır, belə ki, bu yolla yoluxma halları 80%-ə çatır;
b) içərisində virus olan qanın və ya qan preparatlarının sağlam adama
köçürülməsi və ya virusla imfeksiyalaşmış iynə ilə sağlam adama damardaxili
inyeksiyalar zamanı;
c) tranplasentar yolla - xəstəliyin xəstə anadan bətndaxili dövrdə (hamiləlik)
cift vasitəsilə dölə və ya doğuş əsnasında keçməsi yeni dünyaya gələn körpəyə
keçməsi ilə.
Araşdırmalar göstərir ki, bütün ölkələrdə bu ölümcül xəstəliyə yoluxan
insanlar yaşayır və heç bir xalq bu xəstəlikdən sığortalanmamışdır. Həmçinin,
araşdırmaların nəticələrinə əsasən, sözügedən xəstəliyin daşıyıcılarının sayı günü-
gündən artmaqdadır və onların böyük əksəriyyətini kişilər təşkil edir. Bununla
yanaşı məlum olmuşdur ki, QİÇS xəstəliyinə yoluxma hallarının artması son
dövrlərdə qismən azalan bir sıra xəstəliklərin, o cümlədən ağciyər vərəminin
artmasına gətirib çıxarmışdır.
146
QİÇS haqqında ümumi məlumatdan sonra bir sıra aktual suallara Həzrət
Ayətullah əl-uzma Sistaninin cavablarını nəzərinizə çatdırırıq:
Məsələ 372. QİÇS-ə yoluxanların təcrid olunması ilə bağlı şəriətin hökmü
nədən ibarətdir? Onların özlərini, yaxud ailə üzvlərinin həmin şəxsləri cəmiyyət
həyatından təcrid etməsi vacibdirmi?
Cavab: QİÇS-ə yoluxanların nə özləri, nə də başqa şəxslər tərəfindən
cəmiyyətdən təcrid olunması vacib deyil, əksinə yoluxdurma təhlükəsi olmadığı
halda onların məscidlərə və eləcə də digər ictimai məkanlara girişinin
yasaqlanması yolverilməzdir. Bununla belə, yoluxmanın qaçılmaz olduğu, yaxud
ehtimal edildiyi məqamlarda profilaktik tədbirlərə riayət olunması vacibdir.
Məsələ 373. QİÇS xəstəliyini (İİV virusunu) qəsdən yoluxdurma ilə bağlı
şəriətin hökmü nədən ibarətdir?
Cavab: Bu yolverilməz hesab olunur və yoluxan şəxsin ölümü ilə - hətta
uzun müddətdən sonra baş versə belə - nəticələnərsə, yoluxduran şəxs yoluxmaya
səbəb olan iş (məsələn, cinsi əlaqə, yaxud inyeksiya) əsnasında həmin hadisənin
ölümlə nəticələnə biləcəyindən xəbərdar olduğu halda ölən şəxsin vəlisi qisas
tələbi ilə çıxış edə bilər. Lakin yoluxduranın ölüm təhlükəsindən xəbərsiz olduğu,
yaxud yoluxmaya və ölümə səbəb olan hadisə əsnasında unutduğu halda isə yalnız
diyə (qanbahası) və kəffarə ödəməlidir.
Məsələ 374. QİÇS xəstəliyinin daşıyıcısı olan bir şəxs sağlam bir insanla
ailə həyatı qura bilərmi?
Cavab: Evlənə bilər. Lakin həmin şəxsin öz xəstəliyindən xəbərdar olduğu
halda elçilik və nikah əsnasında özünü sağlam insan kimi təqdim etməsinə icazə
verilmir. Həmçinin, evləndikdən sonra yoluxma ilə nəticələnəcəyi halda həyat
yoldaşı ilə cinsi əlaqədə olmasına da icazə verilmir. Bununla belə, yoluxmanın baş
verəcəyinə əmin olmadıqları, bunun sadəcə bir ehtimal olduğu və qarşı tərəfin də
etiraz etmədiyi hallarda cinsi əlaqədən imtina etmək vacib sayılmır.
