Бирляшмиш Штатлара артан мараг
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yeni Dünyanın kəşfi
4 həvəsindən xali deyillər. Bunu nəzərə alaraq Sizə " ABŞ: beşikdən zirvəyə gedən yol" adlı yazını təqdim edirəm. Güman edirəm ki, Amerika ilə maraqlananlar üçün bu müəyyən əhəmiyyət kəsb edə bilər. «525-ci qəzet»də dərc olunmuş, baş redaktor Rəşad Məcidə məktubdan. Fürsətdən istifadə edib, kitabı bütünlüklə qəzetdə çap edən baş redaktora və kollektivin üzvlərinə minnətdarlığımı bildirmək istərdim. 29.09.2001-ci il ABŞ: beşikdən zirvəyə gedən yol (Qitənin kəşfindən 1900-cu ilədək) Müqəddimə Amerika Birləşmiş Ştatlarının tarixi əslində Yeni Dünyanın, onun yaranması və təşəkkül tapması, gənc bir dövlətin meydana gəlməsi və qüvvətlənməsi, fövqəl dünya dövlətinə çevrilməsi tarixidir. Ana bətnində olan uşaq müəyyən dövr keçdikdən sonra dünyaya gəlir. Burada təbiət qanunlarının hamısına uyğun olan bir pozulmaz prinsip mövcuddur. Cəmiyyətin formalaşmasında isə belə qanunauyğunluq yoxdur. Dövlətlərin yaranması heç də xalqların meydana gəlməsi ilə bir vaxta düşmür. Bəzən minilliklər keçməsi lazım gəlir ki, xalq özünə dövlət yaratsın və ya əvvəllər tarixdə mövcud olmuş öz dövlətinin tam oxşarı olmasa da, ona bənzər bir cəmiyyət quruluşu düzəltsin. Roma imperiyası dağıldıqdan sonra yeni birləşmiş İtaliya krallığının yaranmasınadək, demək olar ki, (476-cı illə 1870-ci il arasında)1400 il gözləmək lazım gəldi.. Almaniya krallığının formalaşdığı X əsrdən sonra altı əsr ərzində müxtəlif formalarda ömür sürən Almaniya bir mərkəzləşmiş dövlət kimi özünü itirdi və bir də birləşmiş dövlət məhz Almaniya imperiyası şəklində 1871-ci ildən mövcud olmağa başladı. İngiltərə ətrafdakı əraziləri - Şotlandiyanı, Uelsi və Şimali İrlandiyanı qılınc gücünə özünə birləşdirib, indi mövcud olduğu ərazilərə sahib oldu. İngiltərə İrlandiyanı hələ XII əsrdə zəbt etməyə başladı, XIII əsrdə isə Uels tutuldu, Şotlandiya isə Şotland sülaləsi olan Styuartlar hakimiyyətə gəldikdə əvvəlcə könüllü şəkildə, 1651-1652-ci illərdə isə - Oliver Kromvel dövründə zorla bu ölkəyə birləşdirildi və bu özünün rəsmi təsdiqini yalnız 1707-ci ildə tapmaqla, dövlət Böyük Britaniya adlanmağa başladı. İngiltərənin ərazilər tutmaq təcrübəsi sonralar yaranan gənc dövlətlər üçün də faydalı oldu və gənc ABŞ dövləti də bir qədər qüvvətləndikdən sonra bu üsuldan istifadə etməkdən çəkinmədi. Amerika Birləşmiş Ştatları dövləti meydana gələnə qədər ana bətni timsalındakı, yeni məskunlaşan xalq yaşadığı ərazidə bir əsr yarımdan artıq müddətə inkişaf etmə fazasına keçdi. Onun ruşeymini təşkil edən İngiltərə koloniyalarının yaranması da uzun illər ərzində davam etdi. XV əsrin sonunda kəşf olunan bu torpaqlar əslində XVII əsrdə və XVIII əsrin əvvəllərində Şimali Amerikanın şərq sahili boyu məskunlaşdırılmağa başlandı. Bütün bunlar görünməmiş əzab-əziyyətlər, məşəqqətlər hesabına başa gəlirdi. Yaşamaq üçün ilk dəfə bu torpağa qədəm qoyan insanlar ağıllarına belə gətirə bilməzdilər ki, onlar gələcəyin böyük bir xalqının və 5 dövlətinin bünövrəsini yaradırlar. Birləşmiş Ştatlar burada yurd-yuva salmış ingilis koloniyalarından böyümüşdür. Bu adamlar ağlasığmaz çətinliklərlə üzləşdikdə belə, böyük bir tarixi yaratdıqlarını güman edə bilməzdilər. Xoşbəxtlikdən sonrakı nəsillər də uğurlu hərəkət edib, körpə, lakin yaşamağa qadir olan dövlət qurdular, böyük və əzablı sınaqlardan keçərək, onun misilsiz inkişafına nail oldular. 