Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
313 dövlət orqanlarının borcu kimi təsbit edildi. Dövlət və cəmiyyət həyatının hüquqi prinsipləri öz təsbitini tapdı, hüququn bir çox sahələrinin, o cümlədən də, inzibati hüququn inkişafının əsas istiqamətləri müəyyənləşdirildi. Hüquqi dövlətin əsas prinsipi olan hakimiyyətin bölgüsü prinsipi də konstitusiyon qaydada öz təsbitini tapdı. Konsti- tusiyanın 7-ci maddəsinin 4-cü hissəsinə əsasən, qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətlərinin qarşılıqlı fəaliyyət gös- tərdiyi və öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqil olduğu müəy- yən olundu. Hakimiyyətin hər bir qolunun dövlət hakimiyyətinin ümumi sistemində öz yeri var və yalnız onlara xas olan vəzifə və funksiyaları yerinə yetirirlər. Hakimiyyətlərin tarazlığı xüsusi təşkilati-hüquqi vasitələrlə saxlanılır ki, bu da təkcə qarşılıqlı fəaliyyəti deyil, həm də müəyyən edilmiş həddə səlahiyyətlərin qarşılıqlı məhdudlaşdırılmasını təmin edir. Ədəbiyyatda haqlı qeyd olunur ki, vahid dövlət hakimiyyətinin üç nisbətən sərbəst və müstəqil sahələrə ayrılması hakimiyyətdən sui-istifadəni və dövlət tərəfindən hüquqla əlaqəsi olmayan totalitar idarəçiliyin yaranmasının qarşısını alır. 529 Hakimiyyətin bölgüsü prinsipi – dövlət daxilində haki- miyyətin qarşılıqlı nisbət prinsipidir. 530 Onu da qeyd edək ki, hələ Cümhuriyyət dövründə bu prinsipə mühüm əhəmiyyət verilirdi. S.Mirzəyevin yazdığı kimi, hakimiyyət bölgüsü və hakimiyyət qolları arasında nəzarət mexanizmləri Azərbaycanın hüquq sistemində hələ ilk demokratik dövrdə formalaşmağa başlamışdı 531 . Demokratik prinsiplərə əsaslanan Azərbaycan 529 Xrapanyuk V.N. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi. Bakı: Qanun, 2007, s. 55 530 Atakişiyev B.S. İnzibati hüquq və terminlər. Bakı: Elm, 2008, s. 50 531 Mirzəyev S. Azərbaycan parlamentinin inkişafı və müasir funksiyalar // Bakı Universitetinin xəbərləri, Sosial-siyasi elmlər seriyası, 2009, № 3, s. 41 314 Parlamentinin 25 yanvar 1919-cu ildə qəbul etdiyi “Hakimiyyət bölgüsü haqqında” qanun qanunverici hakimiyyətin icra hakimiyyətindən ayrılmasını və deputatın dövlət qulluqçusu vəzifəsini icra etməyə məhdudiyyətini nəzərdə tuturdu. 532 Məlumdur ki, demokratik dövlətin inkişafının vacib elementi olan hakimiyyətin bölünməsi prinsipi, hakimiyyətin funksional cəhətdən bölünməsi ilə yanaşı, hakimiyyət qollarının bir-birinə nəzarətini də nəzərdə tutur. Bununla əlaqədar olaraq, inzibati məhkəmələrin fəaliyyət sahəsi də müvafiq hüdudlarla məhdudlaşır. Bu məhdudiyyət demokratik idarəetmənin özünün mahiyyətindən irəli gəlir. Belə ki, demokratik idarəetmənin fundamental prinsiplərindən birini də heç kimə qanundan yu- xarıda durma icazəsinin verilməməsi təşkil edir. 533 Qanun- çuluğun mühüm təminatlarından biri olan inzibati məhkəmə icraatının normativ-hüquqi bazasının formalaşdırılmasında bu prinsipi nəzərə