Biz dünyanın bioloji müxtəlifliyinə real, ölçülə bilən

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: X əzərin  əsrarəngiz  balıqları  I BIODIVERSITY: A m a z in g   C a s p ia n   F ish e s

onlar suyu qəlsəmələrindən keçirərək 

süzür və oradakı planktonlarla qidala­

nırlar.

BALIQLAR NECƏ ÜZÜR

Balıqların  əksəriyyətində  dartı 

qüvvəsi  quyruq  üzgəclərini  və  eyni 

zamanda  bədənlərini  sağa  -  sola 

hərəkət etdirməklə əmələ gəlir və bu 

qüvvənin  təsiri  ilə  onlar  irəli  üzə 

bilirlər.  Qızılbalıq,  dumabalığı,  mar­

lin,  tunes  kimi  bir  sıra  balıqlarda  isə 

dartı qüvvəsi əsasən quyruq vasitəsilə 

yaranır.  Bəzi balıqlarda, o cümlədən, 

angvillərdə  dartı  qüvvəsi  bədənin 

hərəkəti  ilə  yaranır.  Bütün  balıqlar 

manevr etmək  üçün  üzgəclərdən  isti­

fadə  edirlər.  Məsələn,  sola  dönə  bil­

mək üçün balıq sol döş üzgəcini,  da­

yanmaq üçün isə  hər iki  döş  üzgəcini 

dartır.

Balıqların  üzmə  qabiliyyətinə 

onlann üzgəclərinin  forma və  yerləş­

məsi  də  təsir  edir.  Qılınc-balıq  və 

tunes kimi əksər güclü və  sürətlə üzə 

bilən  balıqların  kəskin  haçalanmış  ay 

şəkilli quyruq üzgəcləri və oraq şəkilli 

döş  üzgəcləri  var.  Onların  üzgəcləri 

müqayisə  ediləcək  dərəcədə  böyük­

dür.  Astaüzən  balıqlardan  lil  balıqları 

və  buynuzlu  balıqların  quyruq  üzgəc­

ləri bucaq və ya düz yumrulanmış, döş 

üzgəcləri  isə  kənarları  girdələnmiş 

şəkildə olur.

BALIQLAR NECƏ MÜDAFİƏ 

OLUNUR

Ən  iri  balıqlardan  başqa  bütün 

balıqlar  digər  heyvanlar  tərəfindən 

hücum  və  yeyilmə  təhlükəsi  ilə 

üzləşir.  Balıqlar  yaşamaq  üçün

with  which  they  tear  the  flesh  from 

their  victims.  Electric  eels  and  some 

other  fish  with  electricity-producing 

organs stun their prey with an electric 

shock.  Many fish  have comblike gill 

rakers. These structures strain plank­

ton from  the water pumped  through 

the gills.

HOW FISH SWIM

Most  fish  gain  thrust  (power  for 

forward  movement) by swinging the

tail fin from side to side while curving 

the rest of the body alternately to the 

left and  to  the right.  Some fish, such 

as  salmon,  pike,  marlin  and  tuna, 

depend  mainly  on  tail  motion  for 

thrust.  Other  fish,  including  many 

kinds  of  eels,  rely  chiefly  on  the 

curving  motion  o f  the  body.  Fish 

maneuver  by  moving  their  fins.  To 

make a  left turn,  for example, a  fish 

extends its left pectoral fin. To stop, a 

fish extends both of its pectoral fins.

A fish's  swimming  ability  is  affected 

by the shape and location of its fins. 

Most  fast,  powerful  swimmers,  such 

as swordfish and tuna, have a deeply 

forked or crescent-shaped tail fin and

46

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin  əsrarəngiz  balıqları

  / 

BIODIVERSITY: A m a z in g   C a s p ia n   F is h e s

özlərini  yırtıcılardan  qorumağı  bacar­

malıdır.  Hər  hansı  bir növ  çoxalmaq­

dan  daha  artıq  məhv  olursa,  o  növün 

müəyyən  vaxtdan  sonra  nəsli  tama­

milə kəsiləcək.

Himayəedici  rəng  və  oxşarlıq  ən 

geniş  yayılmış  müdafiə  üsullarıdır. 

Ətraf  mühitin  rənginə  uyğunlaşan 

balıqların  qorunma  ehtimalı  əlvan 

rənglərə  malik  olan  balıqlardan  daha 

çoxdur. Rəngləri ətraf mühitin rəngin­

dən fərqlənən bir çox bal ıqlar düşmən­

dən  qaçarkən,  öz  sürətlərinə  və 

manevretmə  qabiliyyətlərinə  arxala­

nırlar.

Balıqların  başqa  qorunma  vasi­

tələri  də  var.  Zirehlikimilər,  dəniz 

iynəbalığı  və  dəniz  atı  qalın  ağır pul- 

cuq və ya sümük təbəqələri  ilə müda­

fiə  olunurlar.  Başqa  növlərin  isə  iti 

tikanları  yırtıcılara  onları  udmağa 

imkan  vermir.  Bu  növlərin  bir 

çoxunda,  o  cümlədən,  əqrəb  balıq­

larında,  tikanquyruq  və  ziyilli  balıq­

larda  bir  və  ya  bir  neçə  tikan 

zəhərlidir.  Təhlükə hiss etdikdə kirpi 

balıq  tikanlarla  örtülmüş  bədənini  su 

ilə  şişirdərək  kürə  şəklinə  salır. 

Balığın  artan  ölçüləri  və  dik  duran 

tikanları  düşməni  qorxudur.  Dibdə 

yaşayan  angvi İlərin  bir  çoxu  yuvalar 

qazaraq,  orada  öz  düşmənlərindən 

qorunurlar.  Ülgücbalıq  dənizin  dibin­

də  quma  girir.  Bir  sıra  balıqlar  isə 

bunların  tam  əksini  edirlər.  Məsələn, 

uçanbalıq  və  tikanbalıq  sudan  kənara 

sıçramaqla qorunurlar.

sickle-shaped pectorals. All their fins 

are  relatively  large.  At  the  other 

extreme,  most  slow  swimmers,  such 

as  bowfins  and  bullheads,  have  a 

squared  or  rounded  tail  fin  and 

rounded pectorals.

HOW FISH  PROTECT 

THEMSELVES

All fish, except the largest ones, live in 

constant  danger  of  being  attacked 

and  eaten  by  other  fish  or  other 

animals. To survive, fish must be able 

to  d efen d   them selves  a g a in st 

predators.  If  a  species  loses  more 

individuals  each  generation  than  it 

gains, it will in time die out.

Protective  coloration  and  protective 

resemblance  are  the  most  common 

methods  of self-defense.  A  fish  that 

blends with  its  surroundings  is  more 

likely to escape from its enemies than 

one whose color or shape is extremely 

noticeable.  Many  fish  that  do  not 

blend with their surroundings depend 

on  swimming  speed  or  maneuvering 

ability to escape from their enemies. 

Fish also have other kinds of defense. 

Some fish, such as gars, pipefish, and 

seahorses,  are  p ro tected   by  a 

covering  o f  thick,  heavy  scales  or 

bony plates. Other species have sharp 

spines that are difficult  for predators 

to swallow.  In many of these species, 

including  scorpionfish,  sting  rays, 

and  stonefish,  one  or  more  of  the 

spines  are  poisonous.  When  threate­

ned,  the  porcupinefish  inflates  its 

spine-covered  body  with  water  until 

it  is  shaped  like a  balloon.  The fish's 

larger  size  and  erect  spines  may

47

---