Bazar ekonomikasi. Rawajlang’an ma’mleketlerdegi ekonomikaliq iskerlik klassifikatsiyasi Reje

Bazar ekonomikasi.Rawajlang’an ma’mleketlerdegi ekonomikaliq iskerlik klassifikatsiyasi
Reje:
Kirisiw
Tiykarg’i bo’lim
1.Bazar ekonomikası túsinigi jáne onıń mánisi
2. Bazar ekonomikasınıń rawajlanıw basqıshları hám túrleri
3. Bazar munasábetleri hám ekonomikalıq iskerlik
4.Bazar ekonomikasınıń tiykarǵı principlerı
Juwmaqlaw
Paydalanilg’an a’debiyatlar


Kirisiw
Tovarlar hám xızmetlerge talap úzliksiz bolǵanı sebepli ulami islep shıǵarıw da úzliksiz túrde mudami tákirarlanıp turadı. Tákirar óndiristiń ulıwma procesin ekonomikalıq resurslar, tavar hám xızmetler hám de dáramatlardıń dóńgelek aylanıwı kórinisinde tasawur qılıw múmkin. Biraq bul aylanıw túrli ekonomikalıq sistemalarda túrlishe keshedi.
Jeke menshikchilikka tiykarlanǵan bazar ekonomikası sistemasında bunday dóńgelek aylanıw kárxana hám firmalar menen úy xojalıǵı ortasında ámelge asadı. Úy xojalıqları islep shıǵarıw ushın zárúr bolǵan barlıq ekonomikalıq resursların bazarǵa jetkezip beredi. Kárxana hám firmalar bul resursların satıp alıp, hár qıylı tavar hám xızmetlerge aylantıradılar hám ulami bazarǵa jetkezip berediler

1- sızılma. Ekonomikalıq resurslar, tavar hám xızmetler hám de
dáramatlardıń jeke menshikke tiykarlanǵan ekonomikalıq sistema daǵı dóńgelek
aylanıwı.

Bazar ekonomikası túsinigi jáne onıń mánisi
Resurslar, tovarlar, xızmetler hám dáramatlaming dóńgelek aylanıwında tek eki tárep: birtomonda kárxana hám firmalar, ekinshi tárepte uyxo'jaligi qatnasadı. Barlıq materiallıq, miynet hám pul aǵısları háreketi mámleket úshek onidan qatań joybarlawtirilmaydi, yaǵnıy kárxana hám firmalar ekonomikalıq resurslami qansha mug’darda, qaysı bahalarda satıp alıwdı hám islep shıǵarǵan tavar hám xızmetlerdi qanday bahalarda satıwdı ózi erkin belgileydi. Bul, yaǵnıy erkinlik, bazar ekonomikası sistemasınıń tiykarǵı hám eń zárúrli belgisi bolıp tabıladı.
Ekonomikalıq iskerlik erkinliginiń tiykarı—ishlab shıǵarıw faktorları yamasa jaratılǵan tovarlardıń tasarmf etilish qálegenligi hám múlk iyeleriniń ǵárezsizlikke egaligi bolıp tabıladı. Óndiriwshi yamasa qarıydar óz tavarın yamasa aqshasın ózi bilgeninshe isletedi, óz ixtiyoriga kóre ózine maqul bolǵan jumıs menen shuǵıllanadı. Xojalıq jurgiziwshiler iskerligi birbiridan ajragan boladı. Sebebi olar, birinshiden, ǵárezsiz múlk iyeleri bolıp tabıladı, ekinshiden, miynet bólistiriwi tiykarında qánigeliklesip, hár qıylı jumıs menen shuǵıllanadılar.
Bazar ekonomikası sistemasında xojalıq júrgiziw formalarınan qay-qaysısın tańlaw, óz buyım-múlkin qanday isletiw de adamlardıń óz ixtiyoriga baylanıslı. Isbilermenlik qılıw yamasa yollanib islew, óz aqshasın sanaatqa, dıyxanchilikka, kommerciyaǵa, bank jumisına yamasa basqa jóneliske jumsaw adamlardıń óz ixtiyorida boladı.
Bazar ekonomikasınıń zárúrli hám tiykarǵı belgisi ekonomikalıq xilmaxillik, yaǵnıy múlk formaları hám xojalıq júrgiziw usıllarınıń hár túrli bolıwı bolıp tabıladı. Túrli sırtqı kórinisler degi múlk erkin, qasında, hesh bir shegaralanbaǵan halda rawajlanadı. Xojalıq júrgiziw usılları da hár qıylı boladı. Mısalı, jalǵız tártipte, jámáátke birikkan halda, serikshilik yoxud úlesdorlik tiykarında, óz aqshaına yamasa qarızǵa alınǵan aqshaǵa súyene otirip xojalıq júrgiziw, jer hám basqa qurallardı kireyge alıw hám isletiw sıyaqlılar.
Bazar ekonomikasın quraytuǵın isbilermenler kópshilikten ibarat bolıp, tarqaq halda payda -záleldi óz moynına alıp jumıs júrgizediler. Lekin olardıń iskerligi qanshellilik tarqaq bolmaydıin, baribir bazar arqalı bir-birine baylanısadı.
Bazar ekonomikası erkin bolǵanlıǵınan hár qanday ekonomikalıq monopolizmni, yaǵnıy kárxana, shólkem yoxud mámlekettiń, ulıwma, ekonomikada yamasa onıń qandayda bir salasında jeke ózi húkimranlıq etiwin biykar etedi. Bul da bazar ekonomikasınıń belgilerinen biri bolıp tabıladı.
Bazar ekonomikasınıń taǵı birbelgisi bahalardıń liberallashuvi, yaǵnıy bahanıń erkin tashkil tabıwı bolıp tabıladı. Tovarlar bahasın mámleket joqarıdan belgilemeydi. Baha ayırım óndiriwshi yamasa qarıydar qısıwı astında formalanmaydi.
Ol bazar daǵı talap hám usınısqa qaray, qarıydar menen satıwshınıń sawdalashuvi hám shártlesiwine tiykarınan júzege keledi. Sol tárzde qáliplesken bahalar bazar munasábetleriniń tiykarın quraydı.
Baha pul menen olshenedi. Bazar ekonomikası pulsiz bolıwı múmkin emes. Pul ekonomikalıq munasábetlerdiń tiykarǵı quralı bolıp, ekonomikada oǵada zárúrli rol oynaydı. Pul munasábetleri bazar ekonomikasınıń ajıralmaytuǵın bólegi esaplanadı.
Bazar ekonomikası jáne onıń ekonomikalıq mexanizminde báseki tiykarǵı orın tutadı. Báseki ekonomikalıq munasábetler qatnasıwshılarınıń ózgelerdikinen bóleklashgan mápin ańlatadı. Lekin bul máp jolında gúres qaǵıydalarına ámel qılıw shárt esaplanadı. Máplerd júzege shıǵarıwdıń birden-bir jolı básekige shıdamlı hám jámiyet ushın zárúr bolǵan tovarlardı islep shıǵarıw bolıp tabıladı. Báseki materiallıq hám miynet resurslarini kem sarplaǵan halda olardı nátiyjeli isletip, kóbirek hám sapalılaw tavar óndiriske odaydı. Sol sebepli da báseki bazar ekonomikasın háreketke keltiretuǵın qural bolıp tabıladı. Sol menen birgelikte, ol ekonomikanı tártipke soluvchi hám qadaǵalaw etiwshi kúsh bolıp da esaplanadı.