Бирляшмиш Штатлара артан мараг
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
7 1299-cu ildə bura Orta Asiyadan gəlmiş türklər isə özlərinin Osmanlı dövlətini yaratdılar. Onların hücumları Bizans İmperiyasının ərazisini şaqren dərisi kimi qısaldırdı və nəhayət 1453-cü ildə türklər Konstontinopolu işğal etməklə Bizans dövlətinin mövcudluğuna birdəfəlik son qoydular. Aralıq dənizinin şərq sahilində düşmənçilik mövqeyində olan Osmanlı dövləti qurulduqdan sonra Avropa özünün adət etdiyi həyat xəttindən ayrıldı və onun Şərqlə bütün əlaqəsi kəsildi. Əsrlər boyu davam edən və Hindistanla ərəblərin vasitəçiliyi ilə aparılan ticarət əlaqəsi Bizansın türk işğalından sonra bütünlüklə kəsilmişdi. Həm də Avropa xalqları üçün müxtəlif həyat tərzləri, yeni siyasət obyektləri, özünü təsdiq üçün isə digər məqsədlər lazım idi. Bu məqsədlər üçün Avropa özünü sınamağa hazır idi. Onun ən birinci qayğısı yenidən öz yolunu tapmaq istəyi olsa da, Hindistanla itirilmiş ticarət onu ciddi narahat edirdi. Ona görə də yeni dəniz yolları axtarılırdı. Portuqaliya dənizçiləri Afrikanın cənub burnunu hərlənib oradan keçən yolu axtarıb tapdılar. Xristofor Kolumb isə Atlantik okeanı birbaşa keçməyi qərara aldı. Bu vaxt bu okean "Qaranlıqlar dənizi" kimi sehrli görünürdü və tarix boyu öz sirrlərini qoruyub saxlamışdı. O, güman edirdi ki, birbaşa Asiya sahillərinə, tatarların səltənətinə, - monqol imperiyaları bu ad altında məşhur idi, - çıxacaqdır. Belə təxəyyüllərə dalanlar hər şeyə inanmaq istəyirdi. Onlar artıq Çində, burada monqolların sarayında olmuş XIII əsr italyan səyyahı Marko Poloya da inanırdılar. Öz atası və əmisi ilə Polo Asiyanın uzaq dövlətlərinə səyahət edərək, XIII əsrin sonunda özünün "Kitab"ı ilə Mərkəzi, Şərqi və Cənubi Asiyanın ölkələri haqqında ilk dəfə olaraq avropalıları ətraflı məlumatlandırmışdı. Kitab Tibeti və Birmanı, Hindistanı, Siam və Çini təsvir edirdi. Onun səyahət etdiyi həmin əsrin ikinci yarısında o, təkcə Çində 17 il yaşamış və sarayda vəzifə tutmuşdu. Bu dövrdə monqol imperiyası Xubilay xanın başçılığı altında Avropadan Çin dənizinə qədər uzanırdı, indiki Pekin şəhəri onun paytaxtı idi, o vaxtlar Xanbalıq adlanırdı. Səyyah iyirmi ilə yaxın müddətdə öz gözləri ilə bu dövlətin böyüklüyünü görmüşdü. Burada varlı əyalətlər, gur əhalisi olan qədim şəhərlər, dəbdəbəli var- dövlət və misilsiz qüvvə var idi. Polo bu hökmdarların bəzisini yaxşı tanıyırdı, axı Böyük xan onu özünün yaxın məsləhətçisi təyin etmişdi. Bu ölkənin sahillərini mühüm dövlət tapşırıqlarını yerinə yetirmək məqsədilə dolanmışdı. Lakin vətənə qayıtdıqdan sonra adamlar onun sözünə inanmırdılar. Heç kəs nəhayətsiz və füsunkar torpaqlar haqqında bu Venetsiyalı macəraçının söylədiklərini ciddi qəbul etmirdi. Axı heç kəs bu torpaqları görməmişdi və hətta onların adını belə eşitməmişdi. Heç kəs danışıqlardan nəyin həqiqət, nəyin yalan olduğunu müəyyən edə bilmirdi. Axı söhbət Asiyanın qurtaracağından gedirdi, bu torpaqları isə Avropadan iri dənizlər ayırırdı. Lakin artıq kitaba köçmüş bu əhvalatlar yaşayırdı və hər şeyə ümidlə baxan dövr gəlib çatdıqda, adamlar artıq inanmağa başladılar ki, mümkün olmayan heç bir şey yoxdur. Bunlardan, həmçinin digər xəritələrdən və başqa səyahətçilərin söylədiklərindən qidalanan Kolumb tamamilə əmin oldu ki, okeanın o tərəfində tapmaq istədiyi torpaq məhz Marko Polonun təsvir etdiyi Kateyin (Çini belə adlandırırdılar) özüdür. Kolumbun uğurlu səfəri Atlantik okeanın sehrlilik məsələsini də birdəfəlik həll etdi. Lakin avropalılar da onun tapdığı