Buxgalteriya hisobi va audit

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA'LIM FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

SIRTQI FAKULTETI

“BUXGALTERIYA HISOBI VA AUDIT” TA’LIM YO’NALISHI

1-KURS SBXA-76 GURUHI TALABLASI
Fayzullaev Abdurashid Abdihamid o’g’lining
“BIZNESDA BUXGALTERIYA HISOBI” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Biznesning zamonaviy turlari: IT korxonalar va ularning moliya-xo’jalik faoliyatining o’ziga xos jihatlari.

Kafedra tomonidan ro’yhatga olingan tartib raqami №____ “____” _________2023 y. ______ imzo

Talaba: ________________ _____________ imzo

Kurs ishi himoyaga tavsiya qilindi (qilinmadi) Sana “___” ____________ 2023 y. Rahbar imzosi:____________

Kurs ishi ball:________ball Komissiya a’zolari: ______________ ______ ______________ ______ ______________ ______

Toshkent – 2023

	Reja:	bet:
	Kirish	3
1.	Korxonalar innovatsion faoliyatining shakllanishi	7
2.	Zamonaviy biznes turlari	15
3.	Korxonalarda IT mahsulotlar	20
	Xulosa	23
	Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati	25

Kirish
Hayotimiz davomi “Korxona tushunchasiga juda ko’p duch kelamiz. Keling, innovatsion korxonalar haqida ma’lumot berishdan avval, “Korxona” tushunchasiga ta’rif berib olamiz.
Iqtisodiy sohalarda «korxona» tushunchasining mohiyati
Тadbirkorlik faoliyati bilan jismoniy yoki yuridik shaxs sifatida shug‘ullanish mumkin. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksiga muvofiq, fuqaro (jismoniy shaxs)lar deganda respub- likamizning fuqarolari, boshqa davlatlarning fuqarolari, shuningdek, fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar tushuniladi. Fuqaro (jismoniy shaxs) yakka tadbirkor sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan paytdan boshlab tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishga haqlidir. Fuqarolik kodeksiga muvofiq, «o‘z mulkida, xo‘jalik yuritishida yoki operativ boshqaruvida alohida mol-mulkka ega bo‘lgan hamda o‘z majburiyatlari yuzasidan ushbu mol-mulk bilan javob beradigan, o‘z nomidan mulkiy yoki shaxsiy nomulkiy huquqlarga ega bo‘la oladigan va ularni amalga oshira oladigan, majburiyatlarni bajara oladigan, sudda da’vogar va javobgar bo‘la oladigan tashkilot yuridik shaxs hisoblanadi». Ammo yuridik shaxslarning faqatgina foyda olishni o‘z faoliyatining asosiy maqsadi qilib olgan turlari, ya’ni tijoratchi tashkilotlar tadbirkorlik subyektlari hisoblanadi. Тadbirkor o‘z g‘oyasini amalga oshirishning tashkiliy tuzilmasi sifatida korxonani vujudga keltiradi. Korxona yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lgach, mustaqil xo‘jalik yurituvchi bozor subyekti bo‘lib, o‘z nizomiga muvofiq muayyan ijtimoiy-iqtisodiy samara va foyda olish maqsadida o‘ziga tegishli yoki xo‘jalik boshqaruvidagi mulkdan foydalanib faoliyat yuritadi.

Korxonani turli belgilariga ko‘ra tavsiflash mumkin:

ishlab chiqarish va texnikaviy munosabatlarda korxona, bu — ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar hajmi va turlari, ularni tayyorlash texnologiyasiga miqdor va sifat jihatidan mos keluvchi mashinalar va mexanizmlar tizimi;
ijtimoiy munosabatlarda korxona, bu — turli toifadagi va vazifa- larni bajaruvchi xodimlardan iborat mehnat jamoasi;
tashkiliy-huquqiy munosabatlarda korxona yuridik shaxs sifatida faoliyat yuritadi;
moliyaviy-iqtisodiy munosabatlarda korxona, bu — tarmoqning mustaqil bo‘g‘ini sifatida o‘zini o‘zi moliyalashtiradigan va boshqaradigan bozor subyekti.
Korxona o‘ziga xos bo‘lgan ma’lum xususiyatlarga ega:

1. 
   birinchidan, korxona o‘ziga tegishli va xo‘jalik boshqaruvidagi alohida mulkka ega bo‘lib, ushbu mulk uning faoliyati moddiy- texnikaviy imkoniyatlarini, iqtisodiy mustaqilligi va ishonchliligini ta’minlaydi;
   
2. 
   ikkinchidan, korxona kreditorlar, jumladan, davlat bilan o‘zaro munosabatlardagi majburiyatlar yuzasidan o‘z mulki bilan javob berish xususiyatiga ega bo‘ladi;
   
