Bəhram hüseynov, ƏHMƏd salmanov, bakir məHƏRRƏmov azərbaycanin quru əraziSİNDƏ neft-qaz- geoloji rayonlaşdirma
Yüklə 413,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
| B.Hüseynov,
Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 275 1,53%, Miosen çöküntülərində 0,18-1,37% arasında dəyiş- məsi, Paleosen çöküntüləri istisna olmaqla, bu çöküntülər üzvi maddələrin zənginliyinə görə bir-birinə yaxın olmuşlar. Bu maddələrin faizlə miqdarının eyni yaşlı çöküntülərdə əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməsi, çöküntütoplanma prosesi- nin hövzənin müxtəlif sahələrində paleocoğrafi şəraitinin dəyişkənliyi ilə əlaqədardır. Yevlax- Ağcabədi çökəkliyi daxilində ümumi istilik impulsunun Σ τ-nin Eosen çöküntüləri üzrə 70-110 arasında, Maykop çöküntüləri üzrə 30-80 arasında dəyişilməsi, bu çöküntülərin əsas neftəmələgəlmə zonasında olduqlarını göstərir. Eosen çöküntüləri üzrə ümumi istilik impulsunun 100- dən atıq olduğu Naftalan, Tərtər, Şirvanlı, Güllücə, Zərdab sahələrində və çökəkliyin daha çox gömülmüş mərkəzi hissələrində karbohidrogenlərin generasiyası daha erkən başlanmış və daha intensiv şəkildə getmişdir. Maykop çöküntülərində ümumi istilik impulsunun Eosen çöküntülərinə nisbətən az olması, bu çöküntü kom- plek sinin neftəmələgətirmə potensialının az olmasına gətirib çıxarır. Belə ki, Σ τ-nin yalnız 70-80 vahidi arasında yerləşən ərazidə Maykop lay dəstəsi çöküntüləri əsas neftəmələgəlmə zonasında olmuşdur. Bu zona çökəkliyin mərkəzi hissəsini, onun cənub-qərb bortunda yerləşən Naftalan, Tərtər, Güllücə, Ağcabədi, Ağgöl sahələrini, şimal-şərq bortunda isə Zərdab, Muradxanlı sahələrini əhatə edir. Generasiya olunmuş karbohidrogenlər çökəkliyin mər- kəzi hissələrindən kənar hissələrinə doğru miqrasiya etmiş- Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 276 lər. Bu miqrasiya istiqamətində yerləşən antiklinal struktur- lar, Paleogen- Miosen vaxtı konsedimentasion inkişafda olduqlarından, karbohidrogenlərin toplanması üçün struktur tələlər olmuşlar. Struktur tələlərdən başqa Orta Eosenin kollektorlarının pazlaşma zonalarında mövcud litostra- tiqrafik tələlərdə də karbohidrogen yataqlarının yaranması üçün əlverişli litostratiqrafik və struktur-tektonik şərait mövcud olmuşdur. Çökəkliyin şimal-şərq bortunda Maykop lay dəstəsi çöküntülərinin əsas etibarilə gilli fasiyada olma- ları, bu nefttörədici ana süxurları, perspektivli bir obyekt kimi qiymətləndirməyə imkan vermir. Muradxanlı-Zərdab zonasında Maykopun alt hissəsində olan az qalınlıqlı alevrit laylarının neftliliyi nisbətən geniş bir sahəni əhatə etsə də, böyük potensiala malik deyildir. Çökəkliyin cənub-qərb bortunda Kiçik Qafqazın yu- yul ma zonalarından gətirilən qumlu çöküntülər hesabına Maykop lay dəstəsi kəsilişində kollektor laylarının sayı və qalınlıqları xeyli artır. Burada Paleotərtər, Paleokürəkçay, Paleoqarqarçay və bir sıra kiçik çayların delta zonalarında yayılmış qumları Qazanbulaq, Acıdərə, Tərtər, Naftalan sahələrində sənaye əhəmiyyətli neft yataqları əmələ gətir- mişlər. Bu neft yataqlarında Maykop lay dəstəsinin neftli horizontlarının kollektor xüsusiyyətlərinin yüksək olmaması üzündən yataqların əksəriyyəti hal-hazırda konservasi- yadadırlar. Göstərilən neft yataqlarında, eləcə də onların qonşuluğunda olan kəşfiyyat sahələrində Maykop lay dəstəsi çöküntülərinin