C a n e r t a s L a m a n Big Bang Və Tanrı
Yüklə 70,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gerçək və nəzəri sonsuz
- Zenonun dovşanı və Tısbağası
76 İkinci maddə arqumentasiyanın əsasını təşkil etmək- dədir. Bu arqumentasiyaya etiraz edənlər də bu maddəyə etiraz etmişdirlər. Big Bang-in təməl sübutları və yan sü- butları bu maddənin elmi yöndən isbatını meydana gətir- məkdədir. Lakin elmi sübutlar olmadan sırf fəlsəfi baxım- dan da bu arqumentasiya müdafiə oluna bilər. Bu maddəyə əsasən, kainatdakı hərəkət və kainatdakı zaman sonsuz ola bilməz, zaman anlayışının başlanğıcı kainatın da baş- lanğıcıdır. Kainatdakı zaman kainatdakı hərəkətin ölçüsü- dür, hərəkət edən kainatın parçaları, yəni kainatın özüdür. Hərəkətin olmadığı bir kainat düşünülə bilməz. Elə isə kainatın zamanının əvvəli varsa, bu başlanğıc kainatdakı hərəkətin və kainatın özünün də başlanğıcıdır. Bu başlanğıc kainatın özündən kənar bir səbəbə ehtiyac doğurur. Gerçək və nəzəri sonsuz Aydın olduğu kimi, sonsuzluq anlayışının araşdırılma- sı mövzumuz baxımından həyati əhəmiyyətə malikdir. Bu nöqtədə sonsuzluq anlayışının bir istisnaya tabe tutulması və qarışıqlığın önlənməsi üçün çox əhəmiyyətlidir. Kantor (Cantor) kimi riyaziyyatçıların meydana gətirdiyi ədədi silsilələr “nəzəri sonsuz” ədədi silsilələridir və kainatda heç bir şeyə uyğun gəlməməkdədir. Halbuki “gerçək son- suz” olan, “nəzəri sonsuz” olandan ayırd edilməlidir. Bir şeyin “gerçək sonsuz” olduğunu iddia etmək tamam ayrı bir şeydir. Nə qədər qəribə olsa da, Elealı Zenondan, Ras- sell, