Neft va tabiiy gaz qazib olish usullari
Neft va gaz qazib olish uchun yer yoki tog' jinslari maxsus burg'ulovchi
qurilmalar (burovoylar) yordamida diametri 150—250 mm bo'lgan burg'u
quduqchalar qaziladi. Burg'ulash qurilmasining balandligi 54 m. Burg'ulash
qanday usulda olib borilmasin quduq chuqurlashib borgan sayin uzunligi 4,5 m va
diametri 168 mm li quvurlar bir-biriga ulanib uzaytirib borilaveradi. Burg'ulash
jarayonida hosil bo'lgan maydalangan jinslar quduqdan yuvuvchi suyuqlik (loyqa
eritma) yordamida chiqarib tashlanadi. Qazish ma'lum chuqurlikka yetgach,
maxsus foydalanish quvuri o'rnatilib, quvurning
tashqi tomoni sementlab
tashlanadi.
Keyingi qazish ishlari diametri foydalanish quvuridan kichik bo'lgan quvur
yordamida amalga oshiriladi va shu yo'sinda kerakli chuqurlikkacha qazib boriladi.
So'ngra oxirgi quvur ham sementlanadi. Eng yirik tepa qismi ham armatura
yordamida mahkamlanadi. So'ngra mahsuldor portlatish yo'li bilan ochiladi.
Keyingi yillarda qazish ishlari qiya holda ham amalga oshirilgan. Bu usul juda
foydali bo'lib, burovoy o'rnatish mumkin bo'lmagan joylarda ham (masalan, dengiz
osti,
aholi yashaydigan joylar, qurilishlari bo'lgan joylar) qazish ishlarini olib
borish imkonini beradi.
Odatda neft va gaz yer ostida joylashgan chuqurligi, harorati va boshqalarga
bog'liq holda 1—50 MPa bosim ostida bo'ladi. Kon ochilgan boshlang'ich
davrlarida neft quduqdan yer yuzasiga o'zi otilib chiqadi. Neft qazib olishning
bunday usuli
fontan usuli
deyiladi. Barcha gaz quduqlaridan
foydalanish yer
qatlamlarining bosimi tufayli fontan usulida olib boriladi, neft olinavergach
qatlamdagi bosim kamayadi. So'ngra majburiy yo'l bilan chiqarishga o'tiladi.
Majburiy yo'llarga: quduqqa nasos tashlab chiqarish va kompressor usullari
kiradi. Quduqqa nasos
tashlab chiqarish usulida, quduq diametridan kichikroq
diametrli uchiga nasos o'rnatilgan quvur quduqqa tashlanadi va nasos neftni
yuqoriga chiqarib beradi. Kompressor usulida quduqqa katta bosimda neft gazlari
yoki havo yuboriladi. Gazlar o'zi bilan neftni ham olib chiqadi. Ayniqsa, yer ostiga
neft qatlamlariga gaz yoki havo yuborib katta bosim hosil qilish usuli keng
qo'llaniladi. Bu usullarni qo'llash bilan kondagi neftning 50 % ni olish mumkin.
Neft kamaygan konlardan foydalanish uchun yer osti neft qatlamlariga turli usullar
bilan ta'sir ko'rsatadilar. Masalan, gidravlik usulida (suv yuborib),
kislota bilan
ishlov berish, burg'u quduqlariga bug' yuborish yoki issiq suv yuborish yoki yer
ostida neftning ozroq qismini yoqish va boshqalar. Bu usullarni qo'llash neft
chiqarishni 80—90 % ga yetkazadi.
O'zbekistonda Farg'ona neft konlaridan foydalanish asosan XX asrning
dastlabki yillaridan boshlangan. Dastavval Chimyon (1904-yil), keyinchalik
Moylisoy, Selroxa, Neftobod (1934 - yil) Andijon neft konlari ishga tushirildi.
Farg'ona vodiysida 30 dan ortiq neft konlari bor. Buxoro,
Sirdaryo va
Qashqadaryodagi Povontosh (1944-yil), So'x, Xaudag (1944- yil), Lalmikor,
Kakaydi (1939- yil), Uchqizil (1940), Sariton (1956), Muborak, Qoraxitoy,
Ayzovod, Qorabair va boshqa neft konlaridan neft qazib olinmoqda.
Neft qazib chiqarish yildan-yilga o'sib bormoqda. Respublikamiz
mustaqillikka erishgach ikkita juda yirik neft koni:
Namangandagi Mingbuloq va
Qashqadaryodagi Ko'kdumaloq neft konlari topildi. Ularning har qaysisidan yilida
5—6 mln tonna neft qazib olish mumkin. Ushbu konlar bazasida respublikamizda
hozircha yakka-yu yagona bo'lgan Farg'ona neftni qayta ishlash zavodi (1906 yil)
rekonstruksiya qilinadi va yiliga 5-6 mln tonna neftni qayta ishlash qudratiga ega
bo'ladi. Buxoroda (Qorovulbozorda) ham yangi qudratli Fransiya texnologiyasi
asosida eng zamonaviy neftni qayta ishlash zavodi qurilib, 1997 yilda ishga
tushiriladi. Bu zavod yiliga 5 mln tonna neftni qayta ishlash qudratiga ega. Har
ikkala zavod to'la quvvat bilan ishlay boshlagach
respublikamizining neft
mahsulotlariga bo'lgan talabi toia qondiriladi va chetdan benzin va boshqa neft
mahsulotlari sotib olishga ehtiyoj qolmaydi.
Dostları ilə paylaş: