Birlamchi ikkilamchi nuqsonlarni tahlil qiling

Psixodiagnostik va psixologo-pedagogik kooreksion ta’sirning ob’ekti bo'lib asosan ikkilamchi nuqsonlar xisoblanadi.
Bir qancha yetakchi mutaxassislarning ishlarida ko'rsatilishicha, bolalardagi birlamchi nuqsonlar aqliy qobiliyatning buzilishiga, umumiy va mayda motorikadagi kamchiliklarga, atrof-muhit bilan o'zaro aloqada bo'lishdagi qiyinchiliklarga, kommunikativ muloqot vositalarini o'zgarishiga, so'zlashuv nutqining yetarlicha bo‘lmasligiga, atrof -muhitni idrok etishni qiyinlashishiga, ijtimoiy tajribani kambag‘allashuviga olib kelishi mumkin ekan. Nuqsonlarning o'zaro ta’siri ijtimoiy muhit bilan ijtimoiy moslashuvda qiyinchiliklar tug'dirishini L.S.Vigotskiy ham ta’kidlagan.
Bir qancha yetakchi mutaxassislarning ishlarida ko'rsatilishicha, bolalardagi birlamchi nuqsonlar aqliy qobiliyatning buzilishiga, umumiy va mayda motorikadagi kamchiliklarga, atrof-muhit bilan o'zaro aloqada bo'lishdagi qiyinchiliklarga, kommunikativ muloqot vositalarini o'zgarishiga, so'zlashuv nutqining yetarlicha bo‘lmasligiga, atrof -muhitni idrok etishni qiyinlashishiga, ijtimoiy tajribani kambag‘allashuviga olib kelishi mumkin ekan.
«Psixologiya, — degan edi L.S. Vigotskiy1, - birinchidan, konk- rct, amaliy bo‘lib - ta’lim va tarbiya, bolaning rivojlanishi, mehnat faoliyati haqidagi fan bo‘lmog‘i lozim. Faqat shu vazifagina psixo- logiyani tirik va kerakli fanga aylantirishi mumkin*. Psixologiya umuman ruhiyatning, xususan inson ruhiyaiining namoyon bo’lishi, rivojlanishini oTganuvchi sohadir. Psixologiya ongli subyekt — in- sonning ichki dunyosini o‘rganadi.
Sharq mutafakkiri Abu Ali ibn Sino birinchi bo’lib, psixik funk- siyalar miyadagi ma’lum markazlar faoliyatiga bog‘liq dcgan fikrni ilgari surdi va uni ilmiy isbotlashga urindi. Unmg fikricha, jonivor- lar va insonlar o’simliklar dunyosidan farqli o‘laroq, tashqi ta’sir kuchlarini hissiy idrok etish qobiliyatiga cga. Bu qobiliyat uch xil kuch orqali namoyon bo‘ladi: (anani harakatga keltiruvchi, harakat- laniiruvchi kuch, umumiy kuch (u ko’rish, eshitish, his etish, ta’m va hid bilish faoliyati bilan bogliq) va aql kuchi (unga xayolot, xotira va aql-idrok kiradi). Mana shu kuchlarning har biri miya- ning ma’lum qismi bilan bog’liq hamda bosh miya biron qismining kasallanishi u bilan bog’liq, kuch faoliyatining ishdan chiqishiga sabab bo*ladi.
Aqli zaif bolalar psixologiyasi fanining maqsad va vazifalari shu toifa bolalarning ruhiy xususiyatlari haqidagi bilimlar bilan defek- toioglarni, oligofrenopedagoglarni qurollantirishdan iborat. Aqli zaif bolalar ta’lim-tarbiyasi korreksiyasini to‘g‘ri tashkil qilish uchun bu bolalarning xususiyatlari haqidagi bilimlar juda zarur. Aqli zaif bolalar psixologiyasi ma’lumotlari defcktologlarda, oligofrcnope- dagoglarda obycktiv dunyoqarashning shakllanishida juda katta ahamiyatga cga. Ruhiy ja rayon la rni ilmiy jihatdan to‘g‘ri tushunib yctish shaxsning barkamol shakllanishida alohida ahamiyatga ega.
