Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин

Doç. Dr. Muammer ERBAŞ 

56 

ziyade şifâhî kültüre dayalı olan uygulamalardır. Mekan olarak daha ziyade 

mezarlıklar ve türbeler etrafında yoğunlaşan, anlayış olarak da akıl ve duyu-

lar ötesi olağanüstülükleri ön plana çıkaran bu yaklaşımların tipik şekli, mu-

ayyen âyet ve sureleri belli miktarda okuma ve bunları türbelere adama, bu-

nun sonucunda da arzulanan bazı hedeflere ulaşma ve çok miktarda sevap 

elde etme beklentisi tarzında ortaya çıkar. 

Çalışmamızın başında belirttiğimiz üzere, başlı başına bir ibadet olan 

Kur’ân tilaveti, elbette onları okuyan kimseler için beraberinde gerek dün-

yevi, gerekse uhrevi birçok mükafaat ve sevap getirecektir. Fakat buradaki 

problem, bu mükafaatların sihirli bir şekilde kendiliğinden olacağı, zira bunu 

Kur’ân harf ve kelimelerinin tılsımlı yapısının sağlayacağı yönündeki eksik 

ve yanlış anlayıştır. Halbuki Kur’ân’ın edebî yönden i’câzı onun lafız ve 

anlam yönünden arzettiği eşsiz bütünlüğü ve güzelliği ifade etmektedir. Di-

ğer bir ifadeyle Kur’an’ı mucize yapan husus ilki lafız ikincisi anlam olmak 

üzere bu her iki boyutun birbirinden ayrılmaz bütünlüğü ve eşsiz gü-

zelliğidir.

55

  

Bu nedenle Kur’an okunmasından elde edilmesi umulan gerçek an-

lamdaki sevap yani karşılık ancak bu iki boyutun ideal bir şekilde birlikte ic-

ra edilmesiyle oluşacaktır. Dolayısıyla sevap kavramının Kur’ân’ı sadece 

lafzından okumayı değil, aynı zamanda onu doğru bir şekilde anlamayı ve bu 

anlayışı hayata geçirmeyi de içerdiğini söylemek mümkündür. Buna göre 

Kur’an okumadan elde edilecek karşılığın miktarı da onu okuyan kişinin 

okuduğu ayetlerin inanç, ibadet ve ahlak yönünden kendisine yaptığı katkı 

oranında olacaktır.

56

  

Söylediklerimizi bir örnekle açıklamak gerekirse, bilindiği üzere Hz. 

Peygamber bizlere neticesinin iyi olması için her işimize besmeleyle baş-

lamamızı tavsiye etmektedir.

57

 Bir işe besmeleyle başlamak demek, o işe sa-

dece bu ifadeyi manası olmayan tılsımlı bir söz gibi söyleyip bunun aka-

binden o işin kendiliğinden hallolmasını beklemek değildir. Bilakis bir işe 

Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla başlamak, o işte başından sonuna ka-

dar Allah’ın bizden istediği niyet, yöneliş ve çaba içinde olmak demektir. 

                                                 

55

  Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, s. 166. 

56

  Sülün, Murat, a.g.e., s. 206-207. 

57

  Ebu Davud, Edeb, 101; İbn Mace, Dua, 2. 

---

Türk toplumundaki Kur`an okuma, dinleme ve öğrenme algısına eleştirel bir bakış 

57 

Aksi takdirde herhangi bir işte Allah’ın razı olduğu bir niyet, yöneliş ve çaba 

yoksa başında ne kadar besmele çekilirse çekilsin o işten dünyevi veya uh-

revi bir hayır ve karşılık yani sevap beklemek beyhudedir. 

