Buxoro davlat universiteti turobova hulkar rustamovna agrobiznesni tashkil etish va boshqarish
VII BOB. TADBIRKORLIKNI DAVLAT TOMONIDAN
Yüklə 2,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
VII BOB. TADBIRKORLIKNI DAVLAT TOMONIDAN QO’LLAB-QUVVATLASH 125 - tadbirkorlarning ishbilarmonlik faolligini oshirish, fuqarolarning tadbirkorlik faoliyati bilan erkin shug’ullanishlari va undan manfaatdorligining kafolatli tizimini yaratish hamda ularning qonuniy huquqlari va manfaatlarini muhofaza qilish; - kichik biznes korxonalari yaratilishi va faoliyatining me’yoriy- huquqiy negizini takomillashtirish; - kichik biznes korxonalarning kredit manbalari va sarmoyalardan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish; - biznes xatarlaridan barqaror himoyalanishni ta’minlash uchun sug’urta tizimining ahamiyatini oshirish; - tadbirkorlik sohasiga investitsiyalarni (shu jumladan, chet el investitsiyalarini), zamonaviy texnologiyalar va uskunalarni jalb etish; - kichik biznesda xizmat ko’rsatuvchi bozor infratouzilmalarini kengaytirish va rivojlantirish; - kichik korxonalarning xomashyo, axborotlar va texnologiyalardan erkin va to’siqlarsiz foydalanish imkoniyatini kengaytirish, ular tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotni ichki va tashqi bozorlarda sotish tizimini takomillashtirish; - kichik biznes faoliyati ko’rsatkichlarining buxgalterlik hisobi va tahlili tizimini takomillashtirish, ular uchun davlat statistika, buxgalteriya va soliq hisobotining soddalashtirilgan tartibini joriy etish; - tadbirkorlik faoliyati sub’ektlari samarali faoliyat yuritishi uchun ularni zaruriy iqtisodiy, statistik, ishlab chiqarish-texnologik, ilmiy- texnik va boshqa xil axborotlar bilan ta’minlash; - soliqlar, yig’imlar va tariflar bo’yicha imtiyozlar belgilash. - kichik va o’rta biznes uchun kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini rivojlantirish va boshqalar. Davlatning tadbirkorlik sub’ektlarini rivojlantirishni tartibga solish va qo’llab-quvvatlash sohasidagi faoliyati ma’lum bir shakllar hamda usullar asosida olib boriladi. Davlat tadbirkorlik sub’ektlari faoliyatiga ma’muriy, iqtisodiy yoki institutsional usullar yordamida bevosita yoki bilvosita ta’sir o’tkazadi. 126 Davlat tadbirkorlik sub’ektlari faoliyatini ma’muriy usullar yordamida tartibga solsa, iqtisodiy yoki institutsional usullar yordamida ularni qo’llab-quvvatlash choralarini amalga oshiradi. Ma’muriy usullar yordamida xususiy mulk va tadbirkorlik erkinligi daxlsizligini himoyalash va kafolatlar berish, monopoliyani cheklash va halol raqobatni muhofaza qilish, qonun ustuvorligini ta’minlash, davlat tomonidan qabul qilingan huquqiy-me’yoriy tartiblarga rioya etilishini nazorat etish kabi muhim tadbirlarni amalga oshirish ta’minlanadi. Iqtisodiy usullar yordamida davlat bozor jarayonlarining rivojlanishini davlatning iqtisodiy siyosatiga mos yo’nalishga solish uchun ta’sir etish choralarini qo’llaydi. Iqtisodiy usullar yordamida kichik biznesni tartibga solish va qo’llab-quvvatlash moliya, pul- kredit, soliq, bojxona, baho, sug’urta va boshqa dastaklar orqali ta’minlanadi. Iqtisodiy jarayonlarni davlat tomonidan tartibga solishning ma’muriy usullari bozor xo’jaligining o’z-o’zini boshqarish mexanizmiga qarshilik qilsa, iqtisodiy usullar ulardan faol foydalanishni rag’batlantiradi. Institutsional