Rivojlanishida nuqsoni bo'lgan bolalar (rivojlanishida psixik- jismoniy kamchilikka ega, rivojlanishdan orqada qolish, rivojlanishida muammoga ega, alohida yordamga muhtoj) - sensor organlarning orttirilgan yoki tug'ma organik jarohatlanishi natijasida markaziy nerv sistemasi yoki harakat-tayanch apparati va psixik funksiyalarning me’yorda rivojlanishida kamchiliklarga ega bo'lgan bolalar kiradi. Ba’zi hollarda rivojlanishdagi kamchiliklar markaziy nerv sistemasi yoki analizatorlardagi nuqsonlar bilan bogliq bo'lmasdan, mikroijtimoiy muhit sabablari natijasida kelib chiqadi.
G.Ya.Troshin me’yorida va anomal rivojlanishning umumiy qonuniyatlari xaqidagi fikrni ilgari surgan, buni esa ko‘pgina tadqiqotchilarning (T.A.Vlasova, J.I.Shif, V.I.Lubovskiy) keyingi ishlarida ham ko'rishimiz mumkin. L.S.Vigotskiy meyorida va anomal rivojlanishning umumiy qonuniyatlarini izohlab, ular uchun psixik rivojlanishning ijtmioiy xarakterdaligi umumiydir: pedagogik ta’sir me’yorda ham shuningdek rivojlanishning buzilishida ham oliy psixik funksiyalarning shakllanish manbai hisoblanadi, deb ta’kidlagan. Ammo, meyorida rivojlanayotgan bolalarda kuzatilmaydigan, lekin rivojlanishida nuqsoni bo'lgan bolalarda uchraydigan bir qator qonuniyatlar ham ajratiladi.
Ijtimoiy tajribani egallash bolaning faol faoliyatida, ya’ni - predmetli, o‘quv, muloqot va o'yin jarayonlarida amalga oshiriladi. Ilk rivojlanish davrilaridayoq bolalami kattalar bilan o‘zaro muloqatga kirishishida oliy psixik funksiyalarining shakllanishi muhim o'rin egallaydi. Psixik funksiyalaming rivojanishi bir nechta bosqichlardan o‘tadi, va shundan keyingina ular murakkab psixik jarayonga aylanadi.
L.S.Vigotskiy o‘zidan oldingilami (G.Y.Troshin, A.S.Griboyedov, E.Segen, M.Montessori va boshqalar) ishlarini umumlashtirdi hamda anomal rivojlanish konsepsiyasini ishlab chiqdi. Ushbu konsepsiyaning asosiga psixologik rivojlanishning madaniy-tarixiy nazariyasi kiradi, buni L.S.Vigotskiy rivojlanishning normal hususiyatlarini o‘rganib ishlab chiqqan. L.S.Vigotskiyning anomal rivojlanish konsepsiyasining asosiy belgilari hozirgi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. Ular XX asming 50-90 yillardagi T.A. Vlasova, J.LShif, V.LLubovskiy, 7 V.V.Lebedinskiy, YE.M.Mastyukova va boshqa olimlaming ishlarida o‘z rivojini topgan.
Psixodiagnostik va psixologo-pedagogik kooreksion ta’siming obyekti bo4ib osan ikkilamchi nuqsonlar xisoblanadi. Bir qancha yetakchi mutaxassislaming ilarida ko4rsatiiishicha, bolalardagi birlamchi nuqsonlar aqliy qobiliyatning ■zilishiga, umumiy va mayda motorikadagi kamchiliklarga, atrof -muhit bilan zaro aloqada bo‘lishdagi qiyinchiliklarga, kommunikativ muloqot vositalarini 8 o'zgarishiga, so'zlashuv nutqining yetarlicha bo'lmasligiga, atrof -muhitni idrok olishni qiyinlashishiga, ijtimoiy tajribani kambag4allashuviga olib kelishi mumkin