Bojan [optrajanov

I taka, koga se raboti za kompleksen katjon, se dava:  
x  prvin brojot na ligandi,  
x  potoa nivniot naziv i  
x  nakraj nazivot na centralniot atom (odnosno jon). 
Celiot naziv na kompleksniot jon se pi{uva sleano. 
Ako soedinenieto sodr`i kompleksen anjon, nazivot na anjonot se obrazuva na sledniov na~in: 
x  povtorno, prvin se dava brojot na ligandi i nivniot naziv; 
x  se prodol`uva (sleano!) so korenot na latinskiot naziv
*
 na elementot komu{to mu pripa|a 
centralniot atom na koj se dodava nastavkata -at (taka se dobivaat, da re~eme nazivi kako ferat, 
kobaltat, nikolat, kuprat, argentat itn.); ako e potrebno, vrednosta na oksidacioniot broj ili 
na relativniot polne` se zapi{uva, na voobi~aeniot na~in, na krajot. 
Dokolku ima pove}e razli~ni ligandi, nivnite nazivi se naveduvaat po azbu~en red, nezavisno od toa dali 
se raboti za neutralni ili naelektrizirani ligandi. 
Zapomni:  
za kompleksni anjoni prvin se dava brojot na ligandi i nivniot naziv, a potoa, sleano, se dodava korenot 
na latinskiot naziv na elementot komu{to mu pripa|a centralniot atom, dodavaj}i na krajot -at.  
Siot naziv, povtorno, se pi{uva sleano.  
Ako se kompleksni i anjonot i katjonot, vo soglasnost so op{toto pravilo, se dava prvin nazivot na 
kompleksniot katjon (obrazuvan spored na~inot opi{an pogore), a potoa nazivot na kompleksniot anjon (i 
ovoj obrazuvan soodvetno na pravilata). 
Ako kompleksot e neutralen, se postapuva sli~no kako pogore, so toa {to nazivot zavr{uva so imeto na 
elementot komu{to mu pripa|a centralniot atom (eventualno so dodavawe na vrednosta na oksidacioniot 
broj dadena so rimski cifri napi{ani vo zagradi).  
Nazivite na ligandite se obrazuvaat na sledniov na~in:
 
x  ako ligandot e neutralna ~esti~ka (molekula), se upotrebuvaat nazivite akva za H
2
O, ammin za NH
3
, 
karbonil za CO, nitrozil za NO itn. (drugi molekuli retko se ligandi!); 
x  ako ligandot e negativno naelektrizirana ~esti~ka, kon nazivot na soodvetniot anjon se dodava 
nastavkata  -o (na primer sulfito, tiosulfato, karbonato, hidrido, acetato i drugi); mo`e da se 
upotrebuvaat i malku izmeneti nazivi, no takvi {to povtorno zavr{uvaat so -o (hloro, bromo, jodo, 
cijano, okso, hidrokso, namesto hlorido, bromido, jodido, cijanido, oksido, hidroksido), no i 
specijalni nazivi kakvi {to se nitrozo za NO
-
, nitro za NO
2
-
 i drugi). 
Za ~esti~ka voda kako ligand, ne smee da se upotrebuva nazivot akvo (toa ne e naelektrizirana ~esti~ka), a 
vo nazivot na NH
3 
kako ligand, zadol`itelna e upotrebata na udvoenoto m (ammin, a ne amin) za da se 
izbegne nedoumicata dali se raboti za molekula od amonijak ili od nekoj organski amin (aminite mo`e da 
bidat ligandi)! 
Za da gi pojasnime pravilata za imenuvawe na kompleksnite soedinenija, podolu e daden eden primer.  
Potrebno e, da re~eme, da se opredeli nazivot na soedinenieto ~ija formula e K¢Au(CN)
4
£. 
                                                           
* 
Vo nazivite na kompleksnite anjoni na `iva ne se upotrebuva korenot na latinskiot naziv za `iva (hidrargirum) od koj e izveden 
hemiskiot simbol za ovoj element. Namesto toa, vakvite soedinenija se vikaat merkurati (a ne hidrargirati).
 
 
lxii 

---

Soedinenieto, o~igledno, e obrazuvano od kaliumovi katjoni i kompleksni anjoni. Nazivot, zaradi toa, }e 
mu po~nuva so zborot kalium, a potoa }e bide daden nazivot na kompleksniot anjon.  
Nazivot na anjonot }e se obrazuva vaka: 
x  bidej}i brojot na ligandi e 4, nazivot }e po~ne so tetra-; 
x  bidej}i ligandi se cijanidni anjoni, nazivot }e prodol`i so cijano-; 
x  bidej}i se raboti za kompleksen anjon na zlatoto (ili, na latinski, aurum), nazivot }e zavr{i so -
aurat.  
Ako sakame da ja dodademe i vrednosta na oksidacioniot broj na zlatoto, ovoj treba prvin da go presmetame. 
Poradi toa {to cijanidnite ligandi se anjoni na kiselinata HCN, relativniot polne` im e 1-, pa 
oksidacioniot broj im e -1. Lesno e, sega, da se vidi deka zlatoto ima oksidacionen broj 3. Imeno, zbirot 
na oksidacionite broevi na site gradbeni edinki na soedinenieto mora da bide ednakov na nula. Oksi-
dacioniot broj na kalium e, se razbira, 1, pa ako vrednosta na oksidacioniot broj na zlatoto ja ozna~ime 
so x, toga{ treba da bide 1  x  4 ˜ (-1) = 0, t.e. x = 3. 
Polniot naziv na kompleksnoto soedinenie, spored toa, }e bide kalium tetracijanoaurat(III). 
Za obrazuvaweto na drugite nazivi na neorganski soedinenija nema da zboruvame. 
 
 
 
 
 
lxiii
 

---

 
 
lxiv

---

     
 
 
V
 
 
SODR@INA 
 
 
Predgovor 
3 
1. VOVED VO HEMIJATA 
             5 
1.1 PREDMET I ZNA^EWE NA HEMIJATA 
7 
PREDMET I PODELBA NA HEMIJATA 
7 
Hemijata e prirodna nauka 
9 
SUPSTANCI 
9 
^isti supstanci i smesi 
9 
Svojstva na supstancite 
10 
Smesi 
12 
Gradba na suspstancite 
13 
1.2 JAZIKOT NA HEMIJATA 
16 
HEMISKI SIMBOLI I FORMULI 
16 
Azbukata na hemijata 
16 
I formulite se internacionalni  
18 
VALENTNOST 
21 
Ist naziv 

 razli~no zna~ewe 
21 
Valentnosta na ist element mo`e da bide razli~na 
23 
Valentnosta i sostavuvaweto na formuli 
24 
Strukturni formuli 
25 
HEMISKI RAVENKI 
28 
Hemiski reakcii; reaktanti i produkti
 
28 
Simboli~ko pretstavuvawe na hemiskite reakcii
 
29 
Hemiski ravenki 
29 
Zna~ewe na stehiometriskite koeficienti 
 
32 
 
lxv
 

---