BuludHeyderEliyev indd
Yüklə 1,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
62 ildə Cəlil Məmmədquluzadə öz felyetonunda yazmışdı: “Mənim milliyyətim nədir? – Azərbaycanlı. Dilim nədir? – Azərbaycan dili”. Sonra da özü də yazır ki, “Azərbaycan türkcəsi”. Demək istəyirəm ki, bu çox deyilib. Hətta Cəlil Məmmədquluzadə “Molla Nəsrəddin” haqqında verdiyi ərizədə yazıb ki, tatar. Mötərizədə “Azerbaydjanskoye nareçie” – bunu da əlavə eləyir. Mən yenə də deyirəm, burada rəsmi sənədlərdən söhbət gedir”. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Heydər Əliyev rəsmi sənədlərə üstünlük verir, bir dövlət, siyasət adamı kimi hər bir şeyin hüquqi tərəfinə söykənirdi. Dillə yanaşı, millət məsələsinə də aydınlıq gətirməyə çalışırdı. İkinci bir vacib məsələ kimi milliyyət məsələsini də müzakirə iştirakçıla- rının diqqətinə çatdırırdı: “İkinci bir şeyi də mən istəyirəm müzakirə üçün nəzərinizə çatdırım. Dil ilə bərabər milliyyət haqqında da yazılar var. Bu gün həmin o tarixi sənədləri mənə gə- tirib göstərdilər. Bütün o sənədlərdə, anketlərdə milliyyət yazılır: türk”. Həqiqət də belə idi ki, 1936-cı ildə Sovetlər qurultayı- nın nümayəndələrinin anketlərində onların milliyyəti türk rusca tyurok yazılıbdır. Həmin sənədlərlə şəxsən Heydər Əliyev tanış olmuş, onlara bir – bir baxmışdı. Ona görə də milliyyət məsələsinin də müzakirədə aydınlaşdırılmasını istəyirdi və deyirdi: “Orada Mircəfər Bağırovun da, Qəzənfər Musabəyovun da, Ayna Sultanovanın da, Həmid Sultanovun da, başqalarının da anketləri var. Anketlərdə onların milliyyəti ya- zılıb: türk. Rusca yazılıb: tyurok. Azərbaycanca yazılmayıbdır, amma rusca yazılıb: tyurok. Oxumuşam mən. Demək, bu məsələ- ni də əgər dil haqqında müzakirə aparırıqsa, aydınlaşdırmalıyıq. Biz türkük, ya azərbaycanlıyıq, ya tatarıq, kimik – bunu da ay- dınlaşdırmalıyıq. Demək, o vaxta qədər (1936-cı ilə qədər – B.X.) milliyyət də yazılıbdır: tyurok”. 63 Heydər Əliyev milliyyət məsələsinin dəqiqləşməsi ilə bağlı elə məntiqli fikirlər irəli sürürdü ki, bu fikirlərin obyektivliyi və reallığı qarşısında fikirləşməli olurdun. Məsələn, “... 1918-ci ildən 1936-cı ilə qədər 18 il müddətində Azərbaycanda dövlət dili türk dili kimi qəbul olunub. Konstitu- siyada yazılmasa da, türk dili kimi qəbul olunub. 1936-cı ildən sonra Azərbaycan dili yazılıb. Bu müddətdə də azərbaycanlılar öz milliyyətini “türk” yazıblar və özlərini türk hesab ediblər”. Bununla da, Heydər Əliyev həmin dövrdə milliyyətin türk yazılmasının konstitusiyada təsbit olunmadığını nəzərə çatdırırdı və belə bir məsələnin hüquqi əsasının olmadığını diqqət mərkəzində saxlayırdı. Açıq şəkildə qeyd edirdi ki, həmin dövrdə (1918-1936-cı illərdə) dövlət dilinin adı da, milliyyət adı da konstitusiyada öz əksini, təsbitini tapma- mışdır. Heydər Əliyev tarixi öyrənməyin tərəfdarı idi. Ona görə də o, tarixi öyrənmək işində arxiv materiallarına, mənbələrə üstünlük verirdi. Mənbələr və arxiv materialları o yerə aparıb çıxarırdı ki, tarixin müxtəlif mərhələlərində dilimiz türk, Azərbaycan, tatar, azəri, Azərbaycan türk- cəsi adlanıbdır. Ancaq real vəziyyətdən çıxış etmək, türk dillərinə məxsus olan dilimizin öz adını dəqiq çağırmaq vacibdən vacib idi. Bu məsələ Milli Məclisin üzvü, yeni konstitusiya layihəsini hazırlayan komissiyanın üzvü Yusif Səmədoğlunun fikirlərində də çox real səslənirdi: “Mənim fikrim nə qədər paradoksal görünsə də, onu demək istəyirəm ki, totalitarizm adlandırdığımız, sovet imperiyası adlandırdığımız dövrdə, 60-70-ci ildə Azərbaycan dili formalaşdı, Azərbaycan dili yetkinləşdi və Azərbaycan dili, sözün əsl mənasında, Azərbaycan dili oldu”. Heç kəs onu da inkar edə bilməz ki, Azərbaycan 64 dilinin özünəməxsus xüsusiyyətləri yoxdur. Eyni genin da- şıyıcısı olan qardaşlar bir – birindən necə fərqlənirsə, Azər- baycan dili də digər qardaş türk dillərindən elə fərqlənir. Hələ onu da nəzərə alsaq ki, Azərbaycan sözünü məmləkət və dil adı kimi inkar etmək meyli tarix boyu olmuşdur. Gö- rünür ki, bu meylin tərəfdarları məsələnin siyasi məqam- larını da nəzərə almışlar. Burada böyük dövlətlərin marağı olmuşdur. Belə ki, Azərbaycan sözünü dövlət adı kimi, dil adı kimi inkar etmək, bununla da Azərbaycan adlı məm- ləkətin, dilin adını tarix səhnəsindən çıxarmaq. Bu siyasi məqamları müzakirə iştirakçılarından Milli Məclisin üzvü, yeni konstitusiya layihəsini hazırlayan komissiyanın üzvü Yusif Səmədoğlu belə xarakterizə edirdi: “... Uzun illər Azər- baycanı bir məmləkət kimi, bir dövlət kimi inkar meyli hökm sür- müşdür. Və indi də o meyl hökm sürür. Yəni guya Azərbaycan adlı məmləkət olmamışdır. Azərbaycan dili yoxdur, var türk dili, bir də var “tyurkskiy yazık...”. Bu da bir daha onu sübut eləyir ki, uzun illər boyu, yenə təkrar eləyirəm, Azərbaycanı məmləkət kimi, dövlət kimi inkar meyli bu böyük dövlətlər tərəfindən həyata keçirilir və bu gün də bunu həyata keçirmək istəyirlər”. Deməli, burada belə bir məqam da var ki, Azərbaycan sözünü dil adı kimi inkar etmək, bu milləti yaşadığı ərazidən ayırıb başqalaşdırmaqdır. Bunun isə hüquqi, əxlaqi, mənəvi tərəf- ləri vardır. Məhz Heydər Əliyev bu cəhətlərə də xüsusi önəm verirdi. Təsadüfi deyil ki, müzakirələrdə heç kim bizim dilimi- zin türk dillərinə daxil olması və mənşəyimizin türk olma- sını inkar etməmişdir. Bunu inkar etmək ağılsızlıq, tarixi və dəyərləri bilməmək kimi qiymətləndirilməlidir. Azərbay- can dilinin böyüklüyünü qəbul etmək bu dilin böyüklüyü- Yüklə 1,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|