BAKI. MART 1918-ci il. AZƏRBAYCAN
QIRĞINLARI SƏNƏDLƏRDƏ
108
likdə öz rayonumuzu ermənilərdən müdafiə etmək üçün səngərlərdə
idim və biz çərşənbə axşamınadək öz mövqelərimizi müdafiə edirdik.
Çərşənbə günü biz öz səngərlərimizi təmizlədik və bu vaxt ermənilər
evlərə basqınlar etməyə və müsəlmanları evlərindən çıxarmağa baş-
ladılar. Mənim dalandarımı ermənilər mənim həyətimdə öldürdülər.
Məni və mənim ailəmi əsir götürdülər və Mailov teatrına apardılar,
eləcə də mənim qardaşımın ailəsini, ümumilikdə təxminən 52 nəfərə
yaxın adamı, əsir apardılar. Ermənilər bizi ona görə öldürmədilər ki,
bizi əsir götürən 30-a yaxın silahlı ermənilərin arasında mənim köh-
nə tanışlarım var idi. Bizi Serkovnaya küçəsi ilə aparırdılar, bizim qa-
bağımızda başqa müsəlman dəstəsi gedirdi və bu dəstənin arasında
mən Ramana kəndindən olan İsmayılı, arvadı və qızı ilə birlikdə gör-
düm. Onları müşayiət edən ermənilər Hacı Abbasqulu Rzayevin evinin
yanında İsmayılı öldürdülər, arvadını isə bizim dəstəyə qatdılar. Serko-
vnaya küçəsində ermənilər tərəfindən qətlə yetirilmiş müsəlmanların
meyitləri uzanıb qalmışdı. Bütün bu insanları ermənilər evlərindən
çıxarıb küçədə öldürürdülər. Məni Mailov teatrına apardılar və bizi
orada 3 gün saxlayandan sonra buraxdılar. Mailov teatrından qayıt-
dıqdan sonra mən evləri gəzməyə və müsəlman qonşularımdan xəbər
tutmağa başladım. Küçələr qətə yetirilmiş müsəlmanların cəsədləri
ilə dolu idi, evlərdə də öldürülmüş müsəlmanların, qadın və uşaqların
cəsədləri var idi. Meyitlərin arasında mən Məşədi Tağı Nağı oğlunun
arvadını və onun 6 yaşlı oğlunu tanıdım. Mən başqa müsəlmanlarla
birlikdə öldürülmüş müsəlmanları dəfn etməyə başladım. Mən öz ra-
yonumda meyitlərin sayını müəyyən etməmişəm, ancaq mən özüm 18
meyit çıxarmışam və arabalarda onları dəfn etməyə aparmışıq. Mənim
mənzilim tamamilə talan olunmuşdur, əşyalarımın siyahısını təqdim
edirəm və onu işə əlavə etməyi xahiş edirəm.
Oxundu. İmza (ərəb hərfləri ilə).
Komissiya üzvləri: А.Kluge, Məmməd Xan Təkinski (imzalar).
Komissiyanın sədri: Ələkbər Xasməmmədov(imza)
AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, i. 13, v. 37-38.
109
FƏSİL I. AZƏRBAYCANLI SAKİNLƏRİN ŞAHİD İFADƏLƏRİ
Sənəd № 12
Dindirmə protokolu
1918-ci il, 31 oktyabr. Bakı şəhəri.
Azərbaycan Hökuməti yanında Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının Cinayət
Prosessual Məcəlləsinin 307 və 443- cü maddələrinə uyğun olaraq zərərçəkən qis-
mində dindirdiyi aşağıda adı çəkilən şəxs göstərmişdir:
Kərbəlayı Vəli Mikayılov, 43 yaşlı, Bakı şəhəri, Bondarnaya küçəsi,
ev № 40 ünvanda yaşayıram. 4-cü polis sahəsi.
Martın 18-də, axşam, müsəlman qırğınları başlayanda mən “İsmail-
liyə”də növbətçi idim; mən “Müsavat”
60
partiyasının üzvü kimi növbə çə-
kirdim. Sonra mən Qalaya keçdim və ermənilərlə müsəlmanlar arasında
sülh bağlanana qədər orada qaldım. Mən evdə olmayanda silahlı ermə-
nilər mənim evimə hücum etmiş və bütün mənim əmlakımı oğurlamış-
lar. Mənim kirayənişinlərim – yəhudilər, mənim ailəmi gizlətməyə mü-
vəffəq olmuşlar. Yəhudilərin dediyinə görə, onlar talançıların arasında
axtarış polisində xidmət edən bir neçə nəfər ermənini tanımışlar. Mənim
ümumən köhnə pula altmış min rubl dəyərində əmlakımı qarət etmişlər.
