Baki döVLƏt universiteti

XI mühazirə 
 
 
414
Nazirliyinin ümumi istifadədə olan avtomobil nəqliyyatının yük 
dövriyyəsi planı 111 faiz yerinə yetirilmişdi. 1957-ci ilə nisbətən 
yük dövriyyəsi 24 faiz, daşınması isə 31 faiz artmışdı, sərnişin 
daşınması planı 103 faiz və  sərnişin dövriyyəsi planı 102 faiz 
yerinə yetirilmişdi. 1957-ci ilə nisbətən sərnişin daşınması 19 
faiz, sərnişin dövriyyəsi 25 faiz artmışdı. Rabitə vasitələri, 
radiolaşdırma və televiziyanı inkişaf etdirməkdən ötrü 1956 və 
1959-cu illər üçün müəyyən edilmiş planlar yerinə yetirilmişdi. 
1956-cı il fevradın 14-də Azərbaycan televiziyası 
fəaliyyətə başlamış, Bakıda və Naxçıvanda televiziya 
studiyaları istifadəyə verilmişdi. Onlarca radio, telefon xətti 
çəkilmiş, ötürücü stansiyalar qurulmuşdu.  Şəhər və  kəndlərdə 
185 mindən çox telefon nömrəsindən istifadə olunurdu. 
Mənzillərin (xüsusən də kənd yerlərində) telefonlaşdırma işi çox 
ləng gedirdi. Kommunikasiya vasitələrinin texniki səviyyəsi aşağı 
idi. 1957-ci ildə dövlətin əsaslı xərclərinin həcmi 1955-ci ilə nis-
bətən 26 faiz, tikinti-qurşadırma işlərinin həcmi isə 20 faiz 
artmışdı. 1956-1959-cu illərdə çoxlu sənaye, energetika, su tə-
sərrüfatı obyektləri tikilib istifadəyə verilmişdi. Təxmini mə-
lumata görə, 1957-ci ildə bütün dövlət idarələri və  təşkilatları 
tərəfindən 240 min m
2
-dən artıq mənzil sahəsi tikilib istifadəyə 
verilmişdi. 
1955-1957-ci illərdə  şəhərlərdə  və  şəhərtipli qəsəbələrdə 
329 min m
2
  fərdi mənzil sahəsi, o cümlədən Bakı  şəhərində 
10.35 m
2
  mənzil sahəsi, Azərbaycan neft zavodları birliyinin 
müəssisələri tərəfindən 6.217 m
2
, Xəzər dənizçiliyi idarəsi 
tərəfindən 1000 m
2
-dən artıq mənzil sahəsi tikilib istifadəyə 
verilmişdi. 50-ci illərin ikinci yarısında (1958-ci ildə) mənzil 
tikintisi xeyli artmışdı. 
Ümumiyyətlə, dövlət vəsaiti hesabına 6756 şagird oxuya 
biləcək 18 məktəb, 169 çarpayısı olan 21 uşaq bağçası  və 
körpələr evi, 2406 tamaşaçı tutan 7 kinoteatr və bir çox başqa 
mədəni-məişət obyekti tikilib istifadəyə verilmişdi. Kolxozların 
Şimali Azərbaycan İkinci dünya  
müharibəsindən sonrakı dövrdə (1946-1960-cı illərdə) 
 
