Bajardi: Abduyunusova. M

Tijorat va notijorat maxsloti narxining tarkibi 
 
Notijorat mahsuloti 
Tijorat mahsuloti 
Iste’mol 
Chi uchun 
Sub’ekt 
uchun 
Jamiyat 
uchun 
Iste’mol 
Chi uchun 
Sub’ekt 
uchun 
Jamiyat 
uchun 
q
iy
m
at
Iste’molchi 
mikromuhi- 
tini o’zgar 
tirish,ta- 
labini qon 
dirish uchun 
zarur iste’ 
mollik xu 
susiyatlari 
Notijorat maq 
sadi 
va 
ko’rsatkichlar 
i 
ga erishish 
Insonlarga 
iste’molchilik 
huquqlari 
va 
maj 
buriyatlarini 
realizatsiyalas 
h 
imkonini 
berish 
Iste’molchi mikro 
muhitini o’zgarti 
rish,tala- 
bini qon 
dirish 
uchunzarur iste’ 
mollik xu 
susiyatlari 
Sotuv hajmi va 
tijorat 
maqsadiga 
erishish 
iste’molchilik 
huquqlari 
va 
maj 
buriyatlarini 
realizatsiyalas 
h 
imkonini 
berish 
N
a 
r 
x
x
ar
ajatlar
to’lovning notijorat 
vositasi shaklidagi 
xarajatlar(vaqt 
muhabbat va h.k.) 
Maxsulotni 
yaratishga 
xarajatlar 
Sub’ekt 
rivojlanishinin 
g asosi sifatida 
ularni 
moliyalashtiris 
h 
Maxsulotlarga 
moliyaviy 
va 
boshqa xarajatlar 
Maxsulotni 
yaratishga 
xarajatlar 
Iktisodiy 
imtiyozlardagi 
yo’qotish 
va 
davlat 
boshqaruvidag 
i xarajatlar 
Naf
Sam
ar
a 
qondirilgan ehtiyoj 
iste’molchining 
ijtimoiy foydasi. 
Erishilgan 
notijorat 
maqsadi 
iste’molchin 
ing 
mahsulotiga 
javob 
reaksiyasi 
Jamiyatning 
ijtimoiy 
foydasi- 
fuqarolar 
huquq erkinlik 
va 
majburiyatlari 
ni realizatsiya 
qilish 
qondirilgan 
ehtiyoj 
iste’molchining 
ijtimoiy foydasi 
Erishilgan 
tijorat 
maqsadi- 
iqtisodiy foyda 
Soliq 
daromadi, 
iqtisodiy 
samara 
 
Notijorat mahsulotiga narx belg8ilashda qator omillar ta’sir qiladi: ishlab chiqarish 
tannarxi yoki uni tuzishda qilingan xarajatlar, raqobatchi mahsulotlar narxi, tovar 
xususiyati to’g’risida iste’molchilar fikri va h.k. 

