Bobur nomidagi andijon davlat universiteti

No‘g‘aytili.
No‘g‘aytili-turkiytillaroilasigamasubbo‘lib, 
RossiyaFederatsiyasiningChechenistonRespublikasida, 
Stavropol 
(jumladan, 
QorachoyCherkesRespublikasi) vaKrasnodaro‘lkalariningbirqatortumanlaridatarqalgan. Oqno‘g‘ay, 
no‘g‘ay, 
qorano‘g‘aylahjalarigabo‘linadi. 
60 
minggayaqinkishiso‘zlashadi. 
Fonetikvagrammatikxususiyatlaribilanqozoqvaqoraqalpoqtillarigayaqin. Masalan, umumturkiy “ch” 
va “sh” tovushlari “sh” va“s” tarzidatalaffuzqilinadi (qish-qis, tash-tas).
Adabiyshakli 
XX 
asrning 20-yillaridashakllangan: uningta’siridadialektalfarqlaryo‘qalibbormoqda. Yozuvi 1924-28-
yillardaarabalifbosi, 
1928-38-yillardalotinalifbosiasosidabo‘lgan. 
1938-
yildanesarusgrafikasiasosidagialifbodanfoydalaniladi.
Oltoytili.
Oltoytili 
– 
turkiytillardanbiri. 
1948-yilgachaoyrottilidebatalgan. 
RossiyaFederatsiyasiOltoyo‘lkasiningTog‘liOltoyviloyatidatarqalgan, 
60 
minggayaqinkishiso‘zlashadi. Lahjalari 2 guruhgabo‘linadi: a) janubiy (qirg‘iz-qipchoqguruhi); b) 
shimoliy 
(uyg‘urguruhi). 
Oltoytilifonetikxususiyatigako‘raqirg‘iztiligaanchayaqin: 
unlilartizimio‘xshash, 
labgarmoniyasimavjud. 
Undoshlartizimidafarqlarhambor: 
qirg‘iztilidagiso‘zboshidakeluvchiqorishiq 
dj 
gaoltoytilida 
d’ 
moskeladi. 
Qirg‘iztilidanfarqliravishdaunlilarorasidajarangsizundoshlarjarangliundoshlargaaylanadi. 
Fe’llartuslanganda, 
shaxsko‘rsatkichiningreduksiyagauchrashi 
– 
oltoytilimorfologiyasiningasosiyxususiyati.
Ozarbayjontili.
Ozarbayjontili 
– 
turkiytillaroilasiningo‘g‘uzguruhigamansubtil; 
asosanOzarbayjonRespublikasida, 
qismanArmaniston, 
Gruziya, 
Turkiya, 
IroqRespublikasidatarqalgan. 
So‘zlashuvchilarningumumiysoni 
14 
millionkishidanortiq. 
Ozarbayjontili 4 taLahjaguruhigaega: 1) sharqiy (kuba, boku, shemahilahjalarivamug‘an, 
lankaranshevalari); 2) g‘arbiy (kazax, qorabog‘, ganjalahjalari, ayrimshevasi); 3) shimoliy 
(nuhinlahjasivazakatala-koxshevasi); 
4) 
janubiy 
(naxichevan, 
o‘rdubod, 
tavrizlahjalari, 
yerevanshevasi). 
Lahjalardagifarqlarasosanfonetikavaleksikasohasidakuzatiladi. 
Ozarbayjontilifonetikasiningboshqaturkiytillarganisbatanfarqlijihatlari: ozarbayjontilida 9 taunli, 23 
taundoshtovushbor; 
barchao‘rinlarda g fonemasiningkengqo‘llanilishi; asliturkiy k/q 
undoshlariningjaranglilanishi 
(qon-gan) 
vabo‘g‘iztovushigaaylanishi 
(qachon-hachan), 
so‘zboshidagiba’zijarangliundoshlarningjarangsio‘lanishi 
(balchiq-palchiq) 
vaboshqalar. 
Morfologiyadabirqatoraffiksalko‘rsatkichlaro‘zarofarqlansa, 
sintaksisdabog‘lovchiliqo‘shmagaplartizimirivojlangan. 
Hozirgiozarbayjontilileksikasiningasosiyqisminishutilningo‘zigamansubvaumumturkiyso‘zlartashkil
etadi; 
shuningdek, 
undaarabvaforstillaridano‘zlashganso‘zlarhamanchagina. 
Yozuvi 
1929 
yilgachaarabgrafqikasiasosida, 
1929-1939-yillardarusgrafikasiasosidabo‘lgan. 
1992 
yildayanalotingrafikasidagiyozuvjoriyqilingan. 
Hozirgiazarbayjonadabiytili 
XIX 
asro‘rtalaridabokuvashemahilahjalariasosidashakllanaboshlagan.