Baki dövlet universiteti
Yüklə 4,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
Fəzlur Rəhmana görə klassik İslam təhsil sistemi: xüsusiyyətləri, problemləri və islahat zərurəti 43 da elm anlayışının təhlil, qavrama, tənqid metodundan uzaqlaşaraq əzbərçi üsula doğru meyl etməsinə gətirib çıxarmışdır. Prosesin bu şəkildə davam etməsi əsər təlifində də özünü göstərmişdir. Fəzlur Rəhmana görə həm təhsilin, həm də elmin durğunluğu nəticəsində yeni əsərlər yazma işi şərh və haşiyələrlə əvəz olunmuşdur. 9
İslam dünyasının qərblə üzləşməsinin təsiri nəticəsində İslam dünyasının müxtəlif yerlərində bir çox sahədə olduğu kimi təhsil sahəsində də yenilik arayışları başladı. Fəzlur Rəhmana görə bu arayışlar nəticəsində yeni təhsil formuna iki cür yanaşma meydana gəldi. Bunlardan birincisinə görə müsəlmanların qərbdən öyrənməsi lazım olan sadəcə texnologiyadır. Әnənəvi İslam düşüncəsi müsəlmanlara yetərli olub, qərb fəlsəfəsi ilə bağlı yeniliklərə müsəlmanların ehtiyacı yoxdur və hətta bunlar müsəlmanlar üçün təhlükəlidir. İkinci yanaşma tərzi isə texnologiya ilə birlikdə hər növ biliyin faydalı və alınmalı olduğunu müdafiə edirdi. Fəzlur Rəhmana görə XIX əsrin ikinci yarısında rəvacda olan bu anlayışı beş mütəfəkkir güclü bir şəkildə müdafiə etmişdir. Bunlar Seyid Әhməd Xan, Seyyid Әmir Әli, Cəmaləddin Әfqani, Namiq Kamal və Məhəmməd Әbduhdur. Bu mütəfəkkirlər İslam dünyasının müxtəlif yerlərinə səpələndikləri və çoxu bir-birini heç vaxt görmədikləri halda eyni düşüncələri müdafiə etmələri çox maraqlıdır. Fəzlur Rəhman İslam dünyasının müasir təhsil sisteminə müştərək yanaşması kimi gördüyü bu düşüncələri aşağıdakı kimi sistemləşdirmişdir: 1.
IX əsrdən XIII əsrə qədər elmin və elm anlayışının müsəlmanlar arasında inkişaf etməsi Qur`anın təkidlə Allahın sənəti olan və insanın istifadə etməsi üçün yaradılan kainatı araşdırmağa təşviq etməsinin nəticəsidir. 2.
Orta əsrlərin sonlarında araşdırma və tədqiqat ruhunun müsəlmanlar arasında dəhşətli şəkildə yox olması ilə İslam aləmi durğunlaşaraq tənəzzülə başlamışdır. 3.
Әksəriyyəti İslam dünyasından alınan elmi tədqiqatlar Qərbə çəkilmiş və beləliklə qərb ölkələri sürətlə inkişaf edərək İslam ölkələrini belə müstəmləkəyə çevirmişdir. 4.