---

3.Notijorat marketing faoliyatini strategik rejalashtirish va boshqarish. 
Tijorat sub’ektlari faoliyati strategik rejalashtirish resurslarining manbalarini 
hajmini (mehnat, moddiy va moliyaviy) aniqlash va ularni faoliyat yo’nalishlari 
bo’yicha taqsimlash, biznesning strategik birliklari, tovar guruhlari va alohida 
tovarlarga taqsimlash hisoblanadi. Bunday yondashuv umumiy ko’rinishda 
notijorat 
sub’ektlariga ham tegishli, ammo bunda ularning 
alohida 
ko’rinishlarining o’ziga xos xususiyatlari ham hisobga olinadi. Masalan, to’liq 
hajmda faoliyatni strategik rejalashtirish hukumat boshqaruv organlari, davlat 
notijorat tashkilotlari va korxonalari armiya, politsiya kabi davlat notijorat 
sub’ektlarida amalga oshirilishi mumkin. Asosiy xususiyati sifatida bu yerda 
ular faoliyatini davlat byudjetidan moliyalashtirish hamda bu sub’ektlar 
faoliyatini xususiy yo’nalishlari bo’yicha resurslsrni taqsimlashni aytib o’tish 
mumkin. 
Nodavlat notijorat sub’ektlari uchun faoliyatini strategik rejalashtirishi 
metodologik jihatdan davlat notijorat sub’ektlari kabi to’liq hajmda amalga 
oshiriladi. Farqi faqatgina ularning foydalanadigan resurslari manbaida hamda 
moliyalashtirish manbalarida bo’ladi. Siyosiy partiyalar, 
notijorat 
assosiatsiyalari, xayriya fondlari kabi sub’ektlarining moliyaviy resurs manbalari 
jismoniy shaxslarning xayriyalari, tijorat strukturalarining xomiylik ajratmalari va 
boshqalar hisoblanadi. 
Jismoniy shaxslar notijorat faoliyatini strategik rejalashtirish asosan o’zlari 
tomonidan amalga oshiriladi. Ayrim hollarda maxsus yollangan menejerlar, 
buxgalter va boshqa mutaxassislar tomonidan amalga oshiriladi. Bu notijorat 
sub’ektlarining resurslari albatta davlat va nodavlat sub’ektlariga nisbatan kamroq; 
faoliyat va yo’nalishlari ham qisqaroq bo’ladi. Moliyalashtirish manbalari bo’lib 
shaxsiy vositalar, homiylik ajratmalari, grantlar, mukofotlar xizmat qiladi. 
Notijorat sub’ekti umumiy faoliyatini boshqarish quyidagilardan kelib chiqishi 
kerak: raqobatchilardan past bo’lmagan darajada notijorat mahsulotlar bozori 
talabini qondirish; uzoq muddat davomida dosh beradigan raqobatchilikni 
ta’minlash. Ichki potensialga ega bo’lgan (hukumat boshqaruv organlari katta 
siyosiy partiyalar va harakatlar, diniy konfessiyalar va h.k.) notijorat sub’ektlar bu 
maqsadlar tarkibida maxsus tuzilgan marketing xizmati orqali erishadi. Aynan 

---

shu va boshqa mareting ma’lumotlari asosida boshqaruv qarorlari qabul qilinishi 
mumkin. Bundan tashqari marketing xizmatini yaratish, harakatlanish va ishlab 
chiqariladigan mahsulotlarning notijorat realizatsiyasi bilan shug’ullanuvchi 
barcha bo’limlarni yo’naltiruvchi o’ziga xos markazga aylanishi kerak. Aks holda 
notijorat faoliyati bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxslar faoliyati to’xtab qolishi 
mumkin. Resurslarning cheklanganligi sababli ular albatta marketing xizmati 
kampaniyalariga murojaat qila olmaydilar. Ammo ma’lum darajada ishonch bilan 
aytish mumkinki, amaliyotda umuman boshqa xil bo’lishi mumkin. Ular 
marketing funksiyalarini o’zlarining imkoniyatlari, rivojlanganlik darajalariga 
qarab amalga oshiradilar. Faoliyatda ular raqobatchilarga faqatgina marketing 
boshqaruviga asosiy e’tiborni qaratgandagina teng kela oladilar. Buning uchun 
strategik marketing jihatidan fikrlash birinchi o’rinda turmog’i lozim. 
Notijorat sub’ekti marketingi strategiyasi deganda, oldida turgan marketing 
maqsadlariga erishishning asosiy yo’llarini aniqlovchi mantiqiy 
tuzilma 
tushuniladi. Bu maqsadlar qoidaga ko’ra aniq bir raqobat holatiga erishish, bozor 
ulushi, ko’zlangan foydani qo’lga kiritish hamda sub’ekt obrazi va uning 
iste’molchilar, raqobatchilar, jamoalar va boshqa aloqali 
auditoriyalar 
ko’rinishdagi mahsulotlari bilan bog’liq. Gap notijorat sub’ekti marketingi 
korporativ strategiyasi haqida bormoqda. Uning ishlab chiqilishida detallar 
bo’yicha tahlil va marketing faoliyatining asosiy yo’nalishlari bo’yicha 
strategiyalarni tanlash talab qilinadi. Bunday «lokal» strategiyalarga quyidagilarni 
kiritish mumkin: 
-
«bozor»da ma’lum holatni egallash strategiyasi; 
-
notijorat mahsulot hayotiylik davri bosqichidagi strategiyalar; 
-
notijorat xizmatlarni ko’rsatish; 
notijorat «narxni shakllantirish» strategiyasi; 
-
pozitsiyalashtirish strategiyasi (notijorat sub’ektining o’zi singari uning 
mahsulotini ham); 
-
taqsimlash strategiyasi; 
-
notijorat marketing kommunikatsiyasi strategiyasi; 
-
yangi notijorat mahsulotlar strategiyasi; 
-
marketing byudjetlarini aniqlash strategiyasi. 

