Bazar ekonomikasi. Rawajlang’an ma’mleketlerdegi ekonomikaliq iskerlik klassifikatsiyasi Reje

Bazar ekonomikasınıń tiykarǵı principlerı
Bazar ekonomikasına ótiwdiń de, onıń nátiyjeli ámel etiwiniń de birden-bir jáne onıversal principi joq, dep búydew múmkin. Hár bir mámlekettiń, hár bir xalıqtıń tek ayriqsha bolǵan tariyxıy, social hám milliy qádiriyatları hám qásiyetleri bar. Sonıń ushın bazar ekonomikasına ótiw dáwiri de hár bir mámlekette ayriqsha tárzde keshedi jáne onıń ámel etiwinde arnawlı bir ayırmashılıqlar bolıwı tábiy. Usınıń menen birge, bazar ekonomikasın sistema retinde belgilep beretuǵın bir qatar principler ámeldegi bolıp, olardıń túpkiliklileri jóninde toqtalıp ótemiz.
Jeke menshikchilikning ústinligi. Ekonomikalıq munasábetler sistemasında múlkshilik zárúrli áhmiyetke iye boladı. Sebebi materiallıq naǵıymetlerdi islep shıǵarıw, ayırbaslaw hám tutınıw qılıw xarakteri, tiykarınan, múlkshilik munasábetlerine baylanıslı. Múlkshiliktiń subektleri hám obiektleri ámeldegi bolıp, onıń birinshisine mámleket, fizikalıq hám yuridikalıq shaxslar kiredi. Ekinshisine bolsa, yaǵnıy obiektlerine tábiy resurslar, jay hám imaratlar, ásbap -úskeneler, qımbat bahalı qaǵazlar, pul qarjları hám intellektual miynet nátiyjeleri kiredi.
Múlkshilik obiektlerine iyelik qılıw túrli ekonomikalıq sistemalarda túrlishe boladı. Rejeli ekonomika dep atalıwshi basqarıw -buyrıqpazlıq sistemasında múlkshilik obiektlerine, tiykarınan, mámleket iyelik etedi hám jeke múlktiń úlesi oǵırı kem boladı. Bazar ekonomikası sharayatında bolsa bunıń hákisi, yaǵnıy múlkshilik obiektleriniń kópshilik bólegi jeke múlk iyeleri ıqtıyarında bolıp, mámleket múlki ekonomikanıń tiykarın tashkil etpeydi.
Jeke menshik, tiykarınan, individual (birshaxsga tiyisli) múlk, shańaraq múlki, jámáát múlki, shirkat múlki, qospa múlk, úlesdorlik múlki, diniy shólkemler múlki formalarında ámel etedi.
Sonday etip, bazar ekonomikasına tiykarlanǵan mámleketlerde ekonomikanıń eki bólegi payda boladı. Olar jeke menshikchilikning barlıq formaların birlestiruvchi mámleketlik emes sektorı hám mámleket ıqtıyarındaǵı múlkten ibarat mámleket sektorı bolıp tabıladı. Bazar ekonomikası sistemasınıń nátiyjeli ámel etiwi kóp tárepten áne sol eki sektordıń qatnasına tiyisli dese boladi.
Rawajlanǵan mámleketler tájiriybesi sonnan dárek beredi-ki,jeke menshikshilik húkimran poziciyaǵa iye boigan halda, yaǵnıy tavar islep shıǵarıw hám xizmet kórsetiw, tiykarınan, ekonomikanıń mámleketlik emes sektorında sáwlelengende, ekonomikalıq rawajlanıw pátleri joqarı boiadi. Sol sebepli jeke menshikchilikning ústinligi bazar ekonomikasınıń eń zárúrli hám tiykarǵı principlerıden esaplanadı.
Ekonomikalıq iskerlik erkinshegi. Adamlardıń óz mútajliklerin qandırıw menen baylanıslı bolǵan iskerligi ekonomikalıq iskerlik dep júritiledi. Tavar hám xızmetlerdi jaratıw, ayırbaslaw hám ulami tutınıw etiwge qaratılǵan ekonomikalıq iskerlik bazar ekonomikası sharayatında erkin keshedi. Jeke múlkshilik bul tizinuiing tiykarın quraǵanı sebepli erkin jeke isbilermenlik pútkil jámiyet ekonomikalıq iskerliginiń tiykarın quraydı.
Xojalıq jurgiziwshi hár qanday subyekt (bólek shaxs, shańaraq, adamlar toparı, yuridikalıq shaxslar hám t.b. ) ekonomikalıq iskerliginiń ózine maqul hám maqul tusken hám de mámleket nızamchiligi menen qadaǵan etpegen túrin tańlaydı.
Insan 0'zining fizikalıq hám intellektual uqıpın ózi qálegen tarawdıń (tovarlar islep shıǵarıw, xizmet kórsetiw, sawda-satıq, kommerciya, dáldalshılıq hám taǵı basqajga jóneltiriwi, óziniń pul qarjlarınan ózi qálegen maqsetlerde (qandayda -bir tavar islep shıǵarıw, xızmet kórsetiw, bank depozitlariga qoyıw, aksiyalar satıp alıw hám taǵı basqa ) paydalanıw huqıqına iye.