Bakı Məişət tullantılarının yandırılma ilə emalı zavodunun tikintisi və istismarı

horizontu ilə haşiyələnən körfəz depressiyalarından aşağıdakıları göstərmək olar: Suraxanı və Binə 
kəndləri  arasındakı  depressiya  (Balaxanı-  Ramana  –Suraxanı  sinklinal  batımı  ilə  Qala  antiklinal 
qalxımları  arasına  uyğun  gəlir);  Türkan  və  Zirə  kəndləri  arasındakı  depressiya  (Zirə  sinklinalına 
uyğundur), Hordaşen  qışlağı  ilə Dübəndi arasındakı  depressiya Pirallahı adası  ilə üzbəüz  yerləşir; 
Kelaraş  qışlağı  ilə  Şüvəlan  bağları  arasında;  Şüvəlan,  Mərdəkan  və  Buzovna  kəndlərinə  məxsus 
bağların arasında; Bilgəh  və Nardaran kəndləri arasında. Birinci iki  depressiya daha dərin və bakı 
mərtəbəsi çöküntüləri ilə dolmuş sinklinal əyilməyə uyğundur. Burada həmin çöküntülərin Abşeron 
yarımadası  üçün  ən  böyük  qalınlığı  400  metrə  yaxındır.  Zəif  depressiyaya  uğramış  bu  sahələr 
arasında  maili  çalalar  şəklində  Abşeron  əhəngdaşlarından  təşkil  olunmuş  yüksəkliklər  cənub-şərq 
istiqamətində Qala yüksəkliyinə doğru uzanır. Həmin çalalar okean səviyyəsindən təxminən, 20 m 
hündürdə  yerləşir.  Qala  qırışığının  tağı  bu  əhəngdaşlarından  formalaşmışdır.  Nisbətən  qalxmış 
Abşeron yaşlı əhəngdaşı zolağı dəniz sahili boyunca Mərdəkan, Buzovna kəndləri arasında Bilgəh 
burnuna  qədər  uzanır  və  Mərdəkan    dəniz  antiklinalının  cənub-qərb  qanadını  təşkil  edir.    Eyni 
zamanda  Pirallahı  qırışığının  cənub-qərb  qanadını  təşkil  edən  abşeron  yaşlı  əhəngdaşları  Abşeron 
mayakı olan ərazidə yüksəkliyə qalxır.  
Abşeron  yarımadasının  relyefinin  formalaşmasında  ümumi  geoloji  şəraitlə  yanaşı,  eol 
fəaliyyətinin, habelə Xəzər dənizinin  də rolu olmuşdur. Abşeron yarımadasında  eol fəaliyyətinin 
pozuculuq  prosesi  əsasən  onun  iqlimindən  asılı  olur.  Burada  hökm  sürən  yarımsəhra  iqlimi, 
temperaturun  gündəlik  kəskin  dəyişməsi,  güclü  küləklərin  gözlənilmədən  başlaması  səbəbindən 
suxurlar tez zamanda eroziyaya uğrayırlar. Küləklər xırdalanmış suxur kütlələrini böyük qüvvə ilə 
sovurur və onlar yol boyu rast gələn maneələrdə çökərək toplanırlar, nəticədə isə vadilər və duzlu 
çalalar yaranır. 
Vadi  və  duz  yığımlarının  əksəriyyəti  layların  uzanma  istiqaməti  üzrə  uzanmışdır.  Vadilər 
adətən, qapalı, özünə  məxsus bir formaya  malik  olub, heç bir axına  məruz  qalmırlar. Şübhəsiz  ki, 
atmosfer çöküntülərinin və su axınlarının olmaması da vadilərin bu cür formalaşmasına səbəb olur. 
Küləklə  üfürülmüş  çöküntülər  ərazi  boyunca  məhsuldar  qat  və  orta  Abşeron  çöküntüləri  inkişaf 
etmiş  əraziləri  örtürlər.  Eol  proseslərinin  fəaliyyəti  nəticəsində  yaranmış  vadilərdən  Böyükşor, 
Bülbülə,  Kirməki  dərəsi,  Mirzəələdi  göl  vadisi,  Masazır,  Qala  və  s.,  o  cümlədən,  iri,  lakin  dayaz 
hövzələrdən  Bulaqşor,  Əşirət-Quluşor,  Nohurşor,  Məmmədli,  Zabrat  və  s.  göstərmək  olar.  Tam 
formalaşmış  hövzələrlə  yanaşı  çoxlu  miqdarda  yeni  yaranan  çalalar  da  müşahidə  olunur  ki, 
bunlardan Aqronohur, Köbəklinohur, Binəqədi yüksəkliklərində Qırıqdağ təpəsini göstərmək olar. 
  Abşeron yarımadasında torpaq örtüyü çöküntüləri ilə üst-üstə yığılmış qum təpələri, eollu 
narın torpaq çöküntüləri başlıca olaraq yarımadanın mərkəz hissəsində qeyd olunurlar (Çaxnaqlar-
Kiştağlar  silsiləsi,  Böyükşor  yamacına  doğru,  Böyükdağ  yamacının  şimalında,  Binəqədi  kəndi 
yaxınlığında və s.). 
Yarımadanın  mərkəz  hissəsində  kiçik,  formasız  təpələr,  qum    təpəcikləri  vadi  boyunca 
Biləcəri  stansiyası,  Boğ-boğa  dağının  şimal-qərb  yamacında,  Yasamal  vadisinin  bəzi  yerlərində, 
Puta  mədəninin  yaxınlığında  və  başqa  yerlərdə  izlənir.  Yarımadanın  şimal-şərq  sahilini  zolaq 