---

Barcha sanab o’tilgan strategiyalar klassik marketingdan yaxshi tanish va 
ularning barchasi notijoratda qo’llaniladi. 
Notijorat marketingi taktikasi deganda shaxsiy xarakterga ega aniq masalalar 
va ularni hal etishdagi natijalar yig’indisi tushuniladi. Bunda lokal strategiyalarga 
mos keluvchi taktika bilan umumiy marketing strategiyasiga javob beruvchi 
taktikaning farqini aniqlash kerak. 
Tushunish maqsadida biror bir shartli partiya – shartli bir parlament 
respublikasining qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi organlarini tanlash davrida 
ishtirok etgan partiya misolida ko’rish mumkin. 
Faraz qilaylik, partiya marketing xizmati saylovoldi holatda uning lokal 
strategiyalari ustida izlanishlar olib borishi natijasida lokal strategiyalar savatini va 
bir vaqtning o’zida umumiy marketing strategiyalarini shakllantirishning asosini 
tashkil etuvchi 3 strategiya guruhlariga ajratiladi. 
Lokal strategiya 1 – bozordagi holatni egallash strategiyasi: «saylovchilar, 
jamoat va boshqa aloqadagi auditoriya ongida yetakchi holatni egallash». 
Taktika: «Partiyaning hududiy bo’limlarini mamlakatning mumkin bo’lgan 
eng ko’p hududlarida tashkil etish». 
Lokal strategiya 2 – sub’ekt va uning notijorat mahsulotini strategik 
pozitsiyalashtirish: «Partiya obrazini ajratish, uning hukumat organlaridagi 
nomzodlari va ularning saylovoldi dasturlarini raqobatchilar orasida saylovchilar 
talablarini to’la qondiruvchi eng to’liq sifatida ko’rsatish». 
Taktika: «Hududiy bo’limlar orqali joylarda amal qilinishi kerak bo’lgan 
muhim qonunlarning bajarilishini nazorat qilish va bu nazorat natijalarini targ’ib 
qilish». 
Lokal strategiya 3 – marketing kommunikatsiyalari strategiyasi: 
«saylovchilar, jamoat va boshqa aloqali auditoriyalar bilan keng qamrovli 
kommunikativ aloqalari ta’minoti». 
Taktika: «Partiya nomzodlari va ularning saylovoldi dasturlarini notijorat 
realizatsiyalashda reklama, targ’ibot, PR vositalaridan unumli foydalanish». 

---

Umumiy marketing strategiyasi: «qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi 
hokimiyatning barcha organlarida saylovda yutib chiqish maqsadida saylovoldi 
davrda nomzodlar va ularning saylovoldi dasturlari bozorida barcha yetakchi 
holatlarni egallash». 
Taktika: «Barcha marketing kommunikatsiyasi vositalaridan foydalangan 
holda nafaqat markazda, balki joylarda ham yuqori sifatli kommunikativ faoliyat 
asosida saylovoldi davrda davlat hokimiyatining barcha organlarida nomzodlar 
«bozor»larida ekspansiya qilish». 
Notijorat marketingini boshqarish jarayon va marosimlari yig’indisi bizga 
an’anaviy tarzda namoyish etiladi: 
-
notijorat sub’ektining bozor imkoniyatlarining tahlili; 
-
maqsadli bozorlarni tanlash; 
-
har bir notijorat mahsuloti uchun marketing kompleksini ishlab chiqish; 
-
marketing tadbirlarini amalga oshirish. 

---