alan qanunverici hakimiyyətin bölgüsü prin- sipinə əsaslanaraq inzibati məhkəmələrin səlahiyyətlərini inzi- bati orqanların qanun çərçivəsində fəaliyyət göstərməsini təmin etməklə məhdudlaşdırmışdır. İnzibati məhkəmə inzibati orqanın qanun çərçivəsində fəaliyyətini təmin etməklə vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının, maraqlarının qorunmasına və müda- fiəsinə xidmət etsə də, qeyri-məhdud səlahiyyətə malik deyil. İnzibati məhkəmə icraatında inzibati orqanın diskresiyon səla- hiyyətlərinə hörmətlə yanaşma prinsipinə riayət olunmalıdır. Diskresiyon o deməkdir ki, inzibati orqanların fəaliyyətləri 532 Mirzəyev S. Azərbaycan parlamentinin inkişafı və müasir funksiyaları // Bakı Universitetinin xəbərləri, Sosial-siyasi elmlər seriyası, 2009, № 3, s.41 533 Greco Dəyərləndirmə I-II Məruzə (2005) 5E (P2). Birgə birinci və ikinci dəyərləndirmə raundları. Azərbaycan Respublikası üzrə dəyərləndirmə Məruzəsi. 29-cu plenar iclasında GRECO tərəfindən qəbul edilmişdir (Strasburq, 19-23 iyun 2006). GRECO Katiblik. Avropa Şurası. Strasburq, 2006, s. 21 315 qanunla birmənalı və dəqiq müəyyən edilmir və inzibati orqanlara öz mülahizəsi əsasında hərəkət etmək imkanı verilir. 534 Lakin, bu cür səlahiyyət inzibati orqanların özbaşınalığı deyil, qanunla ona səlahiyyət verildiyi təqdirdə əsas dəyərləri rəhbər tutaraq öz mülahizəsinə əsasən hərəkətinin növünü seçməsini nəzərdə tutur. Müvafiq olaraq, inzibati prosessual qanunvericilik inzibati aktın qanuna zidd olduğu və bunun nəticəsində iddiaçının hüquqlarını pozduğu hallarda, məhkəməyə həmin inzibati aktın (şikayət instansiyasına inzibati şikayət verildiyi hallarda isə, habelə şikayət instansiyasının müvafiq qərarının) ləğv edilməsi barədə qərar qəbul etmək səlahiyyəti verir (İPM-in 70.1.-ci maddəsi). Məhkəmə, bir qayda olaraq inzibati orqan tərəfindən diskresion səlahiyyət əsasında qərar qəbul edildikdə, inzibati aktın qəbulu zamanı inzibati orqanın istinad etdiyi maddi hüquq normasının tətbiqi şərtləri həmin orqanın özünün qiymətləndirməsinə əsasən müəyyən olunduqda və ya hər hansı hüquq normasının tətbiqi ilə bağlı inzibati orqana qiymətləndirmə azadlığı verildikdə və ya inzibati aktın qəbul edilməsi üçün araşdırmanın davam etdirilməsi zəruri olduqda və məhkəmə tərəfindən müstəqil şəkildə, məhkəmə baxışı çərçivəsində belə araşdırmanın həyata keçirilməsi mümkün olmadıqda iddiaçının tələbinə uyğun qərar qəbul edə bilməz 535 . Məhkəmə inzibati orqanın mübahisələndirilən aktını hüquqauyğunluq baxımından qiymətləndirsə də, onun əvəzinə qərar qəbul edə, həmçinin aktı məqsədəuyğunluq baxımından 534 Kərimov S., Vəliyeva G. «İnzibati icraat haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanunu. Kommentariya. Bakı: Hüquq ədəbiyyatı, 2006, s. 86 535 Azərbaycan Respublikasının İnzibati Prosessual Məcəlləsi.Bakı: Qanun, 2013,c.55 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|