Məsələ 375. İİV virusunun daşıyıcıları olan iki şəxsin evlənməsinə şəriətin
münasibəti necədir?
147
Cavab: Qadağan edilmir, lakin cinsi əlaqə onların xəstəliyinin təhlükəli
dərəcəyə çatmasına səbəb ola bilərsə, cinsi əlaqədən imtina etməlidirlər.
Məsələ 376. QİÇS xəstəliyinin daşıyıcısı olan şəxslə cinsi əlaqədə olmaqla
bağlı şəriətin hökmü nədən ibarətdir. Sağlam şəxsin cinsi əlaqənin QİÇS-in əsas
yoluxma vasitələrindən biri olduğunu nəzərə alaraq həyat yoldaşı ilə cinsi əlaqədən
imtina etməyə haqqı varmı?
Cavab: Sağlam qadın özünün də yoluxması ilə nəticələnə biləcəyi halda
(hətta sadəcə bir ehtimala əsaslansa belə) QİÇS xəstəliyinə yoluxan həyat
yoldaşının onunla cinsi əlaqədə olmasına icazə verməyə bilər. Hətta belə hallarda
qadının cinsi əlaqədə olmaqdan imtina etməsi vacibdir.
Lakin prezervativ, yaxud digər qoruyucu vasitələrdən istifadə etməklə
yoluxma ehtimalını diqqətə alınmayacaq dərəcədə (məsələn, 2%-ə kimi) azaltmaq
mümkündürsə, cinsi əlaqədə ola bilər və hətta ehtiyata əsasən, bu halda ərinin
onunla cinsi əlaqədə olmasına əngəl törətməsinə icazə verilmir.
Bu hökmlə QİÇS xəstəliyinin daşıyıcı olan qadınla nikahda olan kişilərlə
bağlı hökm də aydınlığa qovuşur. Beləliklə, aqillərin önəm verdiyi dərəcədə ciddi
bir yoluxma ehtimalı mövcud olduğu halda sağlam kişinin xəstəliyin daşıyıcısı
olan həyat yoldaşı ilə cinsi əlaqədə olmasına icazə verilmir. Digər tərəfdən isə
yoluxmanın qarşısının alınmasını təmin edən vasitələrdən (prezervativlərdən və s.)
istifadənin mümkünlüyü istisna olmaqla, həyat yoldaşı qarşısında “cinsi əlaqədən
dörd aydan artıq müddət ərzində imtina etməmə” vəzifəsi də qüvvədən düşmüş
sayılır.
Məsələ 377. Ailədə tərəflərdən birinin QİÇS xəstəliyinin daşıyıcısı olduğu
halda qarşı tərəfin (ər və ya arvadın) ayrılma tələbi ilə çıxış etməyə haqqı varmı?
Cavab: Elçilik, yaxud nikah əsnasında aldatma və ya yanıltma məqsədilə
tərəflərdən biri özünü sağlam insan şəxs kimi təqdim edərsə və nikah anlaşması da
hər iki tərəfin sağlamlığına əsaslanaraq baş tutarsa, vəziyyət aydınlaşdıqdan sonra
aldadılan şəxs nikahın etibarsız sayılmasını tələb etmək hüququna malikdir. Kişi
evləndiyi qadının sağlam olduğunu düşündüyü halda sadəcə qadının və onun
vəlisinin sükut edərək xəstəliklə bağlı onu məlumatlandırmaması nəticəsində
148
kişiyə nikahı pozmaq hüququ verilmir. Məqsədli şəkildə aldatma və ya
yanıltmanın baş vermədiyi, yaxud xəstəliyin nikahdan sonra qazanıldığı halda isə
sağlam ər xəstəliyin daşıyıcısı olan arvadını boşamaq hüququna malikdir.