usullar kichik biznes sub’ektlarini qo’llab- quvvatlovchi davlat boshqaruvi organlari va turli instutitsional to’zilmalarni (assosiatsiyalar, palatalar, jamg’armalar, savdo uylari, ilmiy-tadqiqot markazlari va boshqalar) shakllantirish va rivojlantirishni ko’zda to’tadi. Iqtisodiy va institutsional usullar orqali tadbirkorlik sub’ektlarini qo’llab-quvvatlash ko’proq ahamiyat kasb etib boraveradi. Chunki, ular tadbirkorlik va tanlov erkinligi, shaxsiy manfaatdorlik va sog’lom raqobat muhitida tadbirkorlik sub’ektlarining samaradorligini yuksaltirishda davlatning rag’batlantiruvchilik rolini yuzaga chiqaradi. Tadbirkorlikni tartibga solish va qo’llab-quvvatlashning iqtisodiy usullariga quyidagilar kiradi: - byudjet-soliq siyosati; - pul-kredit siyosati; - tashqi iqtisodiy faoliyatni muqobillashtirish; - iqtisodiy rejalashtirish, dasturlash hamda istiqbolni belgilash. 127 Byudjet-soliq tizimi – xo’jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatini davlat tomonidan bevosita tartibga solishning samarali dastaklaridan biri hisoblanadi. Soliq tizimi davlat byudjetini shakllantirishning eng asosiy manbai bo’lishi bilan birga, uning iqtisodiy faoliyatini rag’batlantiruvchi (soliq imtiyozlari va boshqalar) vazifasi ham mavjud. Ammo, progressiv soliq tizimidan noto’g’ri foydalanish, ya’ni uning me’yoriy haddan tashqari oshirib yuborish iqtisodiy taraqqiyotga salbiy ta’sir ko’rsatish mumkin. Bu, birinchi navbatda, yuqori unum bilan mehnat qilish va yuqori daromad olishga bo’lgan manfaatni, investitsiyalarga bo’lgan rag’batni yo’qqa chiqishi bilan izohlanadi. Zamonaviy bozor iqtisodiyotida soliq dastaklari iqtisodiyotini tartibga solib turuvchi samarali vositalardan biri hisoblanadi. O’zbekistonda bu dastakdan kichik biznesni rag’batlantirish maqsadida foydalanilmoqda. Hozirgi kunda kichik biznes sub’ektlari bir qator soliq imtiyozlaridan foydalanmoqdalar. Pul-kredit tizimi orqali davlat tadbirkorlik faoliyatini rag’batlantirish choralarini belgilaydi. Pul-kredit siyosati birinchi navbatda pul muomalasini sog’lomlashtirish, milliy valyutaning qadrini ko’tarish va baholarning barqarorligini ta’minlashga yo’naltirilgan chora tadbirlarni o’z ichiga oladi. Pul-kredit tizimi orqali kichik biznesni rag’batlantirishning bevosita va bilvosita usullari mavjud. Bevosita iqtisodiy ta’sir ko’rsatish dastaklari sifatida tadbirkorlarga maqsadli kreditlar berish, kredit berishning yuqori chegaralarini belgilash, bank foizlarining darajasi ustidan bevosita nazorat o’rnatish tadbirlarini atash mumkin. Pul-kredit tizimi orqali kichik biznesni rag’batlantirishning bilvosita usullari ko’proq qo’llaniladi. Ularga tijorat banklar zaxiralarining minimal darajasini belgilash, kreditlar bo’yicha foiz stavkalarini tartibga solish, tijorat banklarini qayta moliyalash me’yorlarini muvofiq- lashtirish, milliy valyuta kursini belgilab borish, belgilangan me’yorlar darajasida muomaladagi pul emissiyasini va boshqa choralarni o’z ichiga oladi. Iqtisodiy rejalashtirish, dasturlash hamda istiqbolni belgilash (prognozlash) orqali davlat iqtisodiy jarayonlarga bilvosita ta’sir 128 ko’rsatadi va ular kichik biznes sub’ektlari uchun tavsiya mazmuniga egadir. Kichik biznes sub’ektlarini moliya-kredit tizimi orqali qo’llab- quvvatlash birinchi navbatda imtiyozli kredit berish mexanizmini qo’llash hamda kafolatlash jarayonini