Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №3 Sosial-siyasi elml

partiyaların  bloklarının)  mandat  bölgüsündə  iştiraki  üçün  seçicilərin 8 faizin-

d

ən çoxunun səsini alması tələbi nə qədər sərt olsa da, bütövlükdə bu Qanunla 

t

ətbiq olunan qarışıq seçki sistemini müvəffəqiyyətli hesab etmək olardı. Çünki 

Milli M

əclisə seçkilər zamanı tətbiq olunan qarışıq seçki sistemi özündə hər iki 

sistemin  –  h

əm majoritar və  həm də  proporsional  seçki  sisteminin  çatışmaz-

lıqlarından  daha  çox  üstünlüklərini  ehtiva  etmişdir.  Milli Məclisə  seçkiləri 

t

ənzimləyən qanunvericilik sonrakı inkişaf mərhələsində də 5 iyul 2000-ci ta-

rixli “Milli M

əclisə seçkilər haqqında” Qanunda bu qaydanı, yəni qarışıq seçki 

sisteminin t

ətbiqini qoruyub saxladı. 

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının ilkin mətninin 83-cü mad-

dəsində  Azərbaycan  Respublikası  Milli  Məclisi  deputatlarının  seçkilərinin 

əsasları ilə bağlı qeyd olunurdu ki, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 

deputatları majoritar və proporsional seçki sistemləri, ümumi, bərabər və birba-

şa seçki hüququ əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilirlər. Bu 

müddəaya  uyğun  olaraq  Azərbaycan  Respublikasının  «Milli  Məclisə  seçkilər 

haqqında» 5 iyul 2000-ci il tarixli 900 İQ saylı qanununa müvafiq olaraq Milli 

Məclisin 100 deputatı birmandatlı seçki dairələri üzrə (bir dairə - bir deputat), 

bir qayda olaraq, seçicilərin vahid təmsilçilik norması əsasında seçilirdi. Seçici-

lərin vahid təmsilçilik norması qeydə alınmış seçicilərin ümumi sayının 100-ə 

bölünməsi yolu ilə müəyyənləşdirilirdi. Milli Məclisin 25 deputatı vahid çox-

mandatlı  seçki  dairəsi  üzrə  siyasi  partiyalar,  siyasi  partiyaların  blokları  tərə-

findən  irəli  sürülmüş  deputatlığa  namizədlərin  siyahılarına  verilmiş  səslərin 

proporsional nisbətinə görə seçilirdi [3]. 24 avqust 2002-ci il tarixində Azər-

baycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavə və dəyişikliklər edilərkən Milli 

Məclisə seçkilərin keçirilməsi zamanı tətbiq olunan proporsional seçki sistemi 

ləğv olundu.  

Lakin bir m

əsələni də qeyd etmək lazımdır ki, seçki qanunvericiliyi nə 

q

ədər təkmilləşdirilmiş olsa da Seçki Məcəlləsində bir sıra qüsurlar və təkmil-

l

əşdirilməsi zəruri olan müddəalar qalmaqda davam edir və bu müddəalar əsas 

etibaril

ə  prosessual sferaya aiddir. Yəni Azərbaycan  Respublikası  Konstitu-

siyasında və Seçki Məcəlləsində seçki hüququnun maddi məzmunu ilə, o cüm-

l

ədən prinsiplərlə bağlı məsələlər, demək olar ki, hərtərəfli təsbit olunmuşdur. 

Əsas çatışmazlıqlar məhz prosessual tənzimetmə sahəsində, o cümlədən seçki 

prosesinin ayrı-ayrı mərhələlərinin hüquqi tənzimində təzahür edir.  

Qeyd olunan m

əsələlər sırasında öz əhəmiyyəti ilə seçiləni səsvermənin 

n

əticələrinin müəyyən olunması zamanı hansı prosedur qaydalarının və  hansı 

seçki sisteminin t

ətbiqi məsələsidir. Bu baxımdan hesab edirik ki, Milli Məc-

lis

ə  seçkilərin nəticələrinin müəyyən edilməsi  qaydalarını  təsbit edən hüquq 

normalarının təkmilləşdirilməsi zürurəti mövcuddur.  