qumluluğu strukturların şimal-şərq qanadla- rında daha yüksək dərəcədədir. Bu hal isə şimal-qərbdən B.Hüseynov, Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 277 cənub-şərqə istiqamətlənmiş dəniz axınlarının fəaliyyəti ilə izah oluna bilər. Cənub-şərq istiqamətində dəniz dibi axınların zəifləməsi, eləcə də Kiçik Qafqazdan axan çayların fəaliyyətinin çökəkliyin cənub-qərb bortunun cənub-şərq hissəsində zəifləməsi nəticəsində Maykop lay dəstəsi çöküntülərinin qumluluq dərəcəsi və onunla əlaqədar olaraq neftlilik perspektivliyi azalır. Acınohur neftli-qazlı rayonun Paleogen-Miosen çökün- tü lərinin perspektivliyini əsaslandırmaq üçün, bu rayon ərazisində aparılan geoloji-geofiziki işlər nəticəsində alınan məlumatlar kifayət deyildir. Məlum olduğu kimi, Acınohur çökəkliyində böyük qalınlığa malik olan Dördüncü dövr və Pliosen çöküntüləri toplanmışdır. Daha qədim çöküntülər isə yalnız, çökəkliyin cənub-şərqində Girdiman çayının sağ sahilində yer səthinə çıxırlar. Paleogen-Miosen çöküntüləri bu rayonda parametrik quyularla da öyrənilməmişdir. Belə olan halda, Acınohur çökəkliyində Paleogen-Miosen çökün- tülərinin neft-qazlılıq perspektivliyini, rayonun geoloji quruluşunu qonşuluqda yerləşən Kür-Qabırrı və Qabırrı- Alazan çaylararası rayonların geoloji quruluşları ilə müqa- yisə yolu ilə qiymətləndirmək olar. Məlum olduğu kimi, Acınohur neftli-qazlı rayonu geo- tektonik cəhətdən Böyük Qafqazın cənub yamacından Kür çökəkliyinin şimal bortuna keçid zonasında yerləşir. Alazan çayının meridional istiqamətində olan aşağı axınından şimal- qərbdə Acınohur çökəkliyi Şərqi Gürcüstanın Mirzaani çökəkliyi ilə əlaqələnir. Mirzaani çökəkliyi şimal-şərqdən Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 278 Kaxetiya- Daşyüz antiklinoriumu ilə Alazan-Əyriçay çökək- liyin dən, cənub-şərqdə isə Çatma-Göyçay antiklinoriumu ilə Ceyrançöl çökəkliyindən ayrılır. Mirzaani çökəkliyində Mirzaani, Patara- Şiraki, Qaribani neft yataqları istismar olunurlar ki, bunlarda da əsas neftli horizontlar Şirak lay dəstəsinə və Üst Sarmat yarımmərtəbəsinə aiddirlər. Çökəkliyin cənub-qərb bortunda Çatma antiklinoriumunun şimal-şərq qanadında Maykop lay dəstəsi və orta-üst Miosen yaşlı çöküntülərlə əlaqədar olan çoxsaylı neft-qaz çıxışları və Gürcüstan ərazisində yerləşən Çatma-Bayda rayonunda 16 saylı quyuda Sarmat mərtəbəsinin üst horizontlarından alınan 200 t/gün hasilatlı neft axını Paleogen-Miosen çöküntülərinin neft-qazlılıq perspektivliklərini göstərir. Acınohur rayonunda Paleogen-Miosen çöküntüləri bö- yük dərinliklərdə yatdıqları üçün, onlarla əlaqədar olan neft- qazlılıq əlamətləri qeydə alınmayıb. Lakin, bu çöküntülərin neft və qazın generasiyası üçün əlverişli paleotektonik və paleocoğrafi şəraitdə əmələ gəlmələri və onların böyük qalınlıqlı Pliosen-Antropogen çöküntü qatı ilə örtülmələri, bu çöküntülərin perspektivli olduğunu deməyə imkan verir. Bu imkan isə çökəkliyin şimal-qərb hissəsində və cənub- qərb bortunda Paleogen-Miosen çöküntülərinin qumlu-gilli litofasiyada yayıldığı sahələrdə daha çoxdur. Bu cəhətdən Mingəçevir su anbarının şimalında yerləşən Qərbi, Mərkəzi və Şərqi Qocəşən antiklinallarını göstərmək olar. Saatlı-Lənkəran və Talışqarşısı (Cəlilabad) mümkün NQR- lərində Paleogen-Miosen çöküntülərinin litofasial və struktur- tektonik xüsusiyyətləri qazıma ilə kifayət qədər |