rivojlantirish bilan xarakterlanadi. O’zbekistonda kichik va o’rta biznesni tartibga solish, muvofiqlashtirish va qo’llab-quvvatlash ishlari bilan tegishli davlat boshqaruvi organlari, Savdo-sanoat palatasi, va fermer, dehqon xo’jaliklari va tomorqa yer egalari uyushmasi hamda boshqa tuzilmalar shug’ullanadilar. Ular shu bilan birga kichik biznes sub’ektlarini turli yo’llar bilan qo’llab-quvvatlash vazifasini ham bajaradi. Hozirgi davrda mahsulot yetishtiruvchi ishlab chiqaruvchilar murakkab va o’zgaruvchan sharoitda faoliyat ko’rsatmoqdalar. Kichik tadbirkorlik kimga, qanaqa va qancha mahsulot yetkazib berish kerakligini oldindan bilishi muhimdir. Bugungi kunda kichik tadbirkorlar tomonidan yaratilgan tovar va xizmatlar narxi nisbatan arzon va ularni yaqin qo’shni davlatlarga chiqarib sotish katta iqtisodiy ahamiyat kasb etadi. Shuning uchun, chetga eksport qilish bilan shug’ullanuvchi nodavlat uyushmasini tashkil etish bugungi kunda dolzarb ahamiyatga ega deb hisoblaymiz. Bizningcha, ushbu muammoni hol etishda chet el tajribasida muvaffaqiyatli qo’llanilib kelayotgan usullardan kengroq foydalanish maqsadi muvofiqdir. Mamlakatimizda kichik biznesni rivojlanishida, hamda uni takomillashtirishda bozor munosabatlarining rivojlanish darajasi, bozor infrastrukturasining ahvoli, tashkil qilingan iqtisodiy ishlab chiqarish imkoniyatlaridan foydalanish saviyasi, mehnat va tabiiy manbalar, chet el investitsiyalari, kreditlari, zayomlarini jalb qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Yuqorida qayd etilgan tashqi, ichki omil va sharoitlarning mavjudligi iqtisodiy ishlab chiqish imkoniyatlari tizimni qayta ko’rishni taqazo etadi. Kichik biznesni iqtisodiy samaradorligini oshirishda ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, yangi mahsulot turlarini ishlab chiqish yo’lga qo’yish, eksport salohiyatini kengaytirish, mablag’ bilan 129 ta’minlashning noan’anaviy usullarini jalb etish, xorij davlatlari bilan iqtisodiy integratsiyasi darajasi va asosan bozor munosabatlarini samarali yo’lga qo’yish va boshqalar asosiy omillar saqlanadi. Kichik biznes taraqqiyotida quyidagi asosiy yo’nalishlar dolzarb sanaladi: - kichik korxonalar mahsulotlariga ehtiyoj va talab kon’yunkturasini o’rganish uchun respublika axborot tizimini tashkil etish; - kichik biznesni mahalliy o’z-o’zini boshqarish organlari tomonidan qo’llab-quvvatlashni faollashtirish; - mahalliy miqyosda soliq imtiyozlari ishlab chiqish; - tadbirkorlar va xaridorlar ijtimoiy himoya kafolatini ta’minlash; - markazlashgan resurslar manbalari bilan ta’minlash; - kichik korxonalar uchun asosiy fondlarning amortizatsiyasi; - moliyaviy lizing xizmatlarini rivojlantirish; - kichik venchur korxonalarga mablag’ sarflayotgan xususiy sarmoyadorlarning davlat sug’urtasi; - kichik biznes uchun kredit muassasalari tashkil etishga zarur sharoitlar yaratish va kreditlar olish imkoniyatlarini kengaytirish; - mahsulot eksporti bilan shug’ullanadigan tadbirkorlar uchun valyuta tushumini sotishni majburiy me’yorlarini yaxshilash; - banklararo amalga oshiriladigan hisoblash tizimini rivojlantirish; - investitsiya loyihalar haqida ma’lumotlar tizimini tashkil qilish; - xorij sarmoyalari uchun valyuta soliq va tashqi savdoni boshqarish borasida mustahkam tizim o’rnatish va boshqalardir. Yüklə 2,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|