Oxundu. İmza.
Komissiya üzvləri: А.Kluge, Məmməd Xan Təkinski (imzalar).
AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, i. 13, v. 5.
Sənəd № 14
Dindirmə protokolu
1918-ci il, 6 noyabr. Bakı şəhəri.
Azərbaycan Hökuməti yanında Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının Cinayət
Prosessual Məcəlləsinin 307 və 443- cü maddələrinə uyğun olaraq zərərçəkən qis-
mində dindirdiyi aşağıda adı çəkilən şəxs göstərmişdir:
Bala-bəy
61
Aşurbəyov, 36 yaşında, Bakıda, Qoqolevskaya küçəsindəki
şəxsi evimdə yaşayıram.
Ermənilərin müsəlmanlara qarşı mart çıxışları zamanı mən öz ailəm-
lə birlikdə Persidskaya küçəsinə, bacımın evinə getmişdim. Mənim olma-
BAKI. MART 1918-ci il. AZƏRBAYCAN QIRĞINLARI SƏNƏDLƏRDƏ
110
dığım müddətdə evimə 40 nəfər erməni əsgərlərindən ibarət dəstə gəlmiş
və bütün mənzilləri gəzərək, ailəmlə birlikdə məni və qardaşım Əlı-bəyi
axtarmışlar. Həmçinin şəhər rəisinin keçmiş köməkçisi polkovnik Olonq-
renin mənzilinə girərək, bizi çarpayıların altında belə axtarmışlar. Er-
mənilər mənim mənzilimdən, köhnə qiymətlə, ümumilikdə 60.000 rubl
dəyərində gümüş, müxtəlif qadın parçaları, qadın alt geyimi, mənim kost-
yumlarımı aparıblar. Hələ qırğınlar başlayanadək şəhərdə ermənilərin
müsəlmanlara qarşı çıxış etməyə hazırlaşdıqları barədə şayiələr gəzirdi.
Elə bu zaman biz ermənilərin şəhərin müsəlmanlar yaşayan hissəsindən
ermənilər yaşayan hissəyə köçdüyünü görürdük. Ermənikəndin yaxınlı-
ğında ermənilərin səngərlər qazdıqları da aşkar olunmuşdu. Buna görə də
mart hadisələri bizi qəfildən yaxalamadı və mən ailəmlə birlikdə qırğın-
lar başlamazdan iki saat əvvəl evdən çıxıb getməyə müvəffəq oldum.
Oxundu. Bala-bəy Aşurbəyov. İmza.
Komissiya üzvləri: А.Kluge, Məmməd Xan Təkinski (imzalar).
AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, i. 13, v. 148.
Sənəd № 15
Dindirmə protokolu
1918-ci il, 12 oktyabr. Bakı şəhəri.
Azərbaycan Hökuməti yanında Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının Cinayət
Prosessual Məcəlləsinin 307 və 443- cü maddələrinə uyğun olaraq zərərçəkən qis-
mində dindirdiyi aşağıda adı çəkilən şəxs göstərmişdir:
Ağa Şərif bəy Aşurbəyov, Bakılı, 48 yaşım var, Bakıda Spasskaya
küç., ev № 34 ünvanda yaşayıram.
12 oktyabr 1918-ci il tarixli ərizədə ifadə edilənləri təsdiqləyirəm. Mə-
nim iki əmioğlum – Yüzbaşı bəy və Cavad bəy Aşurbəyovlar ermənilər
tərəfindən qətlə yetirilmişlər. Bu il mart ayının ortalarında axşamüstü
mənim evimə iyirmiyə yaxın silahlı erməni gəldi, revolverlə hədələyərək,
şkafları və kassanı açmağı əmr etdilər. Mən onların tələblərini yerinə ye-
tirdim və onlar ərizədə göstərilən əmlakımı özləri ilə apardılar. Mən bu
vaxtadək heç yerə şikayət etməmişəm. İndi olduğu kimi, o zaman da
Spasskaya küçəsi ev № 34-də yaşayırdım. Məni qarət edən ermənilərdən