 

f) Kötülüklerden Korunma Maksadıyla Gerçekleştirilen Kur’ân 

Okumaları: 

Bir önceki yaklaşımın doğal uzantısı olarak Türk halkının büyük bir 

kısmı Kur’ân’ı aynı zamanda bir takım kötülüklerden korunma gayesiyle 

okumaktadır. Bunlar arasında maddî-manevî her türlü hastalık, doğal afet, 

nazar değmesi, fakirlik, çocuk sahibi olamama, zararlı ve yırtıcı hayvanlar-

dan korunma vb. çok değişik hususlar yer alır. 

Bu tür okumalar, esas itibarıyla büyük ölçüde şu gibi âyetlerde söz konu-

su edilen Kur’ân’ın şifa kaynağı olma vasfına dayanmaktadır: “Ey insanlar! 

Size Rabbinizden bir öğüt, gönüllerdekine bir şifa, müminler için bir 

hidayet ve rahmet gelmiştir.”, “Biz Kur'ân'dan, iman edenler için bir 

şifa ve rahmet kaynağı olan âyetler indiriyoruz.”

58

 Bunun yanı  sıra Hz. 

Peygamber’den gelen bazı rivayetler de mevcuttur: “Kim her gece Vâkıa su-

resini okursa, asla fakirlik yüzü görmez.”

59

 

Maalesef bu konuda da söz konusu âyet ve hadisler, kendi bağlamlarında 

doğru bir şekilde anlaşılmamışlardır. Zira Kur’ân’ın şifa verici olma özelliği 

öncelikle inanç, amel ve ahlak gibi dînî manevî hususlarla ilgilidir. Kur’-

ân’ın maddî yönden şifa olması ise, onun mesajlarının doğru bir şekilde 

anlaşılıp hayata tatbik edilmesinden sonra dolaylı olarak elde edilecek bir 

netice olmalıdır. Zira Kur’an tilavetinin manevi dertlere deva olması genel 

kabul görmüş ve buna rûhânî tedavi denmiştir. Belli ayet ve surelerin maddi 

hastalık ve dertlere deva olmaları konusunda ihtilaf bulunmakla birlikte, 

onların bu tür problemler karşısında okunmasında da bir beis görülmemiştir. 

Bu konuda vârid olan hadisleri de bu yönde anlamak gerekir. Şöyle ki, az 

önce zikrettiğimiz hadis bağlamında Vâkıa suresindeki; “İyilik işlemekte 

önde olanlar, karşılıklarını almakta da önde olanlardır. Onlar Allah'a 

yakındırlar. Bol nimetli cennetlerdedirler…” (Vâkıa 56/10-12) âyetini iyi 

bir  şekilde okuyan, doğru olarak anlayan ve bunun gereklerini hayatına 

                                                 

58

  Yunus 10/57; İsrâ 17/82. 

59

  İbn Hacer, el-Metâlib, III, 383. 

---

Doç. Dr. Muammer ERBAŞ 

58 

tatbik eden bir kimsenin normal şartlarda fakir düşmesi elbette pek mümkün 

değildir.  

Bunun yanı  sıra halkımız arasında nazardan korunmak,

60

 cilt hastalık-

larını tedavi etmek,

61

 köpek vb. Yırtıcıları savmak

62

 gibi hususlar için belli 

ayetler okunmaktadır ki, bu tür uygulamaların dini bir temeli bulunmadığı 

gibi böyle bir yaklaşımın Kur’ân’ın gönderiliş gayesiyle de hiç örtüşmediği 

gayet açıktır. 

Netice itibarıyla ayet ve surelerin okunmasıyla elde edilmesi beklenen 

maddi veya manevi iyileşmenin gerçekleşmesi, Kur’ân’ın lafız yönünden 

sihirli veya tılsımlı bir kitap olmasıyla değil, bilakis ayetlerde verilen bilgi 

ve mesajların insanı doğru ve sağlıklı bir düşünce ve tavra sevketmesi saye-

sinde gerçekleşecektir. 

 

                                                 

60

  Kalem 68/51-52. 

61

  Zuhruf 43/79. 

62

  Kehf 18/18. 

---