 
415
vəsaiti hesabına və onların qüvvəsilə 14479 şa-gird oxuya 
biləcək 90 məktəb, 30361 tamaşaçı tutan 174 klub və 
mədəniyyət evi və bir çox başqa obyektlər tikilmişdi. 
1958-ci ildə dövlətin  əsaslı  xərcləri hesabına respublika 
büdcəsi üzrə  mənzil tikintisinə 342,6 mln. manat pul 
buraxılmışdı. Bu, 357 min m
2
  mənzil sahəsinin istifadəyə 
verilməsini təmin etməli idi. 1957-ci ilə nisbətən kapital 
qoyuluşu neft və qaz sənayesində 18 faiz, kimya sənayesində 
14 faiz, əlvan metallurgiyada 2,3 dəfə, tikinti materialları 
sənayesində 16 faiz, tikinti sənayesində 64 faiz, kənd 
təsərrüfatında 20 faiz, mənzil tikintisində 24 faiz artmışdı. 
1958-ci ildə tikinti sənayesi daha da inkişaf etdirilmişdi. 
Respublikanın podratçı  təşkilatları 1958-ci ildə tikinti-
quraşdırma işləri planını 102 faiz yerinə yetirmişdi. 1957-ci ilə 
nisbətən planın yerinə yetirilməsi faizi xeyli artmışdı. 
Respublikanın tikinti təşkilatları 1957-ci ildə tikintiyə  sənaye 
üsulları  və tikinti işlərinin kompleks mexanikləşdirilməsini 
geniş  tətbiq etmişdilər. 1958-ci ildə bu cür konstruksiyalar 
buraxılışı 1957-ci ilə nisbətən 1,2 dəfə çoxalmışdı. Sənayenin 
və tikintinin idarə olunması yenidən təşkil edilərkən podratçı iri 
tikinti təşkilatları, Zaqafqaziya sənaye müəssisələri tikinti tresti, 
Kirovabad (Gəncə) alüminium müəssisələri tikintisi tresti və 
Mingəçevir su tikintisi idarəsi 1957-ci il noyabr ayında 
Azərbaycan SSR Xalq Təsərrüfatı  Şurasına verilmiş  və onun 
tərkibində sahə tikinti idarəsi yaradılmışdı. Dövlət tikinti 
təşkilatları tərəfindən, habelə şəhərlərdə, şəhərtipli qəsəbələrdə, 
sovxozlarda  əhalinin öz vəsaiti hesabına dövlət kredit köməyi 
ilə  fərdi mənzil tikintisi yolunda 500 min m
2
-dən çox ümumi 
sahəsi olan yeni evlər tikilib istifadəyə verilmişdi. 
Dövlət və kooperativ ticarətinin pərakəndə mal dövriy-
yəsinin ümumi həcmi 1958-ci ildə 8,5 mlrd. manat olmuş  və 
1957-ci ilə nisbətən 6 faiz artmışdı. Kənddə ticarət 2,4 mlrd. 
manat olmuşdu və 1952-ci ilə nisbətən 10 faiz artmışdı. 

---

XI mühazirə 
 
 
416
Azərittifaq pərakəndə mal dövriyyəsi planını 103 faiz yerinə 
yetirmişdi. Azərittifaq komisyon ticarətinin dövriyyəsi 108 min 
manat olmuşdu və ya 1952-ci ilə nisbətən 13 faiz artmışdı. İllik 
komisyon ticarəti planı 94 faiz yerinə yetirilmişdi. 1958-ci ildə 
əhaliyə ən mühüm ərzaq malları və digər mallar satışı 1957-ci 
ilə nisbətən bu qədər artmışdı: ət və quş satışı 4 faiz, mal-qara 
yağı satışı 20 faiz, şəkər satışı 10 faiz, qənnadı mallar satışı 11 
faiz, tikili mallar satışı 9 faiz, trikotaj mallar satışı 10 faiz, gön 
ayaqqabı sahəsi 11 faiz . 
1958-ci ilə nisbətən 1959-cu ildə büdcənin həcmi 425 
mln. 700 min manat və ya 8,7 faiz artmışdı. 1957-ci ildə 
respublikada dövlət büdcəsi mədaxil üzrə 4 mlrd. 541 mln. 300 
min manat məbləğində  və ya 103,2 faiz yerinə yetirilmişdi. 
Məxaric üzrə büdcə 4 mlrd. 298 mln. manat məbləğində və ya 
98,2 faiz icra edilmişdi. Büdcənin mədaxil hissəsi bütövlükdə 
və  əsas mənbələr üzrə artıqlaması ilə yerinə yetirilmişdi, bu 
büdcəyə plandan əlavə 142 mln. 800 min manat daxil olmuşdu. 
Keçmiş SSRİ-də yaşayan 231.8 milyon əhalinin 107.1 milyon 
nəfəri, yəni 46 faizi, respublikamızda isə 4660 min nəfər 
əhalinin 2332 min nəfəri və ya 50 faizi kənd yerlərində 
yaşayırdı. Əhalinin son siyahıyaalma məlumatlarına görə, kənd 
təsərrüfatında çalışanların sayı 85 faiz idi. Lakin kənd  əhalisi 
içərisində  əmək qabiliyyətlilərin miqdarı  şəhərdəkinə nisbətən 
xeyli az idi. Burada əhalinin bir hissəsini əmək iqtidarına malik 
olmayanlar, yəni qocalar, əlillər və yeniyetmələr təşkil edirdi. 
50-ci illərin  əvvəllərində Bakı  şəhərində azərbaycanlılar 
əhalinin az hissəsini təşkil edirdi. Sənayenin sürətlə inkişafı, 
yeni iş yerlərinin açılması, kəndli gənclərin buraya axını 
nəticəsində, Bakıda azərbaycanlıların sayı xeyli artdı, 
demoqrafik  şərait dəyişdi. 50-ci illərin sonlarında respublika 
əhalisinin sayı müharibədən əvvəlki səviyyəyə çatmışdı. 1959-
cu illərin əvvəllərində Azərbaycanda 3.698 min nəfər yaşadığı 
halda, 60-cı illərin axırlarında bu rəqəm 5 milyonu ötüb keç-
Şimali Azərbaycan İkinci dünya  
müharibəsindən sonrakı dövrdə (1946-1960-cı illərdə) 
 
