Bitiruv malakaviy ishi mavzu: xitoy fond bozorining shakllanish va rivojlanish xususiyatlari

2.2.1. gistogramma. Dunyo fond birjalarida IPO joylashmalari hajmi
55
 
54
Новоселова Л. Фондовый рынок КНР в эпицентре экономических преобразований // Рос. экон. журнал. - 
2007. - N 1-2. - С.66-80. 
55
Селищев А. А. Современное развитие рынка ценных бумаг Китая // Известия Санкт-Петербургского 
университета экономики и финансов– 2010. – №2 (62). – С. 132

---

39 
Xitoyda birinchi norasmiy fond bozori - 1914 yilda Shanxayda vujudga 
kelgan. 1920 yilda u, Shanxay fond birjasiga o'zgartirildi., Ushbu birjada asosan, 
davlatning qimmatli qog'ozlari aylanar edi. Keyinchalik, Xitoyning yana, ikki 
shahrida fond birjalari ochildi. 1949 yilda esa, mamlakatdagi barcha birjalar 
yopilib, ulardagi qimmatli qog'ozlar esa, yo'q qilindi. Mamlakatda iqtisodiy 
islohotlar boshlanishi natijasida, 1980 yilda Xitoyning qimmatli qog'ozlar bozori 
yana qaytadan tiklana boshladi.
56
Birlamchi aksiyalar bozori. 
Birlamchi aksiyalar bozori- fond bitjalarida korxonalarning qimmatli 
qog’ozlarini joylashtirish jarayonini o’z ichiga oladi. Mazkur jarayon esa o’z 
navbatida 2 ga bo’linadi:
57
1)
 
shaxsiy joylashtiruv (private placement) 
bunda qimmatli 
qog’ozlarning yopiq holda joylashtirilishi bo’lib o’tadi; 
2)
 
ommaviy joylashtiruv (public placement IPO) 
bunda ommaviy 
ya’ni vositachilar birja va brokerlar yordamida bo’lin o’tadi; 
Xitoyda qimmatli qog'ozlarni chiqarishga urinishlar mamlakatdagi iqtisodiy 
islohotlarning boshlanishi bilan, 1980 yillar boshida boshlandi. 1986 yildan 
boshlab esa, aksiyalarni bozor savdosi bo'yicha, eksperimentlar boshlandi.
Aksiyalar emissiyasi, birinchi kunlardan boshlab, mustaxkam, yuridik asosga 
qo'yildi.
Mamlakatda 
1990 
yillar 
o'rtalarigacha 
bo'lgan 
vaqt 
mobaynida, 
xususiylashtirish bo'yicha ma'lumotlar bir-biriga qarama-qarshi va notizimiy 
xarakterga ega bo'lgan. 
1992 yilgacha korxonalarni xususiylashtirish eksperimental xarakterga ega 
bo'lib, u Shanxay, Shenchjen, Pekin, Shenyan shaharlari, undan tashqari, Xitoy 
56
Бергер Я. Фондовый рынок КНР / Я.Бергер, В.Михеев // Мировая экономика и международные 
отношения. - 2008. - N 6. - С.65-74. 
57
Тьюлз Р., Бредли Э., Тьюлз Т. Фондовый рынок. 6-е изд.: Пер. с англ.–М.: ИНФРА-М, 2000. 

---

40 
proqinsiyalaridan Guandun, Xaynan, Fuszyanlar bilan cheklanib qoldi. 1992 
yilning avgust oyidagi, Shenchjendagi sodir bo'lgan noxush holatdan so'ng, ya'ni u 
yerda xususiylashtirilgan mahalliy korxonalari aksiyalarini sotib olishni istagan 
chetdan kelgan kishilarning ko'payib ketishi natijasida, mamlakatning boshqa 
provinsiyalarida ham ochiq sotuvga qo'yish uchun, aksiyalarni chiqarishga ruxsat 
berildi Ushbu maqsadni amalga oshirish uchun, 1993 yilda har bir provinsiyadan 
1-2 tadan korxona ajratib olindi
58
―Xitoyda korxonalarni xususiylashtirishni cheklovchi quyidagi qator 
hujjatlar qabul qilindi: 
1."Pay kompaniyalari bilan eksperiment o'tqazish uslubi to'g'risidagi holat" 15 may 
1992 y.; 
2."Ma'suliyati cheklangan hissadorlik kompaniyalari to'g'risidagi namunaviy holat 
", 15 may 1992 y.; 
3."Aksiyalar emissiyasi va ularni sotishini nazorat qilish bo'yicha vaqtinchalik 
holat", 22 aprel 1993 y; 
4."XXR ning kompaniyalar to'g'risidagi qonuni", aprel 1993 y.
59
Xitoyning yillik statistik ma'lumotlariga ko'ra, 1994 yilda Xitoyda 4580 ta 
sanoat pay va hissadorlik kompaniyalari faoliyat ko'rsatib, ular sanoat yalpi 
mahsulotining 5,5% ni ishlab chiqardilar. Shular bilan birga, yana, 9606ta savdo 
kompaniyalari ham faoliyat ko'rsatdilar. 
1995 yilga kelib, xitoy statistikasi birinchi marotaba, pay va hissadorlik 
kompaniyalari bo'yicha, o'zining rasmiy ma'lumotlarini e'lon qildi, unga ko'ra, 
sanoatdagi ushbu shakldagi kompaniyalar soni 5873 taga, savdoda esa, 11937 taga 
yetdi. 
58
Sadibekova B.D. Xitoy Iqtisodiyoti.-T:Toshkent, 2010.-B.181-185 
59
Бергер Я. Фондовый рынок КНР / Я.Бергер, В.Михеев // Мировая экономика и международные 
отношения. - 2008. - N 6. - С.65-74. 

---

41