---

şəklində  əhatə  edən  dyun  çöküntüləri  mühüm  yer  tutur.  Qum  yığılmış  iri  dyunlar  Nardaran, 
Maştağa, Bilgəh kəndləri rayonunda, sonra Türkandan şimala doğru uzanan qum zolağında rast  
gəlir. Qum təpəsinin yığılmasına görə Zirə kəndi, Gürgan burnu və Abşeron mayakı ətrafı  mühüm 
yer tutur. Bəzi yerlərdə, məsələn, Bilgəh kəndində yerləşən qum təpələrinin hündürlüyü 5-6 metrə 
çatır. Qumlar şimal  küləklərinin təsiri ilə  yarımadanın şimal sahilində  yerləşən  kənd bağlarına və 
üzümlüklərə doğru hərəkət edir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 5.19-5.21. Ərazinin geoloji və geomorfoloji strukturlarından nümunələr 
 
 
Abşeron  yarımadasının  üst  səthinin  formalaşmasına  Xəzər  dənizinin  qədimdən  müasir 
dövrə  qədər  olan  fəaliyyəti  də  təsir  edir.  Yarımada  ərazisində  müşahidə  edilən  bütün  dayaz  vadi-
depressiyalar,  həmçinin,  Hövsan  vadisi  də  görünür  bu  yolla  yaranmışdır.  Yarımadanın  şərq 
hissəsində  dənizin  təsiri  ilə  abşeron  mərtəbəsinin  əhəngdaşlarının  yuyulması  və  nivelirlənməsi 
nəticəsində bir neçə yayla yaranmışdır. Bu halda neoxəzər terras çöküntülərinin yarımadanın şimal 
və şərq sahilləri boyunca zolaq şəklində toplanması baş verir. 

---

Abşeron  yarımadası  relyefinin  formalaşmasında  atmosfer  sularının  da  təsiri  olmuşdur. 
Lakin yağıntıların az olub, axın yaratmaması nəticəsində, bu faktorun rolu çox cüzidir.  
 
5.3.  ƏRAZİNİN  SEYSMOLOJİ  SƏCİYYƏSİ 
 
Ab eron yar madas  kifay t q d r mür kk b geoloji struktur v  özün  xas 
tektonik v ziyy tl  xarakteriz  olunaraq, Böyük Qafqaz n n h ng meqastrukturunun 
c nubi-
rq bat m  v  X z r d nizi tektonik çök kliyinin k si m sind  yerl
ir. Bu 
cür v ziyy t yar madan n v  ona biti ik d niz akvatoriyas n n n inki t kc  geoloji-
tektonik v  geomorfoloji 
rtl rind , h mçinin,  razinin yüks k seysmik aktivliyind  d  
öz  ksini tapm
d r.  
Ab eron yar madas  mezozoy bünövr sin  gör  n h ng tektonik bir blokdur 
v  neotektonik prosesl rin intensivliyi il  xarakteriz  olunur. Bunun n tic sidir ki, 
yar madan n hüdudlar nda v  x z r traf  hüdudlarda  n g rgin neotektonik 
rtl rl   laq dar bir s ra z lz l  m nb l ri a kar olunmu dur. Burada seysmik 
silk l nm l r yeni v  müasir tektonik h r k tl rin  sas xüsusiyy tl ri il  ba l d r. 
Z lz l  m nb l rinin intensiv olaraq yerl
mi  miosen qat n n yuxar  laylar nda 
q rarla mas  n tic sidir ki, yerli z lz l  m nb l rinin d rinliyi 5 km d rinlikl r 
t rtibind dir. Habel  mü yy n olunmu dur ki, yerli z lz l   m nb l ri  sas etibar  
il  plastik gilli qrunt suxurlar  qatlar nda yerl
mi dir. Plastik qrunt suxurlar  v  bu 
suxurlarda yeralt  sular n olmas  Ab eron yar madas nda seysmik 
rait   sasl  
t sir göst rir. Bel ki, yeralt  sular yar madan n hüdudlar nda inki af etmi  dem k 
olar ki, bütün stratiqrafik suxur kompleksl rind  t sadüf olunur.  
Ab eron yar madas nda ba  vermi  z lz l l rin t krar olunma qrafikin  
sas n mü yy n olunur ki, z if z lz l l rin (K<10) t krarlanmas n n orta qiym ti 
qeyri-b rab rdir v  bunlar güclü seysmik hadis l rin (K<14) ba  verm sind , 
h mçinin, bu hadis l rin ba  verm  proqnozunda heç bir rol oynam r.  
Ab eron yar madas nda ba  vermi   seysmikliyin xronologiyas  a a
da 
verilmi dir: 
 
 
Ma ta a z lz l si (02.01.1842);
 
 
Bak  z lz l si (06.06.1910);
 
 
Bak  z lz l si (31.03.1935);
 
 
Bak  z lz l si (08.04.1935);
 
 
Bak  z lz l si (24.07.1937);
 
 
Bak  z lz l si (23.02.1938);
 
 
C nubi-Ab eron z lz l si (04.11.1969).
 
 

---