Baki avrasiya universiteti NİĞde üNİversitesi

39 

B. SIZDIKOV/ ARKEOLOJİK KAZILARDA ELE GEÇEN OK UÇLARI IŞIĞINDA 

 

 

 

 

 

 

Harita: Atlı Göçebe Kavimlerinin Kuzey Karadeniz Steplerine ve Anadolu’ya Geldiği Yol 

[Bruyako: 2005, s. 254]. 

Kafkas’lar  üzerinden  Anadolu’ya  girmeye  başlayan  bu  atlı  göçebe  kavimler  ilk  sırada  Urartu 

krallığıyla  mücadeleler  içerisine  girdikleri  bilinmektedir  [Belli:  2010,  s.  82-84].  MÖ  8.  yüzyılın  ikinci 

yarısında  Kimmerlilerle  karşı  karşıya  gelen  Urartu  krallığı,  II  Argişti  (MÖ  714/713-685)  döneminin 

sonuna  kadar  savaşmışlar  ve  yenilgiye  uğrayan  Urartu  krallığı  Kimmerlilerle  anlaşma  yaparak  kendi 

topraklarında  geçirerek  batıya  doğru  ilerlemesine izin  vermişler  [San: 2000, s.  3].  Ayrıca,  bu  dönemde 

Kimmerli savaşçıların Urartu ordusuna paralı asker olarak alındığına dair bilgiler bulunmaktadır [Sevin: 

2002, 208. Belli: 2010, s. 90]. Bu dönemden sonra Kimmerliler iç Anadolu’ya yayılmaya başladıklarını 

Gordion, Hattuşaş, Alişar, Kaman Kalehöyük, Maşat Höyük, Pazarlı Höyük ve Taşova kentlerinin Demir 

Çağı’na tarihlenen yıkım tabakalarından ele geçen ok uçları kanıtlamaktadır. 

Yazılı  kaynaklar  ve  arkeolojik  buluntular  incelendiğinde  Kimmerliler  Frig  ülkesine  düzenlemiş 

olduğu  seferlerinden  sonra  Batı  Anadolu’ya  yayıldıkları  bilinmektedir  [San:  2000,  s.  3-4].  Atlı  göçebe 

kavimlerin  Batı  Anadolu’ya  yayılmasına  Lidya  krallığı  karşılık  gösterecektir  ve  bu  karşılığın  sonucu 

Lidya kralı Giges’in ölümüyle ve Sardes, Efes, Magnesia, Bayraklı, Panaztepe, Klazomenai, Erythrai ve 

Larissa kentlerinin yağmalanmasıyla sonuçlanacaktır [Sevin: 2002, 268. Berndt: 2012, 29].  

Demir Çağı Anadolu tarihinde etkili olan diğer bir atlı göçebe kavim İskitlerdir. İskitlerin Anadolu 

coğrafyasına  girmelerine  ilişkin  ilk  bilgiler  Urartu  yazıtlarından  bilinmektedir.  Urartu  kralı  II  Rusa’nın 

(MÖ  685-645)  döneminde  İskitlerle  anlaşma  yapıldığı  ve  İskitleri  kendi  topraklarında  geçirerek  Mana 

ülkesine  yerleşmesine  izin  verdiği  konusunda  bilgiler  bulunmaktadır.  Ayrıca,  Urartu  krallığı  doğu 

sınırlarının  güvenliğini  sağlamak  amacıyla  İskitleri  Kuzeybatı  İran  topraklarına  yerleştirdiği  de 

düşünülmektedir [San: 2000, s. 6-7]. İskit Urartu arasındaki anlaşmalar MÖ 7. yüzyılın sonlarına doğru 

bozulmuş  ve  bu  dönemden  itibaren  Urartu  yerleşimleri  İskit  saldırısına  uğramaya  başlamıştır  [Çay  ve 

Durmuş: 2002, s. 498]. Bu bilgiyi Doğu Anadol’da Urartu Krallığı’na ait Kızıl Tepe, Çavuştepe, Ayanis, 

Toprakkale  ve  Değirmentepe  gibi  kalelerin  yıkım  tabakalarından  ele  geçen  İskit  tipi  ok  uçlar 

kanıtlamaktadır. 

