Bilig 49. sayı
Yüklə 3,45 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ключевые Слова
bilig Spring / 2009 Number 49: 83-92 © Ahmet Yesevi University Board of Trustees On the Poetics of the Mythology of Karapapakh Turks Valeh Hacılar * Abstract: One of the richest and most colorful branches of Azerbaijan folklore was created, developed and spread in Georgia. Mythical texts written in Turkic regions of Georgia are rich and valuable sources for the scientific-theoretical analysis of the ancient Turkish ethno-cultural system. The present work reveals the peculiar characteristics of a variety of mythological texts by Karapapakh Turks living within the boundaries of Georgia and looks into the problems of poetics of collected examples of the local folklore. Key Words: Turkish mythology, mythological tales, myth, spirits, motif. * Çavçavadze State University, Department of Azeri Language and Literature / TIFLIS, GEORGIA valehhacilar@mail.ru bilig Vesna 2009 Výpusk: 49: 83-92 © Popeçitel#skiy Sovet Universiteta Axmeta Wsavi Исследование структуры мифологии тюрков-карапапахов Валех Хажылар* Резюме: Исследования сочинений азербайджанского фольклора, являющегося частью древнетюркской мифологии важны с точки зрения обогащения тюркской мифологии, а также внесения определенного вклада в разрешение некоторых существующих проблем. В данной работе исследуются мифологические тексты, записанные в районах проживания тюрков-карапапахов на территории Грузии, которые дают богатый материал о быте, верованиях и особенностях тюрков, проживающих на данной территории. Ключевые Слова: тюркская мифология, мифологические сказки, миф, дух, мотив. * Государственный университет Чайчаядзе, заведущий кафедрой азербайжанского языка и литературы / Tбилиси – Грузия valehhacilar@mail.ru bilig Bahar / 2009 sayı 49: 93-100 © Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı Türk Dillerinde Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi ve Kıbrıs Türkçesinde Eksikliği Lars Johanson * Özet: Türkçenin eski dönemlerinde geniş zaman ekleri odaksıl şimdiki zamanı da gösteriyordu. Türk dilleri çoğu zamanla odaksıl şimdiki za- man biçimleri geliştirmiştir. Kıbrıs’ta konuşulan Türkçe şimdiki zaman yenilenmesinin gerçekleşmediği az sayıda varyanttan biridir. Bunun en önemli nedeni, Türkiye Türkçesindeki –(I)yor tipinin, adaya Türk göç- lerinin olduğu dönemden sonra ortaya çıkmış olmasıdır. Söz konusu biçimin Standart Osmanlıcada 18. yüzyıla kadar yaygınlaşmamış ol- ması da bunu gösterir. Buna karşılık bazı Türkçe varyantlarda görülen şimdiki zaman işaretleyicisi {-(y)Ir}’ın, zarffiil + yüri-r biçiminden geliş- tiği düşünülür. Bu, büyük bir ihtimalle yanlıştır. Yazıda Türk dillerinde odaksıl şimdiki zaman işaretleyicileri ve Kıbrıs Türkçesinde bu işaretle- yicinin neden eksik olduğu kısaca ele alınmaktadır. Anahtar Kelimeler: Türkçe, şimdiki zaman, şimdiki zaman yenilen- mesi, Kıbrıs, Kıbrıs ağızları Konu Aşağıdaki kısa notlar Türk dillerinde, özellikle Oğuz varyantında odaksıl şimdiki zaman işaretleyicilerinin gelişmesi ve Kıbrıs Türkçesinde eksikliğiyle ilgilidir. Eski ve Yeni Şimdiki Zaman İşaretleyicileri Tarihi Türk dilleri geniş zaman olarak bilinen, at-ar örneğindeki türden şim- diki zamana sahiptir. Bu, konuşma anında sürmekte olan oluşları göstermek için odaksıl “atıyor/atmakta” manasıyla kullanılabileceği