Buxoro davlat universiteti turobova hulkar rustamovna agrobiznesni tashkil etish va boshqarish
Kooperatsiya tushunchasi, turlari va turkumlanishi
Yüklə 2,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
8.2. Kooperatsiya tushunchasi, turlari va turkumlanishi. Kooperatsiya, tarixan yuzaga kelgan va doimiy ravishda takomillashib boruvchi ijtimoiy-xo‘jalik faoliyat shakli sifatida, jamiyat rivojlanishining turli bosqichlarida ushbu jamiyatning ma'lum qatlamlari yoki guruhlarining ehtiyojlarini qondirish usuli bo‘lib kelgan. Kooperativ harakat bo‘yicha ko‘zga ko‘ringan olim, professor A.F.Leydlouning fikricha, “kooperatsiya ijtimoiy-iqtisodiy tizim sifatida 156 hech qanday muayyan konsepsiya va ijtimoiy nazariyalarga asoslanmagan, u jamoatchilik kabi ko‘plab g‘oyalar va qarashlar birlashmasiga asoslanadi. Katta kuchga ega bo‘lish uchun zaiflikni birlashtirish, adolat bilan foydani qanday taqsimlagan bo‘lsa, zararni ham shunday taqsimlash, umumiy manfaatga ega bo‘lgan shaxslarning ittifoqi va o‘zaro yordamiga asoslanadi” Mashhur kooperator N.P.Gibner kooperatsiyaga quyidagicha tarif beradi: Kooperatsiya – bu odamlarning yangi, mustaqil va ixtiyoriy guruhlari tizimi bo‘lib, ular ishlab chiqarish va boyliklarni almashtirish sohalarida hamkorlik ishini tashkil etish uchun to‘lovni ishga kiritilgan kapitaldan daromad topish emas, har bir ishtirokchi shaxsiy ishini to‘lash sharti bilan kapitalga faqatgina pul bozori tomonidan shartlanuvchi adolatli foizni berish bilan tashkil etiladi 16 . Sh.Jidning fikricha, kooperativlarni rivojlantirish orqali ma'lum yetishmovchiliklardan jabrlanuvchi zamonaviy ishlab chiqarishni birinchi navbatda, insonlarni shaxsiy extiyojlarini qondiradigan iste'mol jamiyatlarini, asosan savdo bilan shug‘ullanadiganlarini yaxshilash mumkin. U koopertivni odamlarni birlashmasi ekanligini aytib, iqtisodiy, ijtimoiy va ta'limga yetishish maqsadida xo‘jalik faoliyatini amalga oshirish yo‘lidir deydi. Jidning fikricha kooperativ nafaqat bir muncha hayot tarzini yaxshilabgina qolmay balki, keng jamoatchilikni yangilab turish uchun xizmat qilishi kerak 17 . L.Lussati esa kooperatsiyani - mayda umumiy jamg‘armalar va kapitallarni jalb etish orqali katta natijalarga erisha oladigan iqtisodiy metoddir deb ataydi 18 . M.N.Sobolev kooperatsiyaning eng muhim ahamiyatini u tomonidan yangi iqtisodiy kuchlar va faoliyat ko‘rsatuvchilarni ishlab chiqarishda ko‘rish mumkinligini aytadi. Kooperativ muassasalar shaxsiy xo‘jalik manfaati ta'siri ostida emas, jamoa faravonligi maqsadlarida ish yurituvchi faoliyat yurituvchilarning yangi turini yaratadi. Kooperatsiya yo‘li bilan iqtisodiy motivasiya qayta tuziladi va 16 Вахитов К.И . Кооперация: теория, история, практика. -Москва, 2006 . 69-б 16 Шу китоб. 46-бет 17 Жид Ш. О кооперации: Пер. С фр.-М., 1918. –С.62-63. 18 Вахитов К.И . Кооперация: теория, история, практика. -Москва, 2006 . 69-б 157 jamoatchilik asosida takomillashgan iqtisodiy tuzum elementlari vujudga keladi. Albatta, kooperatsiya har qanday muammoni hal qiladigan vosita emas: bu insoniyatning yaxshi hayot yaratish vositalaridan biridir 19 . I.N.Buzdalovning fikricha, hozirgi dunyoda kooperativ harakat tajribasi barcha jihatlardan diqqat bilan o‘rganilish va amaliy foydalanishga loyiq, chunki kooperatsiya inson faoliyatining internasional hodisasi. Chet elda kooperativ faoliyatni o‘rganishning amaliy ahamiyati yana shundaki, u xalqaro nuqtai nazaridan o‘zaro foydali va o‘zaro manfaatli hamkorlikni yaxshiroq amalga oshirishga imkon berishdan iborat 20 . Asosan, kooperativ bu foyda yoki foydalanishga asoslanib teng taqsimlanadigan foydalanuvchiga tegishli va foydalanuvchi tomonidan boshqariladigan biznesdir 21 . O‘zbek olimlaridan Sh.J.Ergashxodjaeva kooperatsiyaga quyidagicha ta'rif beradi. “Kooperatsiya-birgalikdagi mehnat yoki fermerlar va boshqa qishloq xo‘jaligi tovar ishlab chiqaruvchilari hamda xizmat ko‘rsatuvchilarning o‘zaro hamkorligi asosida rentabelli qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishda xo‘jalik yuritishning zamonaviy talablariga moslashish shakli hisoblanadi” 22 . B.N.Navro‘zzoda va T.H.Farmonov taxriri ostida chop etilgan “Fermer xo‘jaliklarida iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirish” nomli monografiyada kooperatsiya munosabatlariga quyidagicha fikr bildirilgan ya'ni “kooperatsiya munosabatlari – ma'lum va aniq maqsad asosida ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish ko‘rsatkichlariga erishish uchun xo‘jalik sub'ektlarini o‘zaro erkin, ixtiyoriy va ko‘ngilli ravishda birlashishlari hisoblanib, bu hamkorlik natijasida ijtimoiy-iqtisodiy manfaatlarga erishish bosh me'zon hisoblanadi. Ilmiy-amaliy jihatdan mazkur maqsadga erishish uchun birlashish kooperativning har bir a'zosi va kooperativ uchun bir xil daromad keltiradi, shaxsiy va kooperativ 19 Шу китоб. 46-бет 20 Буздалов, И.Н. Возрождение кооперации . И.Н. Буздалов- М.: Экономика, 1990. 175с. 21 Barton DG (1989). What is a cooperative? In Cooperatives in agriculture, ed. D. Cobia, 1-20. New Jersey, USA: Prentice-Hall, Inc 22 Эргашходжаева Ш.Ж.Қишлоқ жойларида кооперцияни ривожлантиришнинг маркетинг стратегияси. Монография.Т.: “Фан” нашриёти. 2006.6-7 бетлар 158 jamoasi manfaatlariga mos keladi hamda ularni qoniqtiradi degan ma'noni anglatadi” 23 . O.Jumaevning “Kooperatsiya istiqboli” ilmiy maqolasida “kooperatsiya –bu ishlab chiqarish jarayonida uzviy bog‘liq bo‘lgan turli xildagi xo‘jalik yurituvchi sub'ektlarning o‘zaro hamkorlikdagi faoliyati” ekanligi ta'kidlab o‘tiladi 24 . Professor Q.A.Chorievning fikricha, Yüklə 2,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|