MÖ 8. yüzyılın sonuna doğru Anadolu coğrafyasına girmeye başlayan İskit varlığı MÖ 6. yüzyılın 

başına  doğru  görülmektedir.  Bu  dönemde  İskit  kavimleri  doğudan  gelen  Med  İmparatorluğundan 

yenilgiye  uğrayarak  Kuzey  Karadeniz  steplerine  çekilmeye  başlamışlardır.  MÖ  6.  -5.  yüzyıllara  ait 

Kelermes,  Ulskiy  Aul  ve  Kostromskaya  Stanisa  kral  kurganlarından  ele  geçen  zengin  buluntuların  bir 

kısmının  Önasya’ya  kökenli  olması,  İskitlerin  bu  dönemde  geri  çekildiklerini  kanıtlamaktadır  [Sınor: 

2000, s. 145]. 

Bugüne  kadar  Anadolu’da  atlı  göçebe  kavimlerin  varlığını  İmirler  ve  Norşuntepe  gömülerinin 

dışında  sadece  yerleşim  alanlarından  aranmaktadır.  Bu  kavimlerin  göçebe  hayat  tarzında  yaşamış 

---

40 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

olduklarını göz önüne tutarak, söz konusu kavimlerin izleri nehir ve göllerin etrafından aranması gerektiği 

düşünülmektedir. 

2. Anadolu’dan Ele Geçen İskit Tipi Ok Uçlar. 

Atlı  göçebe  kavimlerin  Anadolu  coğrafyasında  varlıklarını  kanıtlayan  somut  arkeolojik  verilerin 

arasında  silahlar  önemli  yer  tutmaktadır.  Savaş  aletleri  içerisinde,  gerek  tipolojileri  gerekse  yapım 

teknikleri  açısından  Anadolu  tiplerinden  ayrılan  ve  çoğunlukla  İskit/Kimmer  tipi  ok  uçları  olarak 

tanımlanan  ok  uçları  değerlendirerek,  atlı  göçebe  kavimlerin  Anadolu  coğrafyasında  bırakmış  olduğu 

izlerini görebilmekteyiz. Anadolu coğrafyasında ele geçen İskit/Kimmer tipi ok uçları olarak tanımlanan 

ok  uçlar  yaprak  biçimli iki  veya  üç  kanatlı  kovanlı  olmaktadır.  Bu  ok  uçların  bir  kısmının  kovanından 

mahmuz  bulunmaktadır.  Ele  almış  olduğumuz  bu  bildiride  söz  konusu  ok  uçları  7  tipe  ayırarak 

değerlendirmekteyiz.  

Tip  1:  iki  kanatlı  uzun  kovanlı,  mahmuzsuz  ok  uçların  örnekleri  Doğu  Anadol’da  Urartu 

Krallığı’na  ait  Çavuştepe  ve  Ayanis  kalelerinden,  Güneydoğu  Anadolu  bölgesinde  yer  alan  Geç  Hitit 

kenti  Gözlükuleden,  Orta Anadolu’da  Gordion,  Hattuşaş, Kerkenes  Dağ,  Kaman  Kalehöyük  ve  Taşova 

kentlerinden ve İmirler kurganından, Lidya Ülkesi’nde ise Sardes, Erythrai, Bayraklı, Klazomenai, Troia 

ve  Didyma  kentlerinden  ele  geçmiştir  [Yalçıklı:  1999,  s.  82-98].  Söz  konusu  ok  uçların  yukarıda  adı 

geçen kent ve kalelerden ele geçmesi atlı göçebe kavimlerin Anadolu’daki varlığını kanıtlamaktadır. 

M. T. Abdulganeev [Abdulganeev: 1993, s. 52] ve M. K. Kadırbaev [Margulan, Akişev, Kadırbaev, 

Orazbaev:  1966, s.  398]  Altay, Kuzey  ve  Merkezi  Kazakistan  bölgelerinden  ele  geçen  iki  kanatlı uzun 

kovanlı ok uçları MÖ 8. – 6. yüzyıllara tarihlendirmektedir. A.İ. Melyukova [Melyukova: 1964, s. 18], K. 

F.  Smirnov  [Smirnov:  1961,  s.  10]  ve  B.İ.  Vinberg  [Vainberg:  1979,  s.  7-52]  Kuzey  Karadeniz,  Kuzey 

Kafkas,  Güney  Ural  ve  Horezm  bölgelerinde  ele  geçen  bu  tip  ok  uçları  MÖ  7.  –  6.  yüzyıllara 

tarihlendirmektedir.  D.  Yalçıklı  ise  Anadolu’dan  ele  geçen  bu  tip  ok  uçları  MÖ  7.  –  5.  yüzyıllara  ait 

olduğunu  belirtmektedir  [Yalçıklı:  1999,  s.  108].  Bu  bilgiler  bize  iki  kanatlı  uzun  kovanlı  ok  uçların 

yayılımının tarihsel sürecini göstermektedir. 