gibi daha genel, odaksıl olmayan bir anlamla da kullanılabilir, örn. atar, “atma alışkanlığı vardır, atacak” vb. Tarihi Türk dillerinde “atıyor/atmakta” anlamında odaksıl şimdiki zamanı ifade etmek için ayrı bir biçim yoktur. Ne var ki daha sonra odaksıl şimdiki zaman biçimleri ortaya çıkmıştır. Bun- lar, ek olmadıkları halde Batı dillerindeki ön ekler gibi davranan, eylemsel dönüştürmeleri ifade eden ve bu nedenle ekleşik fiil olarak (postverb) adlan- dırabileceğimiz yapılardan gelişmiştir ve tur- “dur-”, at-a tur-ur ‘sürekli at-ar’ vb. örneğindeki gibi bir zarffiil ekiyle bir yardımcı fiilden oluşurlar. Türk dille- rinin çoğu, turur ‘durur’ gibi ekleşik fiil + geniş zaman ekinin birleşmesine * Johannes Gutenberg Üniversitesi, Türkoloji Bölümü / MAINZ - ALMANYA johanson@uni-mainz.de bilig, Bahar / 2009, sayı 49 94 dayanan odaksıl biçimlere sahiptir, örn. at-a turur ‘atıyor/atmakta’. Bunlar, Nogayca at-a-dı örneğindeki türden biçimlere gelişebilir. Eski biçim at-ar odaksıl kullanımını yitirmiş ve ‘atacak, ‘atma eğiliminde’, ‘atma ihtimali var’ gibi kip anlamları gösterir duruma gelmiştir. Bu biçim sıkça ‘gelecek zaman’ gibi de kullanılmaktadır. Sınırlararasılık tipi benzeri şimdiki zaman ekleri ve odaksıllığın derecesi için (bk. Johanson 1994 ve 2000b). Odaksıl Şimdiki Zamanın Eksikliği Az sayıda Türkçe varyantta, bu tür bir şimdiki zaman yenilenmesi gerçekleş- memiştir. En iyi bilinen örnek, konuşurları yenilenmenin genelleşmesinden önce Türk dilli kitleden kopan Yakutçadır. Şimdiki zaman yenilenmesi Türki- ye Türkçesinin bazı varyantlarında, özellikle Kıbrıs Türkçesinde de gerçek- leşmemiştir. Şimdiki zaman eki yenilenmesini gerçekleştirmiş olan Standart Türkiye Türk- çesi, at-ar örneğinde olduğu gibi odaksıl olmayan bir biçime ve at-ıyor örne- ğinde olduğu gibi {-(I)yor} şeklinde daha odaksıl bir biçime sahiptir. Sonun- cusu bir ekleşik fiilden, ünlüyle biten sınırlararasılık anlamlı bir zarffiil eki ve yorı-r biçiminde geniş zamanla çekimlenmiş bir yardımcı fiil yorı-’dan geliş- miştir. Bu aslında İngilizce progressive gibi odaksıllığı yüksek bir tip iken daha sonra genel bir şimdiki zaman biçimine gelişmiştir. Bunun sonucunda eski şimdiki zaman at-ar kip alanına itilmiştir. Köken olarak yüksek odaksıl {-(I)yor} kullanım alanını genişletmiş, böylece biçimsel olarak geniş zamanın ifade ettiği kip alanlarını da kapsar hale gelmiştir. {-(I)yo}, Batı ve Orta Ana- dolu’da normal temel şimdiki zaman işaretleyicisidir, örn. at-ıyo-n ‘atıyorum’, at-ıyo-sun ‘atıyorsun’. Kıbrıs Türkçesi Kıbrıs Türkçesi ağızları Anadolu Türkçesinin yerel varyantlarından sıkça ayrı- lır. Burada şimdiki zaman yenilenmesinin eksikliği veya yeterince gelişmemiş olması ilgi çekici bir gerçektir. Geniş zaman, Türkçenin arkaik dönemlerinde olduğu gibi hala odaksıl şimdiki zamanı da ifade etmektedir. Genel geçer durumlar, meyil, niyet, epistemik olasılık vb. ifade edebilir, ama aynı zaman- da sadece yüksek odaklı bir şimdiki zaman yorumunun mümkün olduğu — durumları da gösterebilir, örn. dur-ur ‘durmakta’, çalış-ıl-lar ‘çalışmaktalar’, n-ap-ŋ? “Ne yapıyorsun?’ (bk. Demir baskıda). Bu, sık rastlanan bir durum değildir. Sadece Balkan Türkçesi varyantlarında, örneğin Makedonya’nın Gostivar ve Ohrid bölgesinde odaksıl bir şimdiki zaman eksiktir ve onun yerine geniş zaman kullanılır. Yüklə 3,45 Kb. Dostları ilə paylaş:
|