Hazırda  ciddi  əhəmiyyət kəsb edən məsələlərdən birini  Milli Məclisə 

seçkil

ərin nəticələrinin müəyyən edilməsi  təşkil  edir.  Belə  ki, Milli Məclisə 

seçkil

ər nisbi majoritar seçki sistemi əsasında həyata keçirilir. Nisbi majoritar 

sistemin klassik modelind

ə seçkilərin baş tutması üçün seçicilərin səsvermədə 

13 

---

iştirakının  minimum  həddi müəyyən olunmur və  namizədlərdən digər nami-

z

ədlərə (hər birinə ayrı-ayrılıqda) nisbətən daha çox səs toplayan namizəd man-

dat almış olur. Seçki Məcəlləsində Milli Məclisə seçkilərin nəticələrinin müəy-

y

ən edilməsi üçün nisbi majoritar sistemin klassik forması seçilmişdir. Nami-

z

ədlərin  sayına  məhdudiyyətin qoyulmaması,  namizədliyin qeydə  alınması 

üçün  toplanan  seçici  imzalarının  sayının  əvvəlki qanunvericiliyə  nisbətən üç 

d

əfədən  artıq  aşağı  olması  (1995-ci il və  2000-ci il Milli Məclisə  seçkilər 

haqqında  qanunlarda  namizədliyin qeydə  alınması  üçün  2000 seçici imzası 

t

ələb olunurdusa, Seçki Məcəlləsində  450  seçicinin  imzasını  toplamaq  tələb 

olunur, 

əvvəl bir seçici yalnız bir şəxsin imza vərəqinə imza ata bilərdisə, indi 

bir neç

ə  şəxsin imza vərəqinə  imza ata bilər) qeydə  alınmış  və  səsvermə 

prosesind

ə iştirak  edən namizədlərin sayının çox olmasına və nəticə etibarilə 

müvafiq seçki dair

ələrində  hüquqi  elektoratın  çox  cüzi  bir  hissəsinin səsi ilə 

seçilm

ək və həmin seçki dairəsini təmsil etmək imkanı yaradır. Hesab edirik ki, 

bu hal b

ərabər təmsilçilik norması prinsiplərinə xələl gətirməklə yanaşı, həm-

çinin siyasi legitimlik problemini d

ə  gündəmə  gətirir. Bu məsələ  2015-ci il 

parlament seçkil

ərində də bəzi seçki dairələri üzrə bir daha təsdiq olundu. Odur 

ki, Seçki M

əcəlləsinin bu məsələləri tənzimləyən müvafiq maddələrində də nis-

b

ətən ciddi tələbləri nəzərdə tutan müddəalar öz əksini tapmalıdır. Ən azından 

seçkil

ərin baş tutması üçün seçicilərin səsvermədə iştirakının minimum həddi 

mü

əyyən olunmalıdır. 1995-ci il Qanununda olduğu kimi 50%-dən artıq deyil, 

2000-ci  il Qanununda n

əzərdə  tutulduğu  kimi  25%-dən  çox  iştirak  həddinin 

mü

əyyən  olunması  məqsədəmüvafiqdir.  Bu hal bir tərəfdən nisbi majoritar 

sistemin 

ən mühüm çatışmazlıqlarından olan səslərin kütləvi şəkildə itməsinin 

qarşısını alar, bu sistemin siyasi passivliyə şərait yaratmaq əlamətinə öz təsirini 

göst

ərmiş  olar,  gələcəkdə  siyasi legitimliklə  bağlı  problemin  qabarmasının 

qarşısının alınmasına nisbətən müsbət təsir göstərər.  

Dig

ər vacib bir məsələ  Milli Məclisə  seçkilərin  hansı  seçki  sistemi 

əsasında keçirilməsi ilə bağlı məsələdir. Seçki sistemləri seçkilərin nəticələrinə 

f

ərqli təsir göstərə  bildiyini, nəticə  etibarilə  xalq iradəsinin ifadəsi  baxımdan 

əhəmiyyət kəsb etdiyini nəzərə  alaraq bu məsələni, yəni gələcəkdə  Milli 

M

əclisə  seçkilərin  hansı  seçki  sistemi  əsasında  həyata keçirilməsinin daha 

s

əmərəli ola biləcəyini araşdırmağı məqsədəmüvafiq hesab etdim. 

Aparılan  araşdırmalar  və  seçki təcrübəsi sübut edir ki, seçkilərin 

n

əticələri seçki prosesi zamanı istifadə olunan bütün digər vasitələr kimi tətbiq 

olunan seçki sistemind

ən də bilavasitə asılıdır. Apardığım araşdırmalar  sübut 

edir ki, eyni seçki n

əticələrinə  fərqli seçki sistemləri tətbiq olunarsa, onda 

f

ərqli də nəticələr əldə oluna bilər. Bəllidir ki, seçki sistemləri dedikdə söhbət 

hüquq 

ədəbiyyatında dar mənada seçki sistemi kimi xarakterizə olunan man-

dat

ların namizədlər arasında bölüşdürülməsi qaydasından – majoritar və pro-

porsional  seçki sisteml

ərindən və  onların  növ  müxtəlifliklərindən gedir. Bir 

qayda olaraq siyasi partiyalar müxt

əlif seçki sistemlərinin tətbiqində  öz 

imkanlarını  dəyərləndirərək  onların  maraq  və  mənafelərinə  daha çox xidmət 

14 

---