 
417
mişdi. Respublika əhalisinin sosial tərkibində  də mühüm 
dəyişikliklər baş vermişdi. Şəhər əhalisinin sayı artmışdı. 70-ci 
illərin  əvvəllərində respublika əhalisinin yarısı  şəhərlərdə 
yaşayırdı. Bu illərdə  sənaye müəssisələri və sovxozların 
inkişafı ilə  əlaqədar fəhlələrin sayı çoxalmış, kolxozçu 
kəndlilərin sayı isə,  əksinə, xeyli azalmışdı. 60-cı illərin 
axırında Azərbaycan SSR-də  əmək qabiliyyətli  əhalinin 72,5 
faizi ictimai müəssisələrdə fəaliyyət göstərirdi. Şəhər yerlərində 
yaşayan  əhalinin 62,1 faizi, kənd  əhalisinin isə 53 faizi əmək 
qabiliyyətli yaşında olan adamlar idi. 
Kolxoz və sovxozlarda kifayət qədər işçi qüvvəsi 
çalışırdı. Respublikanın kolxozlarında əmək ehtiyatlarından is-
tifadə edilməsi daha zəif idi. Burada il ərzində  hər bir əmək 
qabiliyyətli kişi 187, qadın 121, yaşı ötmüşlər 72, yeniyetmələr 
isə 47 adam-gün məşğul olurdu. Respublikanın kənd təsər-
rüfatında 6.2 min nəfər ali və orta təhsilli aqronom, zootexnik, 
baytar həkimi, meşəşünas, 5.7 min nəfər isə iqtisadçı-plançı, 
iqtisadçı-statist vardı. Halbuki inqilabdan əvvəlki dövrdə 
Azərbaycanda cəmi 10 nəfər aqronom və 15 nəfər baytar 
həkimi olmuşdur. 60-cı illərdə Azərbaycanda sosial-mədəni 
quruculuğun sürəti 50-ci illərlə müqayisədə xeyli azalsa da, bu 
illərdə Akademiya, universitet şəhərcikləri, Bakı Hava Limanı, 
Akademik Dram Teatrı, Mərkəzi Univermaq və Dövlət Sirkinin 
binaları tikilib istifadəyə verilmişdi. 1967-ci ildə Bakı 
metropoliteninin 6 stansiyası  işə düşmüşdü. Bu illərdə 
Azərbaycanda 45 şəhər, 116 şəhərtipli qəsəbə mövcud idi. 
Bunlarla yanaşı, 60-cı illərdə rayonların kəndlərində  məişət-
kommunal xidmətinə diqqət olduqca zəif olmuşdu. Xüsusilə, 
dağ rayonlarında mədəni quruculuq işlərinin səviyyəsi həddən 
artıq aşağı idi. Yüzlərlə kənd boşalmış, əhalisi isə respublikanın 
şəhərlərinə köç etmişdi.  Əhalinin miqrasiyası xeyli 
sürətlənmişdi. Bu, dağ rayonları  əhalisinin sosial-iqtisadi 
vəziyyətinin dözülməzliyi ilə bağlı idi. Əhaliyə  məişət-

---