Baki dövlet universiteti
Yüklə 4,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- UOT-28 FӘZLUR RӘHMANA GÖRӘ KLASSİK İSLAM TӘHSİL SİSTEMİ: XÜSUSİYYӘTLӘRİ, PROBLEMLӘRİ VӘ İSLAHAT ZӘRURӘTİ
Diqlossiya və onun müasir Ərəb dilinin funksional-üslubi bölgüsünə təsiri 37
РЕЗЮМЕ Диглосси́я и её влияние на функционально стилистическую стратификацию современного арабского языка В статье говорится о наличии в современном арабском языке двух различных по структуре и функциональности форм-художественно литературная и разговорная. Сообщается, что то языковое явление широко распространённая в арабских странах называется диглоссией. Отмечается, что в нынешних условиях ни литературный языке, ни диалекты в отдельности не способны полностью удовлетворить социально-языковые нужды тех или иных коллективов.
According to the article, Arabic embraces two different-colloquial and literary varieties, those are differ from each other for structural and functional aspects. This widespread language phenomenon is called diglossia. It is also noted that, in the current situation neither literary language nor dialects are separately able to cover all social-language needs of any society.
Fəzlur Rəhmana görə klassik İslam təhsil sistemi: xüsusiyyətləri, problemləri və islahat zərurəti 39 UOT-28 FӘZLUR RӘHMANA GÖRӘ KLASSİK İSLAM TӘHSİL SİSTEMİ: XÜSUSİYYӘTLӘRİ, PROBLEMLӘRİ VӘ İSLAHAT ZӘRURӘTİ i.f.d., dos. Mübariz Camalov BDU İlahiyyat fakültəsi İslam elmləri kafedrasının müdiri mubarizcamal@hotmail.com Açar sözlər: Fəzlur Rəhman, dini təhsil, mədrəsə, islahat Keywords: Fazlur Rahman, religious education, madrasah, reform Ключевые слова: Фазлур Рахман, религиозное образование, медресе, реформа
İslam təhsil sisteminin hədəfi insanın yaradılış məqsədinə uyğun biliklərin öyrənilmə- sidir. Bu biliklər Allahın Peyğəmbər vasitəsi ilə bildirdiyi ilahi əsaslardır. İslamın ilk dövr- lərində təhsil sisteminin əsasını Qur`anı öyrənmək və təbliğ etmək olmuşdur. İslamın Məkkə dövründə dinin təbliği məhdud və gizli idi. Müsəlmanları adətən Әrqamın evində toplaşardılar. Buna görə də sistemli təhsil fəaliyyəti Mədinəyə hicrətdən sonra başlamışdır. O dövrün təhsil mərkəzləri məscidlər idi. İslam tarixində ilk təhsil mərkəzi hesab olun əshabı-süffə də Mədinədəki məscidi-nəbəvidə açılmışdır. Әslində əshabı-süffə əksəriyyəti mühacirlərdən meydana gələn, ev-eşiyi olmayan və maddi vəziyyəti ağır olan səhabələr üçün sığınacaq məqsədi ilə hazırlanmış kölgəlik sakinləri deməkdir. Məscidi-nəbəviyə bitişik olan bu məkan bir müddət sonra təhsil mərkəzinə çevrilmişdir. Burada yaşayan səhabələr bütün vaxtlarını Peyğəmbərin yanında keçirdiklərinə görə dini bilikləri öyrənmək üçün xüsusi fürsətə sahib olmuşdurlar. Hətta Mədinədə ev-eşiyi olan bir çox insan bu fürsətdən istifadə etmək üçün əshabı-süffəyə qoşulmuşdur. Nəticədə İslamın ilk təhsil müəssisəsi meydana gəlmişdir. Mənbələrdə əshabı-süffədə təhsil alan səhabələrin sayının yüzdən artıq olduğuna dair qeydlərə rast gəlmək mümkündır. Hətta İslamın yayılmasında və sonrakı nəsillərin yetişməsində əshabı-süffədən çıxan İslam alimlərinin xüsusi rolu olmuşdur. Bu günə qədər İslam dünyasının müxtəlif yerlərindəki mədrəsələrin əsasını buradan aldığı düşünülür. Sonrakı dövrlərdə şəraitə uyğun olaraq beytul-ilm,