O halda müsəlmanlar öz malları olan elmi, inkişaf etmiş qərbdən təkrar alıb, görkəmli keçmişlərini yenidən əldə edə bilər və beləliklə Qur`anın, indiyə qədər laqeyd qanaşdıqları əmrlərini də yerinə yetirmiş olarlar. Burada texnologiyanın əldə edilməsindən daha çox elmin zərurili vurğulanmışdır. Elmi tədqiqatların zəruriliyinin Qur`anın əmri olduğuna diqqət
9 Çelikel B. Fazlur Rahman`da Eğitimin Tanımı ve Hedefleri, s. 135-136. i.f.d., dos. Mübariz Camalov 44
çəkilməsi isə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. 10 Fəzlur Rəhmana görə bu arayışlar müsbət hal kimi qarşılansa da vəziyyətdən çıxış yolu üçün yetərli deyil. Təhsil sisteminin yenilənməsi üçün dərslərin və dərslərin məzmunun dəyişdirilməsi məsələni həll etmir. Bunun yeganə yolu İslam düşüncəsini yenidən inşa etməkdir. Beləliklə, Fəzlur Rəhmana görə məhsuldar təhsil sistemini qurmaq üçün yeni bir İslam teologiyasına ehtiyac var. Başqa sözlə desək, İslam təhsil sisteminin nailiyyəti özünü həqiqi və azad İslam düşüncəsini yaratmaqda göstərməlidir. 11 Buna görə də Fəzlur Rəhmana görə təhsil sistemində islahatın ilkin addımı dini elmlərin canlandırılması olmalıdır. İslam elmləri təkrarçı, əzbərləyici xüsusiyyətini tərk edərək yenidən canlılıq qazanmalıdır. Buna bağlı olaraq təhsilin vəhdətini müdafiə edən Fəzlur Rəhman əqli və ictimai elmlərin İslam təhsil sistemində öz yerini tutmasını təkidlə vurğulayır. Beləliklə, ənənəvi anlayışda olduğu kimi təhsilin dini- dünyəvi təsnifi yerinə vahid təhsil sistemi olmalıdır. 12
10 Rahman F. İslam ve Çağdaşlık: Fikri Bir Geleneğin Değişimi, (tərcümə: Açıkgenç A. , Kırbaşoğlu M. H. ), Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002, s. 107-108. 11 Çelikel B. Fazlur Rahman`da Eğitimin Tanımı ve Hedefleri // Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, № 27, s. 71; Çelikel B. Fazlur Rahman`ın Geleneksel İslami Eğitim Eleştirisi // Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, № 27, s. 134. 12 Çelikel B. Fazlur Rahman`ın Geleneksel İslami Eğitim Eleştirisi, s. 145. Fəzlur Rəhmana görə klassik İslam təhsil sistemi: xüsusiyyətləri, problemləri və islahat zərurəti 45 İSTİFADӘ OLUNMUŞ ӘDӘBİYYAT Akşit B. İslam, Çagdaşlık ve Eğitim: Fazlur Rahman'ın Katkıları / İslam ve Modernizm: Fazlur Rahman tecrübesi, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1997. Atay H. Medreselerin Islahatı // Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1981, c. XXV. Aydın Şevki M. Medreselerin Gerileyiş Sebepleri Üzerine // Erciyes Üniversitesi İlahiyyat Fakültesi Dergisi, Kayseri: 1987, № 4. Ayhan H. İslam Tarihindeki ilk Eğitim ve Öğretim Müesseseleri // İslam Medeniyeti, 1973, № 30. Çelikel B. Fazlur Rahman`da Eğitimin Tanımı ve Hedefleri // Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, № 27. Çelikel B. Fazlur Rahman`da Eğitimin Tanımı ve Hedefleri // Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, № 27. Dündar M. Erken Dönem İslami Eğitim // Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, № 32. Hızlı M. Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler // Uludağ Üniversitesi İlahiyyat Fakültesi Dergisi, 2008, № 1. Kırkız M. Medreseler ve Ezher’de İslami İlimler (Medrese Müfredatıyla Ezher’in Müfredatının Karşılaştırılması) / Medrese ve İlahiyat Kavşağında İslami İlimler, Bingöl, 2013. Rahman F. İslam ve Çağdaşlık: Fikri Bir Geleneğin Değişimi, (tərcümə: Açıkgenç A. , Kırbaşoğlu M. H. ), Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002. Rahman F. İslam, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2008. Söylemez M. İslam'ın Erken Döneminde Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri // Dini Araştırmalar, 2002, № 13.
Yüklə 4,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|