3. 
   uchinchidan, korxona xo‘jalik aylanmasida o‘z nomidan harakat qilishi mumkin, ya’ni qonunga asosan, xo‘jalik faoliyati yurituvchi hamkorlar, mahsulot (ish, xizmat) iste’molchilari, xomashyo va asbob- uskuna yetkazib beruvchilar hamda boshqa huquqiy va jismoniy shaxslar bilan shartnoma tuzish huquqiga ega;
   
4. 
   to‘rtinchidan, korxona qonunchilikka asosan, sudda da’vogar va javobgar sifatida qatnashish huquqiga ega;
   
5. 
   beshinchidan, korxona mustaqil balans yoki smetaga ega bo‘lib, ishlab chiqarish va mahsulot savdosi xarajatlarini hisobga olib boradi hamda davlat organlari tomonidan belgilangan tartibda o‘z vaqtida hisobotlarni taqdim etadi;
   
6. 
   oltinchidan, korxona o‘z nomiga ega bo‘lib, unda korxonaning tashkiliy-huquqiy shakli o‘z aksini topadi.
   

Har bir korxonaning faoliyati ishlab chiqarish, qayta ishlab chiqarish va muomala jarayonlaridan iborat bo‘ladi. Korxonaning ishlab chiqarish sohasidagi faoliyati — yangi mahsulotni ishlab chiqarishga tayyorlash va ishlab chiqarishni tashkillashtirishda namoyon bo‘ladi. Qayta ishlab chiqarish sohasidagi faoliyat — ishchi kuchini yollash, kadrlar tayyorlash va ularning malakasini oshirish, ishlab chiqarish vositalarini yangilash va kengaytirish jarayonlarida aks etadi. Muomala sohasidagi faoliyat esa ishlab chiqarishning moddiy- texnikaviy ta’minotini tashkillashtirish, mahsulot (ish, xizmat)larni sotish va foydalanilgan ishlab chiqarish vositalarining daromad shaklida qaytib kelishida ko‘zga ko‘rinadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar faoliyatining asosiy yo‘nalishlari quyidagilar hisoblanadi:

• 
  bozor va uning rivojlanish istiqbollarini kompleks ravishda o‘rganish yordamida, xaridorlarning mahsulot va xizmat turlariga mavjud va yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan talablarini aniqlash;
  
• 
  mahsulotning yangi modellari va namunalarini yaratish bo‘yicha ilmiy tadqiqot faoliyatini tashkil qilish;
  
• 
  xaridorlar talablariga mos keluvchi tovarlarni ishlab chiqarish;
  
• 
  ishlab chiqarishni rejalashtirish, dasturlash, muvofiqlashtirish va moliyalashtirish;
  
• 
  mahsulotni taqsimlash va sotish tizimini tashkil qilish va uni mukammallashtirish;
  
• 
  korxonaning barcha faoliyatini, jumladan, ishlab chiqarish, sotish, reklama, texnik xizmat ko‘rsatish va hokazolarni boshqarish.
  

Albatta, zamonaviy korxonalarning ko‘p qirrali faoliyati yuqorida sanab o‘tilgan yo‘nalishlar bilangina cheklanib qolmaydi. Amaliyotda ular fan-texnika taraqqiyoti va davlat tomonidan amalga oshirilayotgan iqtisodiy siyosatning yangi talablari bilan to‘ldirilishi mumkin. Bunday funksiyalar korxonalarning hajmi, qaysi tarmoqqa mansubligi, ijtimoiy infratuzilmaning mavjudligi, mahalliy hokimiyat idoralari bilan munosabatlarga asoslanib aniqlashtiriladi. Bugungi bozor iqtisodiyoti va fan-texnika taraqqiyoti korxonalarning amalga oshiruvchi funksiyalarini kengaytirishi hamda ularning faoliyatidagi ishlab chiqarish ko‘rsatkichlarini yanada yaxshilash uchun yangi vazifalar belgilab berishi mumkin.
Korxonani tashkil qilishdan, asosan, quyidagi maqsadlar ko‘zlanadi:

• 
  iste’molchilar talab qilayotgan mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirish va uni sotishdan foyda (daromad) olish;
  
• 
  ishlab chiqarishga ish bilan band bo‘lmagan aholini jalb qilish va shu orqali ish bilan ta’minlashdagi ijtimoiy muammolarni hal qilish;
  
• 
  ishlab chiqarishga mavjud qo‘shimcha resurslarni jalb qilish;
  
• 
  fan-texnika yutuqlaridan foydalangan holda yangi sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish;
  
• 
  yakka tarzda yoki hamkorlikda faoliyat yuritish uchun kichik korxona tashkil qiluvchi alohida fuqarolar yoki shaxslar guruhi a’zolarining shaxsiy ehtiyojlarini qondirish;
  
• 
  ishlab chiqarishni mustahkamlash va rivojlantirish hamda bozor muhitini kengaytirish.
  

Bugungi kichik ilm iy ish doirasida biz aynan korxona tamoyillarining eng yangi va zamonaviy uslubi ya’ni IT korxonalar haqida suhbat quramiz.