6 Yeni Dünyanın kəşfi Özünün gözləmədiyi halda belə, insanın fədakarlığı təkcə qəhrəmanlıq nümunəsi yaratmır, həm də bəşəriyyətə, dünyaya yeni yol açır, yeni bir sivilizasiya yaradır. Bu yolun ilk yolçuları isə ölməzlik hüququ qazanıb tarixin səhifələrini bəzəyir. Söhbət Amerikanın, bəşəriyyətin böyük bir hissəsinə məlum olmayan Yeni Dünyanın tarixindən getdiyinə görə bu fatehlər, həmin torpaqları ilk məskunlaşdıran dəstələr barədə bir qədər geniş danışmaq ehtiyacı yaranır. Hələ Amerikanı kəşf edən Kolumbun dövründən çox-çox əvvəl alimlər arasında Yerin kürə şəklində olması barədə bir umumi inam var idi. Bu mülahizə İisus Xristdən altı əsr əvvəl Pifaqor tərəfindən söylənmişdi. Qədimdə Platon və Aristotel, həmçinin onlardan sonrakı dahilər də bu fikri təkrar etmişlər. M.ə. IV əsrdə Aristotel bəyan edirdi ki, Herkules sütunun (Gibraltar boğazının qədim adıdır) qonşuluğundakı regionla əlaqə saxlayanlar, - guya bu Hindistana tərəf idi və yol bir dənizdən keçirdi, - vardır. "Əgər Atlantik okeanı o qədər böyük olmasaydı, adam asanlıqla İberiyadan (indiki İspaniya) Hindistana gəlib çıxardı". Sanki peyğəmbərlik edərək o deyirdi ki, sonrakı illər bu nəticəyə gələcəkdir ki, okean təbiətin yeni töhfələrini itirməyəcəkdir, böyük okean uzaqlara uzanacaq və yeni dünyaları meydana çıxaracaqdır. Antipod dünyası barədə də qədimdə cəsarətli bir fikir var idi. Bu ideyaya görə yer üzünün əks tərəfində olan, Oykumenadan kənarda olan adamlar başlarının üstündə yeriyirdilər. Bu məsələ müdrikləri çox məşğul edirdi. Nyuton hələ qravitasiya - Yerin cazibə qüvvəsi haqqında qanunu kəşf etməmişdən, Kopernik yer üzünün kosmosda asılı vəziyyətdəki kürə olmasını hələ söyləməmişdən, bu fikir alimləri düşündürürdü. İnsanlar təxəyyüldən, hipotezalardan real təcrübəyə keçməyə başladılar və yeni ərazilər kəşf olunmağa başlandı. XV əsrin sonunda avropalılara bu vaxtadək məlum olmayan torpaqların mövcudluğu meydana çıxdı və əvvəlcə bu ərazilər iki əsr əvvəl haqqında məlumat yayılmış Uzaq Şərqi tapmaq həvəsi böyük olduğundan, səhvən həmin torpaqlar kimi qəbul edildi. Yeni coğrafi məkanların kəşf edilməsində dənizçilər böyük rol oynadığından liman şəhərləri arasında böyük rəqabət gedirdi. Ağıllarda da böyük dəyişikliklər baş verirdi. Avropanı bürüyən İntibah özünün şəfaverici təsirini həyatın bütün sahələrində göstərirdi. Avropanı bu dövrdə düşündürən məsələlər içərisində Hindistana və Böyük Şərqə yeni yol tapmaq arzusu xüsusi yer tuturdu. 1453-cü ildə Konstantinopolun türklər tərəfindən tutulması ilə Bizansın taleyində baş verən bədbəxt hadisələr, Avropanın ərəblərin vasitəsilə Hindistanla apardığı ticarətin yolunu kəsmişdi. Bu region Avropa üçün xüsusi əhəmiyyətə malik idi. Çünki həmin regionun sahillərini yuyan Aralıq dənizi qədim Avropanın daim ürəyi və mərkəzi hesab olunurdu. Bu ərazidə yeni, münasibətindən təhlükə gözlənilən dövlətin meydana gəlməsi isə Avropaya müəyyən problemlər yaratmaya bilməzdi. X əsrin sonuna yaxın nomadik, köçəri xalq olan Səlcuq türkləri Mərkəzi Asiya xalqı kimi islam dinini qəbul etdi və yeni dinə ürəkdən bağlılıq həmin xalqı işğallara ruhlandırdı və onlar Bizans İmperiyasının ərazisinə qədər gəlib çıxdılar. XI əsrin əvvəllərində onlar Kiçik Asiyaya yayıldılar. Buradakı mövcud qaydaları dağıdıb, öz həyat tərzlərini bərqərar etdilər. Səlcuq dövləti süqut etdikdən sonra, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|