Bajardi: Abduyunusova. M
Yüklə 399,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
II.Asosiy qism 1.Notijorat korxonalar marketingining mohiyati va axamiyati. Ishlab chikarish xajmining usishi, assortimentining kengayishi, ya’ni tovar va xizmatlarning kelib chiqishi, iktisodiyotdagi tarkibiy o’zgarishlar, menejmentning takomillashuvi va boshqalar korxonaning bozor faoliyatiga, uning foydaliligini oshirishga yangicha yondashuvlarni talab qiladi va bular marketingning yangi yo’nalishi va konsepsiyalarini shakllantirishda o’z aksini topdi. Ularga notijorat marketingi misol bo’la oladi. Notijorat marketingining shakllanishi va rivojlanishiga asosan, quyidagilar sabab bo’lgan: notijorat faoliyatga ob’ektiv zarurat; iqtisodiy erkin va mustaqil notijorat faoliyat yurituvchilarning mavjudligi; bu faoliyat natijasi va erkin notijorat almashinuvining mavjudligi; notijorat muxitida raqobatni qo’llash; yuqori unumli va foydali notijorat faoliyatni rag’batlantirish va xokazolar. Bu sabablar bizning notijorat faoliyat va uning marketingi haqidagi bilimimiz darajasidan qat’iy nazar, har qanday jamiyatda mavjuddir va amal qiladi. Uni bilish esa shu soha xodimlari faoliyati samarasini yuksakroq qilishi mumkin, xolos. Har qanday milliy iqtisodiyot, mamlakat boshqaruv apparati, jamoat tashkilotlari, iqtisodiyoti, rivojlanish darajasidan qat’iy nazar, foyda olishga qaratilmagan ko’pgina notijorat faoliyatni ham amalga oshiradi. Bu faoliyat natijalari ma’lum jamiyat va uning a’zolarining ehtiyojlarini qondirishga yo’naltirilgan va u iste’molchiga maxsus yetkazish organlari marketingi vositasida amalga oshirilishi mumkin. Bu faoliyat haqida F.Kotler quyidagicha fikr yuritadi: «Marketing insonlar o’z ehtiyojlarini almashinuv yordamida qondirish bilan bog’liq har qanday joyda o’z o’rniga ega» 1 . Almashinuv-bu biror kishidan hohlagan ob’ektni o’rniga boshqa bir narsa taklif etgan holda almashishdir. Notijorat marketingi konsepsiyasini qo’llash zaruratining muhim shartlaridan biri notijorat faoliyati raqobat muhitida amalga oshishi, notijorat sub’ektlarining xizmat, g’oya, konsepsiya, dasturlar va boshqalar «bozori»dagi raqobat kurashlarida xarakterlanadi. Bunday kurashga dosh berish yoki unda g’olib chiqish hozirgi zamonaviy raqobat muhitida faqatgina marketing usul va uslubiyotlari, kommunikatsiya vositalarini qo’llash orqali mumkindir. Notijorat marketingi – bu klassik marketing prinsiplariga asoslangan va daromad olish bilan bog’liq bo’lmagan maqsadlarga erishishga yo’naltirilgan, raqobat muhitidagi notijorat yuridik yoki jismoniy shaxslarning faoliyatidir. Notijorat marketingi ham klassik marketingning to’rt asosiy tamoyili negizida yaratilgan bulib, buni misollar bilan ko’rib chiqamiz. Inson tabiatan o’zining har qanday faoliyatidan mukofot natija olishga intiladi va shaxsiy qiziqishni izlash yakuniy hisobda butun jamiyat holatini belgilaydi. Masalan saylovchilar parlament a’zolarini saylashga o’zlari saylash bilan deputat yordamida davlat boshqaruvidagi ehtiyojlarini qondirishga intiladilar. Ammo saylovlarida o’z saylovchilarida xatoga yo’l qo’yishlari mumkin. Notijorat marketingi vositalari bu xatoning oldini olish yoki minumumga tushirishga xizmat qiladi. Ikkinchi tamoyil. Manfaatdorlik xarakteri insonlarning didi, madaniyati va hokazolarga asoslangan har xil shaxsiy qarashlari yordami bilan belgilanadi. Agar ular jamiyatda qabul qilingan axloqiy, ma’naviy va ijtimoiy qoidalar chegarasidan chiqmagan bo’lsa jamiyat ularni qabul va hurmat qilishi lozim. Bu tamoyil jamiyat a’zolariga tanlash imkonini beradi. Masalan, pulli va bepul ta’lim yoki sog’likni saqlash, armiyada oddiy yoki alternativ xizmat o’rtasida, aniq bir diniy aqidalarni tanlash va h.k. Ma’lumki insonlar va ular aloqada bo’lgan korxonalar faqatgina erkin va raqobatli almashinuv yordamida o’z maqsadlariga erishadilar. Masalan, agar prezidentlikka nomzod saylovchilar talablariga mos kelsa, unda partiya saylovlarda g’olib chiqadi, elektorat esa o’z xohishini qondiruvchi prezidentga ega bo’ladi. Bunda notijorat marketingi vositasida taklif qilinayotgan nomzodni saylovchilar ovoziga notijorat «almashinuv»ini amalga oshirishda yuqori natija berishiga imkon beradi. Bozor iqtisodiyotining «iste’molchining tanlov tamoyili» shuni bildiradiki, odam o’z faoliyatiga javobgar va unga nima yaxshi-yu nima yomonligini hal qilishga qodir. Masalan, qo’shiq muxlisi erkin ravishda xonandani , dastani, yoki musiqa yo’nalishini tanlaydi, bemor - jarrohlik operatsiyasini o’tkazish uchun klinika, o’quvchi – kutubxona, tomoshabin – televizion kanalni tanlaydi va h.k. Notijorat marketingi vositasi bu tanlovni to’g’ri yo’lga qo’yishi, samaradorligini yuksaltirishi mumkin. Notijorat marketingining klassik marketingdan bir qancha xususiyatlar Bilan ajralib turadi. Birinchidan, notijorat marketingi inson faoliyatini juda keng doirada va foyda olish bilan bog’liq bo’lmagan sohasini qamrab oladi. Bu soha tarkibiga quyidagilarni kiritish mumkin: siyosat, sog’liqni saqlash, ta’lim, sport, din, xayriya faoliyati, mudofaa va xavfsizlik, ilm, san’at va h.k. Notijorat marketingi esa jamiyat a’zolarining quyidagi birinchi darajali va hayotiy muhim talablarini to’liqroq va foydaliroq qondirishga yordam beradi: fuqarolik, huquq va erkinliklariga, davlat boshqaruvigv ishtirok etishga, xavfsizlikka, sog’liqni saqlashga, ta’lim olishga, ijtimoiy, madaniy san’at asarlari va h.k.larga talab. Notijorat marketing bir vaqtda uch turdagi notijorat sub’ekti guruhlari qiziqishlari o’rtasida aloqa o’rnatish muammolarini hal qilishga imkon beradi: notijorat faoliyati Bilan shug’ullanuvchi davlat, nodavlat va jismoniy shaxslar. Masalan, hukumat, cherkov, «Anti-SPID» fondi, jamoa ilg’orlri va taniqli olimlar, artistlar qiziqishlari SPID ga qarshi kurash dasturini amalga oshirish jarayonida kesishadi. |