BuludHeyderEliyev indd
Yüklə 1,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
89 biri bizim milliliyimizi, müstəqilliyimizi müəyyən hədd daxilində də olsa təmin etmək üçün dövlət dilinin olması idi. O vaxt buna nail olduq və siz də çox sağ olun ki, kömək elədiniz”. Heydər Əliyev “ O vaxt buna nail olduq və siz də çox sağ olun ki, kömək elədiniz” deyəndə 1978-ci il konstitusiyasında dövlət dilinin “Azərbaycan dili” olması ifadəsinin yazılmasını nəzərdə tu- turdu. Eyni zamanda onu da xatırladırdı ki, o vaxt konsti- tusiyada dövlət dilinin “Azərbaycan dili” olması ifadəsinin yazılmasına mane olunurdu. Elə bu maneənin nəticəsi idi ki, 15 müttəfiq respublikadan ancaq 3 respublikanın (Azər- baycan, Gürcüstan, Ermənistan) konstitusiyasında dövlət dili yazılmışdı. Baxmayaraq ki, Ukraynanın, Belorusun, Qazaxıstanın, Özbəkistanın ərazisi, əhalisi, iqtisadi imkan- ları bizimlə müqayisədə çox böyük olmuşdur. Həmin res- publikalara rəhbərlik edən şəxslərin o vaxt nüfuzu da az olmamışdır. Ancaq onlar öz konstitusiyalarında dövlət dili- nin adını yazmamışlar, ya da ki bunu yazmağa cürət etmə- mişlər. Bu mənada Heydər Əliyev deyirdi: “Bəli, o vaxtlar, məsələn, rəhbərliyin qarşısında Şerbitskinin bir sözü iki olmurdu. Amma bunu yazmadı (dövlət dilini- B.X.) . Özü yazmaq istəmə- di, ya yaza bilmədi. Yaxud da ki, Kunayevin bir sözü iki olmurdu. Birinci, Qazaxıstan böyük respublika idi, ikinci o, çoxdan işləyən bir adam idi, hörməti var idi, üçüncü də Brejnev ilə onun şəxsi dostluğu var idi. Qazaxıstanda bir yerdə işləmişdilər. Ona görə də Siyasi Büroda onun bir sözü iki olmurdu. Rəşidov da həmçi- nin. Amma bunların heç biri cürət eləmədi götürsün yazsın ki, Qazaxıstanın dövlət dili qazax dilidir, yaxud Ukraynanın dövlət dili Ukrayna dilidir, yaxud da ki, Özbəkistanınkı özbək dilidir”. 90 Heydər Əliyev 1978-ci il konstitusiyasında “Azərbaycan dili” ifadəsinin yazılmasında şəxsən onun ziyalılara, xalqın özünə o vaxt ehtiyacı olduğunu gizlətmirdi. Bu, Heydər Əliyev şəxsiyyətindəki səmimiyyətin göstəricilərindən biri idi. 1978-ci il konstitusiyasında “Azərbaycan dili” ifadə- sinin yazılması üçün Heydər Əliyev istəyirdi ki, Moskva anlasın ki, bu istək təkcə rəhbərin (Heydər Əliyevin) istə- yi deyil, bunu xalq istəyir. Ona görə də mərkəz (Moskva) buna mane olmasın deyə Azərbaycanın bütün rayonların- dan Moskvaya teleqramlar göndərilmiş, Yazıçılar İttifaqın- da müzakirələr aparılmışdır. Məhz konstitusiyada dövlət dilinin “Azərbaycan dili” yazılması üçün Heydər Əliyevə kömək məqsədilə Moskvaya teleqramların göndərilməsi də, Yazıçılar İttifaqında müzakirələrin aparılması da lazım- lı bir iş olmuşdur. Bu işə mane olanlara qarşı həqiqətin nə- dən ibarət olduğunu göstərmək üçün Heydər Əliyevin te- leqramlara da, müzakirələrə də ehtiyacı olmuşdur. Heydər Əliyev həqiqətin bu məqamı ilə bağlı deyirdi: “Biz yazdıq. Onda, əlbəttə ki, mənim sizə ehtiyacım var idi, mən istəyirdim ki, bir tək mənim səsim olmasın, xalqın səsi olsun, ziyalıların səsi olsun. Çünki, mən çox böyük müqavimətlərə rast gəlirdim”. “Azərbaycan dili” ifadəsinin “türk dili” kimi yazılması bir məsələdə dolaşıqlıq yarada bilərdi ki, bunu da müza- kirə zamanı səsləndirən ziyalılarımız olmuşdu. Belə ki, hər bir dilin arxasında o dilə aid olan, o dildə yazılan ədəbiyyat da vardır. Əgər dilimizin adı “Azərbaycan dili” deyil “türk dili” yazılardısa, onda ədəbiyyatımızın adı necə olmalı idi?! Türk dili ifadəsinin arxasında bu dildə yazılmış ədəbiyya- 91 tın adı gəlir. Onda həmin ədəbiyyat türk ədəbiyyatı olmalı idi. Beləliklə, böyük bir dolaşıqlıq yaranırdı. Məsələnin bu cəhətinə Elçin Əfəndiyev həssaslıqla yanaşırdı: “...Fikirlə- şirəm ki, əgər mən, tutalım, Azərbaycan dilini yalnız “türk dili” adlandırıramsa, onda Azərbaycan ədəbiyyatına nə deməliyəm? Çünki, Azərbaycan ədəbiyyatı, aydın məsələdir ki, dillə bağlı bir şeydir, dilin üzərində qurulmuş bir şeydir. Əgər mən Azərbaycan dilinə yalnız “türk dili” deyirəmsə, onda Azərbaycan ədəbiyya- tına nə deməliyəm? Onda “türk ədəbiyyatı” deməliyəm. Və bu zaman çox böyük qarışıqlıq əmələ gəlir...” Elçin Əfəndiyevin fikrincə, təkcə “türk dili”, təkcə “Azərbaycan dili” yazmaq düzgün deyildir. O, hər iki ifadəni “türk” və “Azərbaycan” sözlərinə haqq qazandıraraq belə bir təklif irəli sürürdü ki, “Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan (türk) dilidir”. Burada o, “Azərbaycan” və “türk” sözlərinin mənəvi haqqını nəzərə alırdı. Məsələn, “Azərbay- can dili” ifadəsi barədə deyirdi: “Azərbaycan dilindən nə qə- dər əsər tərcümə olunub (o cümlədən Azərbaycan dilinə də dünya ədəbiyyatı tərcümə olunub – B.X.), çap olunub, bunların hamı- sında yazılıb ki, Azərbaycan dilindən tərcümədir. Yenə də təkrar eləyirəm dediyim sözü ki, bu “Azərbaycan dili” ifadəsi son 60 ildə Azərbaycan xalqının nəinki mənşəyinə daxil olub, bu, Azər- baycan xalqının özünü ifadəsinə, bir hissəsinə çevrilib”. “Türk” sözünün yazılması isə Elçin Əfəndiyevə görə, onu göstərir ki, “bu, türk dilidir”. Yəni “Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan (türk) dilidir”, deyəndə mötərizədəki, “türk” sözü Azərbaycan dilində nəyi nəzərdə tutduğumuzu aydın edir. “... Yəni mötərizədə deyirik ki, bu, türk dilidir”. Yüklə 1,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|