Bəhram hüseynov, ƏHMƏd salmanov, bakir məHƏRRƏmov azərbaycanin quru əraziSİNDƏ neft-qaz- geoloji rayonlaşdirma
Üst Paleosen (Sumqayıt lay dəstəsi)
Yüklə 413,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Üst Paleosen (Sumqayıt lay dəstəsi)
çöküntül əri Az ərbaycanın depressiya zonalarında geniş yayılmışdır. Əsasən az qalınlıqlı qumlu-alevritli, karbonatlı və tufogen laycıqlarına malik gillərlə təmsil olunurlar. Bu çöküntülər Siy əzən monoklinalında alt və üst yarımmərtəbələrə ayrı- lır. Alt yarımmərtəbə nadir əhəngdaşı, konqlomerat və əhəngli, xırdadənəli qumdaşı təbəqəcikləri olan tünd boz əhəngli gillərdən ibarətdir. Üst yarımmərtəbə boz, narın- d ənəli əhəngli qumdaşı təbəqəcikli tünd boz, qırmızı, zəif karbonatlı, sıx gillərdən təşkil olunub. Monoklinal cənub- şərqdə gilli, şimal-qərbində isə qumlu-gilli litofasiya ilə s əciyyələnir. Ümumi qalınlıq yamac hissədə 40-50 m, şimal-şərq batımda 200-250 m arasında dəyişir. Şurabad sah əsində Sumqayıt lay dəstəsi gil və linzaşəkilli, mikrokonqlomerat t əbəqəcikli mergellərdən təşkil olunub. Çöküntül ərin qalınlığı 160 m-dir. Samuryanı zonada isə qalınlığı 55 m-ə çatan mergel və boz mergelli gillərlə s əciyyələnir. Şamaxı-Qobustan NQR-də Sumqayıt lay dəstəsi çö- küntül əri Şimali Qobustanın şərq hissəsində dərin sinkli- nal ları dolduraraq Tabaşir yaşlı qalxımların uzaq qanadla- rını əhatə edir. Kəsiliş alt və üst yarımmərtəbələrə ayrılır. Alt yarımmərtəbə (qalınlığı 30-50 m) nazik, bərk qumdaşı v ə mergel təbəqəciklərinə malik olan şistli gillərin növbə- l əşməsilə səciyyələnir. Qalınlığı 35-170 m-ə çatan üst yarımmərtəbə aralarında nazik qumdaşı təbəqələri iştirak ed ən kərpici-qırmızı gillərdən ibarətdir. Mərkəzi və Cənubi B.Hüseynov, Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 163 Qobustanda Sumqayıt çöküntüləri böyük dərinliklərdə yatdıqlarından qazıma ilə öyrənilməyib. Abşeron yarıma- da sının qərb zonasında Sumqayıt lay dəstəsi əhəngli qum- daşı və mergellərdən ibarətdir. Qalınlığı 240 m-dir. Aşağı Kür çökəkliyində Paleosen-Eosen çöküntüləri ancaq palçıq vulkanlarının püskürmə materiallarına əsasən öyr ənilib. Əsasən gil, bəzən isə qumdaşı, qum, alevrit və mergell ərdən təşkil olunub. Kəsilişin güman olunan qalın- lığı 2500 m-ə çatır. Qanıx-Əyriçay çökəkliyində Sumqayıt lay dəstəsi əsa- s ən qum, mergel və gillərdən ibarət fliş fasiyasında yayılmışdır. Qalınlıq 100-150 m arasında dəyişir. Kiçik Qafqazqarşısı zonada, Tabaşir dövründə olduğu kimi, mak- simum çökm ə amplitudu ilə xarakterizə olunan Qarayazı və Ağcabədi çökəkliklərində Sumqayıt lay dəstəsi çöküntülə- ri nin qalınlığı xeyli artır. Şəmkir çıxıntısında isə çöküntü- l ərin qalınlığının 100 m-ə qədər azalması müşahidə olunur. Burada qumlu laycıqların qalınlıq və saylarının artması da müşahidə olunur. Yevlax- Ağcabədi çökəkliyinin şimal-şərq yamacında Sumqayıt lay dəstəsi çöküntüləri tünd, tünd-boz gil və gilli alevritl ərdən ibarətdir. Muradxanlı qalxımının cənub-qərb qanadında çöküntülərin qalınlığı 100 m-ə çatır. Cəlilabad (və ya Talışqarşısı) mümkün neftli-qazlı rayonunda Sumqayıt lay dəstəsi kəsilişində litoloji xüsusiy- y ətlərinə görə əsasən çökmə və tufogen süxurlardan təşkil olunan alevritli tuffit, alevritli v ə tuflu qumdaşı horizontları ayrılır. Ümumi qalınlıq 1400 m-ə çatır. Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 164 Sumqayıt lay dəstəsi çöküntülərinin neft-qazlılığı Siy əzən monoklinalının kəsilişində iştirak edən mergel, qum v ə gilli süxurlarla əlaqədar kollektorlarla, Yevlax- Ağcabədi çökəkliyində lay dəstəsinin alt hissəsində yerlə- şən qumlu-karbonatlı çöküntülərlə əlaqədardır. Siy əzən monoklinalında Sumqayıt çöküntülərindən t əbii neft və qaz çıxışları qeyd olunmur. Lakin qazıma pro- sesind ə müşayiət olunan neft-qaz təzahürlərinə Candahar- Zarat, Siy əzən-Nardaran, Saadan, Əmirxanlı və Zağlı- Zeyv ə sahələrində hamısında rast gəlinir. Alınmış məlu- mat ların analizi göstərir ki, Sumqayıt lay dəstəsi çökün- tül əri ilə əlaqədar olan neft doyumluluq və neft-qaz təza- hürl əri cənub-şərq istiqamətində azalır. Belə ki, 454 saylı Candahar-Zarat v ə 371 saylı Siyəzən-Nardaran quyuları qazılan zaman, uyğun olaraq 1901 m və 921 m dərinlikdən z əif neft-qaz təzahürləri qeyd olunmuşdur. Saadan sah əsinin bir sıra quyularında Sumqayıt lay d əstəsi çöküntülərinin analizi zamanı debitin yüksəlməsi mü əyyən olunmuşdur. Sumqayıt lay dəstəsi çöküntülərindən neft-qaz t əzahürü və neft axını 526, 537, 561, 574 və s. saylı Əmirxanlı quyularında da qeyd olunmuşdur. 526 saylı quyuda debitin yüks əlməsi 1,5 t/gün, 562 saylı quyuda isə 1,6 t/gün qeyd olunmuşdur. Zağlı-Zeyvə sahəsinin 1105, 1172, 1228, 1235 v ə s. quyularında Sumqayıt lay dəstəsi çöküntül ərindən debiti 2,4-60 t/gün və sıxlığı 845-870 kq/m 3 olan neft axını alınmışdır. |