torpaqların yeni, naməlum ərazilər 8 olduğunu bilmirdi. Heç kəs ağlına belə gətirə bilməzdi ki, Kolumbun dənizçiləri Yeni Dünyanın sahillərində olmuşlar. Heç kəs inanmırdı ki, yer kürəsi belə böyük ola bilər və xristian dünyasına bəlli olmayan bütöv qitə mövcuddur. Beləliklə, 12 oktyabr 1492-ci ildə dünya tarixinin ən görkəmli hadisəsi baş verdi, gecə yarısından sonra üç kiçik - "Santa Mariya", "Nina" və "Pinta" adlı gəmilərdəki adamlar yeni torpaqları kəşf etdilər. Bu kiçik donanmanın başçısı Xristofor Kolumb bütünlüklə əmin idi ki, o, İndiyalara qısa müddət çəkən səfər etmişdir və qarşısında olan bu torpaqlar yəqin ki, Asiyanın ən şərq sahilində olan Yapon adalarından biridir. Kolumbun ilk kəşf etdiyi bu torpaq əslində Bahama adalarından biri idi və o, bu adanı San Salvador adlandırdı. Yəqin ki, o, sonra Kateyi tapmalı idi. İspaniyalılar tuzemlərdən tələsik qızılın yerini soruşduqda, onlar cənub istiqamətini göstərdi. Həmçinin dənizçilərə Kuba adlanan varlı və çox əhalisi olan ada barədə danışdılar. Kolumb güman edirdi ki, bu, Sippanqo (Yaponiya) olmalıdır. O, həmçinin Kuba sahilini kəşf etdi. Bir neçə həftə sonra Haiti adası kəşf edildi, bu adanı o, İspaniola (İspan torpağı) adlandırdı. "Santa Mariya" gəmisinin heyətindən 40 adam La Navidadda qalmaq istədi. Onlar özlərinə ev düzəltdilər, digər adamlar isə 4 yanvarda (1493-cü il) gəmiyə oturdular və özləri ilə 10 hindu götürdülər. Onlardan biri yolda öldü, üçü xəstələndi, altısı isə İspaniya kralı Ferdinand və kraliça İzabellaya nümayiş etdirildi. İspaniyadan çıxdıqları vaxtdan düz yeddi ay sonra, 1493-cü il martın 15-də yalnız bir neçə saat fərqlə "Nina" və "Pinta" gəmiləri İspaniyadakı Palosa gəlib çıxdı. Sonrakı səfərlərində Kolumbun kəşf etdiyi torpaqların siyahısı böyüdü. Bir az sonra Roma Papası VI Aleksandr "Demarkasiya xətti" adlanan məşhur bullasını dərc etdirdi. Bu bullaya görə, Braziliyanın şərq hissəsi istisna olmaqla Bütün Yeni Dünya İspaniyaya verildi. Bu xəttdən şərqdə olanların hamısı isə (Azor adaları, Keyp Verde adaları) Portuqaliyaya verildi. Qeyd edildiyi kimi, bütün qərb isə İspaniyaya qaldı. Kolumb 25 sentyabr 1493-cü ildə Kadisdən yeni səfərə çıxdı və Dominika adasında sahilə çıxdı. O, sonra La Navidad adasına tələsdi, axı burada koloniya qoyub getmişdi. Qırx adamın hamısı həlak olmuşdu. Ağ sümüklər bu kədərli əhvalatdan xəbər verirdi. Qərb dünyasında ilk salınan koloniya tuzemlər tərəfindən dağıdılmışdı və bu ağ insanlarla qırmızı dərililər arasındakı ölümcül mübarizənin başlanmasının əlaməti oldu. San Dominqoda koloniya yaratdıqdan, üç il ərzində Porto Rikoda, Yamaykada və digər adalarda qaldıqdan sonra Kolumb 1496-cı ildə İspaniyaya döndü və iki il sonra isə o, üçüncü dəfə səfər etdi. Trinidad və Orinoko çayının mənsəbində Cənubi Amerikanı kəşf etdi. Yenə də o, inanmaqda davam edirdi ki, Asiya sularındadır və bu çayı Bibliyada xatırlanan Edem bağından axan böyük çaylardan biri hesab edirdi. O, uğur və populyarlığın dadının nə olduğunu bildiyi kimi, bədbəxtliyin də acısını dadmışdı. Ömrünün sonu çatan illərdə elə bil ki, həm də qısqanclıq, paxıllıq və nifrətə tuş gəlməyi yaşamalı idi. Üçüncü səfərdə onunla Qərbi İndiyalara səlahiyyətli şəxs kimi göndərilən Babadilla adlı bir nəfər, Kolumba olan ittihamları ədalətlə yoxlamaq əvəzinə, onu mühakimə olunmadan, qandalda İspaniyaya göndərdi. Kraliça İzabella ona himayə göstərdiyinə görə qandalını açdırdı. 1504-cü ildə ona digər bir bədbəxtlik də üz verdi. Daim ona kömək əlini Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|