i.f.d., dos. Mübariz Camalov 40
beytul-hikmə ve darul-ilm kimi adlandırılan təhsil qurumları bunun davamını və inkişafını təmsil etmişdir. 1
İslamı qəbul edib, ancaq Mədinədən uzaqda yaşayanlara dinlərini öyrətmək üçün müəllimlər göndərirdi. Raşidi xəlifələr dövründə də davam edən bu ənənə ilə məscid-mədrəsə şəklindəki təhsil sistemi İslam dünyasının hər yerinə yayılmış və günümüzə qədər İslam dünyasının bir çox yerində də mövcudiyytəini davam etdirir. 2
məsciddən ayrılaraq müstəqil təhsil müəssisəsi olmuşdur. Çünki İslam torpaqlarının genişləməsi və buna bağlı olaraq müsəlmanların yeni elm sahələri ilə tanış olmaları nəticəsində mədrəsələrin dərs proqramları da dəyişmiş və inkişaf etmişdir. X əsrdə ən parlaq dövrünü yaşayan mədrəsələr Səlcuqlu dövlətinin məşhur siyasi xadimi və elm adamı Nizamülmülk tərəfindən dövlətin xüsusi nəzarətinə alınaraq sistemləşdirilmişdir. Bu dövrdə mədrəsənin ən mühüm xüsusiyyəti tədris proqramının müəyyən qəliblərə salınmaması və müəllim mərkəzli olmasıdır. Yəni mədrəsələrdə sinif anlayış deyil, dərs anlayışı vardı. Beləliklə, bir mədrsədə təhsil almaq istəyən tələbə istədiyi müəllimi seçmə haqqına sahibdir. Bundan əlavə bir mədrəsədə təhsil alan tələbə istərsə başqa bir mədrəsədə təhsilinə dabam edə bilirdi. Mədrəsələrdə dini elmlərlə yanaşı əqli elmlər də tədirs olunurdu. Adətən dini elmlərə keçmədən əvvəl məntiq, bəlağat, dilçilik, həndəsə, riyaziyyat, fəlsəfə, tarix və coğrafya kimi fənlər öyrənilirdi. 3
İslam cəmiyyətində mərkəzi xüsusiyyətə sahib olan və sistemli bir şəkildə çalışan mədrəsələrdə XVI əsrdən etibarən tədris keyfiyyətinin azaldığı, mədrəsələrin əvvəlki gücünü itirdiyi müşahidə olunur. Bunun ilk ağla gələn səbəbi İslam dünyasının zəifləməsi və mədəniyyətin çökməyə başlamasıdır. Çünki, bütün mədəniyyətlərin inkişafı təhsil sistemlərinin vəziyyəti ilə sıx əlaqəlidir. Ancaq
1 İslam Ansiklopedisi: 44 cilddə, XXXVII c. , İstanbul, 2009, s. 469; Kırkız M. Medreseler ve Ezher’de İslami İlimler (Medrese Müfredatıyla Ezher’in Müfredatının Karşılaştırılması) / Medrese ve İlahiyat Kavşağında İslami İlimler, Bingöl, 2013, s. 60; Söylemez M. İslam'ın Erken Döneminde Eğitimve ÖğretimFaaliyetleri // Dini Araştırmalar, 2002, №13, s. 59-60; Ayhan H. İslam Tarihindeki ilk Eğitimve Öğretim Müesseseleri // İslam Medeniyeti, 1973, № 30, s. 8. 2 Dündar M. Erken Dönem İslamii Eğitim // Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, № 32, s. 293-294. 3 Hızlı M. Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler // Uludağ Üniversitesi İlahiyyat Fakültesi Dergisi, 2008, № 1, s. 29. Yüklə 4,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|