Bahçe Bitkilerinin Generatif (eşeyli = tohumla) Çoğaltılması

Örtü altı sebze yetiştiriciliği

Örtü altı sebze yetiştiriciliğinin amacı, normal zamanda açıkta yapılan sebzeciliğin dışında, mevsimin dışarıda sebze yetiştirmeye uygun olmadığı iklim koşullarının bulunduğu zamanlarda devamlı veya bu sürenin başında ve sonunda belli bir süre ilk ve son turfanda olarak sebze üretmektir. Genelde bu işletmelerde tarla arazisi kullanılmaz. Sadece örtü altında üretim yapılır. Üretim sırasında değişik örtü tiplerinden yararlanılır. Bunlar;

a) Alçak sistemler (Toprak malçlaması, toprak üstü plastik örtüleri, sıcak, ılık, soğuk yastıklar, alçak tüneller): Bu sistemlerde ısıtma yapılamadığından tarlada üretilen ürünün biraz daha erkenci veya biraz daha geçci olmasına çalışılır. Kullanılan örtüler, dışarıdaki
düşük sıcaklığa karşı, duruma göre koruyucu altındaki sıcaklığı birkaç derece daha yukarıda tutarak erken veya geç gelen donlardan sebzeleri korurlar. Böylece ilk veya son turfanda ürünler yetiştirilerek pazara çıkartılır.
Toprak malçlaması: Toprağın üstüne siyah veya beyaz plastiklerin serilmesinden sonra üzerinde sebze yetiştirilmesidir. Toprağın üzerini örten materyaller toprağın ısınmasını sağlayarak çok kısa süreli erkencilik temin ederler. Ayrıca meyvesi yenen türlerde meyvenin toprakla temas ederek kirlenmesini ve toprak kökenli hastalıklardan zararlanmasmı önlerler.

Toprak üstü plastik örtüler: İlkbahar ve sonbaharda uygulanırlar. İlkbaharda tohum ekiminden sonra toprak üzerine serilerek toprağın ısınmasını, tohumların erken çimlenmesini, toprak yüzüne çıkan bitkilerin ilk anında korunmasını sağlarlar. Böylece 10-15 günlük bir erkencilik söz konusu olur.

Sonbaharda soğukların başlamasıyla tarlada yetiştirilen ürünlerin üzeri örtülerek, ilk donların etkisi azaltılır. Ürünü 10-30 gün arasında muhafaza ederek son turfanda olanağı yaratır.

Yastıklar: Eskiden turfanda yetiştiricilikte çok kullanılmış sistemlerdir. Sıcak, ılık ve soğuk yastıklar olmak üzere üç tipi vardır. Daha çok kısa boylu ve yerde sürünen bitkilerin üretimi yapılır. Mevsim boyunca üretim olanağı sağlar. Ancak işçiliğin, tesis masraflarının fazla olması ve belirli sebzelerin üretimine izin vermesiyle günümüzde yerini alçak tünellere bırakmıştır. Bugün yer yer kullanılmaktadır. Daha çok açıkta sebze yetiştiriciliği için fide üretiminde kullanılır.

Alçak Tüneller: Yüksekliği 30 cm'den başlayan, 100 cm'ye kadar çıkan, genişliği 60-150 cm, uzunluğu 10-50 m arasında değişen yarım daire kesitli bir koruyucudur. Koruyucunun iskelet malzemesi 1-1.5 cm kalınlığında inşaat demirleri, kargı, kamış, ağaç dalları, sert plastik ve galvenize su borularıdır.

Alçak tüneller ısıtılmadığı için ancak erken ilkbaharda ve geç sonbaharda 10-30 günlük bir koruma sağlayabilir. Maliyetinin ucuz olması ve herkes tarafından rahatlıkla kurulabilmesi giderek yaygınlaşmasına neden olmaktadır.

b) Yüksek sistemler: Bu sistemler insanın içinde çalışacağı şekilde yapılmıştır. İç kısmına ısıtma, soğutma, havalandırma gibi sistemler konarak iklimlendirme yapılır. Böylece mevsimin iyi olmadığı sürece yüksek sistemler içinde bitki yetiştirilebilir. Ayrıca toprak işleme, sulama ve gübreleme gibi bakım işleri makinalaştırılır. İşçiliğin ucuzlaması sağlanıp, daha ekonomik çalışılır.