Sağlam qadının cinsi əlaqədən məhrum olma kimi səbəblərlə QİÇS
xəstəliyinin daşıyıcısı olan ərindən boşanmaq tələbinin haqlı sayılıb-
sayılmamasına gəlincə, burada iki nəzər mövcuddur və istənilən halda ehtiyatın
tələbinə riayət etmək lazımdır. Əlbəttə, əgər əri ondan tamamilə uzaqlaşaraq onu
çıxılmaz vəziyyətdə qoymuşsa (qadın nə evli, nə də subay sayılmayaraq ailə və
intim həyatından məhrum qalmışsa), ərini icbari tədbirlərlə iki seçim qarşısında
qoyaraq ya boşanmağa, ya da həyat yoldaşı ilə birgə həyatına qayıtmağa məcbur
etməsi üçün şəriət hakiminə müraciət edə bilər.
Məsələ 378. Ər QİÇS xəstəliyinin daşıyıcısı olduğu halda qadının boşanması
ilə bağlı şəriətin hökmü nədən ibarətdir?
Cavab: Öncəki sualın cavabına müraciət edin.
Məsələ 379. QİÇS xəstəliyinin daşıyıcısı olan qadın abort etdirə bilərmi?
Cavab: Abort, xüsusilə də, ruhun rüşeymə daxil olmasından sonrakı
mərhələdə yolverilməzdir. Lakin ana üçün ciddi təhlükə riski daşıdığı halda ruhun
rüşeymə daxil olmasına qədər aborta icazə verilir.
Məsələ 380. QİÇS daşıyıcısı olan ananın yeni dünyaya gələn sağlam
övladını böyütmək hüququna və onu öz südü (ağuz və ya yetkin süd ilə)
qidalandırmasına şəriətin münasibəti necədir?
Cavab: Ananın övladına baxmaq, onu böyütmək hüququ qorunur. Lakin süd
vəzilərindən birbaşa əmizdirmə yolu ilə xəstəliyin keçmə ehtimalının (ciddi
ehtimalın) mövcud olduğu halda yoluxmanın qarşısını almaq üçün lazımı
tədbirlərin görülməsi labüddür.
Məsələ 381. QİÇS-i ölüm xəstəliyi adlandırmaq olarmı?
Cavab: Uzun sürən xəstəliklərdən olduğundan bu xəstəliyin yalnız ölümdən
bilavasitə öncəki iztirablar, immun sisteminin tamamilə zəifləməsi və ölümcül
nevroloji simptomların üzə çıxması ilə müşayiət olunan son mərhələsini ölüm
xəstəliyi hesab etmək olar.
149
Məsələ 382. Həkimə QİÇS xəstəliyinə yoluxan xəstəsinin vəziyyəti ilə
maraqlanan şəxsləri, o cümlədən həyat yoldaşını onun bu xəstəliyin daşıyıcısı
olması ilə bağlı məlumatlandırması doğrudurmu, yaxud vacibdirmi?
Cavab: Xəstə və ya onun vəlisinin icazəsi ilə məlumatlandıra bilər. Xəstənin
həyatının xilas edilməsi, yaxud hətta bir qədər daha artıq yaşaması belə buna bağlı
olarsa, onun vəziyyəti ilə bağlı yaxınlarını məlumatlandırması vacibdir. Həmçinin,
onları məlumatlandırmadığı halda bu, yoluxmadan qorunmaq üçün zəruri ehtiyat
tədbirlərini həyata keçirməyəcəklərinə görə onların da xəstəliyin daşıyıcısına
çevrilməsinə səbəb olacaqsa, bu halda da həmin şəxslərin məlumatlandırılması
vacibdir. Allah (hər şeyi) biləndir.
Məsələ 383. Müsəlman kişi yoluxucu QİÇS xəstəliyinin daşıyıcısı olduğunu
bildiyi halda həyat yoldaşı ilə cinsi əlaqədə ola bilərmi və onu bununla bağlı
məlumatlandırması vacibdirmi?
Cavab: Əgər cinsi əlaqə yolu ilə xəstəliyin keçəcəyinə əmindirsə, yaxud
yoluxma ilə bağlı ciddi bir ehtimal mövcuddursa, cinsi əlaqəyə heç bir vəchlə icazə
verilmir.
Dostları ilə paylaş: |