Tip  2:  iki  kanatlı  uzun  kovanlı,  mahmuzlu  ok  uçlar  Doğu  Anadol’da  Urartu  Krallığı’na  ait 

Toprakkale, Yukarı Anzaf, Çavuştepe ve Ayanis ve Van kalesinde, Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer 

alan  Geç  Hitit  kenti  Gözlükulede,  Orta  Anadolu’da  Alişar,  Kaman  Kalehöyük,  Kaman  Kalehöyük, 

Taşova, Hattuşaş, Sultanhan [Emre: 1971, s. 114],

 

Maşat Höyük, Kerkenes Dağ, Pazarlı Höyük ve İmirler 

kurganında,  Lidya  Ülkesi’nde  ise  Sardes,  Larissa,  Bayraklı,  Erythrai,  Klazomenai,  Troia  ve  Didyma 

kentlerinde yürütülen kazılar sırasında ele geçmiştir [Yalçıklı: 1999, s. 82-98]. Bu tipe ait ok uçların söz 

konusu  kent  ve  kalelerden  ele  geçmesini  göz  önüne  tutarak,  atlı  göçebe  kavimlerin  saldırısına  uğramış 

olduğu anlaşılmaktadır. 

M.  A.  İtina,  L.  A.  Yablonsky  [İtina  ve  Yablonsky:  1997,  s.  49]  ve  M.  K. Kadırbaev  [Margulan, 

Akişev,  Kadırbaev,  Orazbaev:  1966,  s.  398]  Kuzey  ve  Merkezi  Kazakistan  bölgelerinden  ve  Aral 

Gölünün Güneydoğusundan ele geçen iki kanatlı uzun kovanlı mahmuzlu ok uçları MÖ 8. – 7. yüzyıllara 

tarihlendirmektedir. A. İ. Melyukova [Melyukova: 1964, s. 18] ve K. F. Smirnov [Smirnov: 1961, s. 10] 

Kuzey  Karadeniz,  Kuzey  Kafkas  ve  Güney  Ural  bölgelerinde  ele  geçen  bu  tip  ok  uçları  MÖ  7.  –  6. 

yüzyıllara  tarihlendirmektedir.  D.  Yalçıklı  ise  Anadolu’dan  ele  geçen  bu  tip  ok  uçları  MÖ  7.  –  5. 

yüzyıllara ait olduğunu belirtmektedir [Yalçıklı: 1999, s. 108]. Bu bilgileri göz önüne tutarak atlı göçebe 

kavimlerin Orta Asya’dan hareket ederek Kuzey Kafkas ve Kuzey Karadeniz bölgelerine geldiklerini ve 

daha sonra Anadolu coğrafyasına girdiklerini söyleyebilmekteyiz. 

Tip 3: iki kanatlı kısa kovanlı, mahmuzsuz ok uçları atlı göçebe kavimlerin Doğu Anadol’da Urartu 

Krallığı’na ait Çavuştepe kalesine, Orta Anadolu’da Gordion, Hattuşaş ve Alişar Höyük kentlerine, Lidya 

Ülkesi’nin  Erythrai,  Klazomenai,  Troia,  Bayraklı  ve  Larissa  kentlerine  düzenlemiş  olduğu  seferleri 

sonucunda bırakmışlardır [Yalçıklı: 1999, s. 82-98]. 

M. T. Abdulganeev [Abdulganeev: 1993, s. 52] ve M. K. Kadırbaev [Margulan, Akişev, Kadırbaev, 

Orazbaev:  1966,  s.  398]  Altay,  Kuzey  ve  Merkezi  Kazakistan  bölgelerinden  ele  geçen  iki  kanatlı  kısa 

kovanlı ok uçları MÖ 8. – 6. yüzyıllara tarihlendirmektedir. A.İ. Melyukova [Melyukova: 1964, s. 18], K. 

F.  Smirnov  [Smirnov:  1961,  s.  10],  M.  A.  İtina  ve  L.  A.  Yablonsky  [İtina  ve  Yablonsky:  1997,  s.  49] 

Kuzey Karadeniz, Kuzey Kafkas, Güney Ural ve Güneydoğu Aral bölgelerinde ele geçen bu tip ok uçları 

MÖ 7. – 6. yüzyıllara tarihlendirmektedir. D. Yalçıklı ise Anadolu’dan ele geçen bu tip ok uçları MÖ 7. – 

5. yüzyıllara ait olduğunu belirtmektedir [Yalçıklı: 1999, s. 108]. Bu bilgiler bize iki kanatlı uzun kovanlı 

ok uçların yayılımının tarihsel sürecini göstermektedir. 

---