Yüksek sistemler, yüksek plastik tüneller ve serler olarak ikiye ayrılır:

Yüksek plastik tüneller: Alçak tünellere benzer. Ancak yükseklikleri 1,5-2,0 m, genişlikleri 3-5 m ve uzunlukları 10-50 m arasındadır. İskelet malzemesi boru ve ağaçtan yapılır. Alçak tünellerle serler arasında geçit bir sistemdir. İstenirse içine basit ısıtıcılar konulabilir.

Serler: Seralar, iklim şartlarının elverişli olmadığı dönemlerde açıkta ve basit örtüler altında yetiştirilemeyen kültür bitkilerinin yetiştirilmesine imkân veren, cam veya plastikle örtülü kalıcı yüksek yapılardır. Serler, çeşitli özellikleri ile değişik sınıflamalara tabi tutulur. Bunların kuruluş şekillerine göre (bireysel, bitişik, blok), büyüklüklerine göre (büyük, orta, küçük), konstrüksiyon malzemelerine göre (ahşap, çelik, alüminyum, sert plastik, kamış, beton veya bunların bir veya birkaçının bir arada kullanılması ile (ağaç + çelik, çelik+beton, ağaç + kamış gibi), örtü malzemelerine göre (cam, yumuşak plastik, sert plastik veya suni elyaf), ısıtılma durumuna göre (sıcak, ılık, soğuk), kullanılma amaçlarına göre (yetiştirme, muhafaza ve teşhir, tohum ve fide üretim, ıslah ve araştırma, vb) farklı çeşitleri bulunmaktadır.

Bahçe yerinin seçilmesi

Açıkta yetiştiricilik için ele alman bütün faktörler, örtü altı sebzeciliği için de geçerlidir. Ancak bunlara ilave olarak kış aylarındaki ısıtma ve yaz aylarındaki soğutma için ucuz enerji temini önemli bir sorundur. Ek ısıtmaya gerek kalmayan yerler öncelikle kullanılır. Mutlaka enerji kullanılması gerektiğinde bölgede var olan kaynaklar değerlendirilmelidir. Güneş, yer altı sıcak suları (jeotermal), doğal gaz, fabrika atığı sıcak sular (termik elektrik santralleri, dokuma fabrikaları gibi), baca gazlan (kiremit, tuğla ve cam fabrikaları gibi) ısıtma açısından ucuz olabilecek enerjilerdir.

İncelenmesi gereken diğer bir faktör rüzgâr ve kar yağışıdır. Rüzgâr serde hava hareketi meydana getirerek ser havalandırmasına olumlu etki yapar. Buna karşılık şiddetli rüzgârlar serin yıkılmasına, örtü malzemesinin kırılmasına veya yırtılmasına neden olur. Rüzgâr hızının fazla olduğu yerlerden kaçınılmalıdır. Kurma zorunluluğu varsa bu hıza göre ser statiği hesaplanmalı ve daha dayanıklı malzeme kullanılmalıdır. Doğal olarak bu durum ser maliyetinin artmasna neden olacaktır. Ayrıca sıcak ve soğuk rüzgârlarında ser klimasının üzerine olumsuz etkisi vardır. Kuvvetli rüzgâr esen yerlerde serin dar yüzeye sahip alm kısmının rüzgâra karşı getirilmesi uygundur.

Kar yağışı fazla olan yerlerde blok serlerden çok müstakil serler

kurulur. Ayrıca statik hesaplarda kar yükü mutlaka hesaplara katılmalı ve ser o yüke karşı korunmalıdır.

Karşımıza üçüncü faktör olarak güneşlenme çıkmaktadır. Güneş ışıkları ser içine girdiğinde bir kısmı bitkiler, diğer kısmı toprak tarafından tutulur. Daha sonra bitkiden ve topraktan radyasyon yolu ile yansıyan ışıklar ser dışına doğru çıkmak ister. Ancak bunlardan, örtü malzemesinin özelliğine göre belli bir kısmı tutulur. Böylece ser içinde dış sıcaklığa nazaran bir sıcaklık artışı olur. Meydana gelen bu etkiye "Ser etkisi" denir. Bu bakımdan ser kurarken örtü malzemesinin özelliklerinin iyi bilinmesi ve ser kurulacak yerin gün boyu güneş görmesi gerekir.

Sabit tesislerin planlanması

Örtü altı sebzeciliğinde, açıkta yetiştiricilik yapılan işletmelerde görülen kısımlar bulunur. Yalnız açıkta sebzecilik yapılan alanlar üzerine serler yerleştirilir. Açıkta sebze yetiştiriciliğine göre aralarında oluşan fark bundan ibarettir. V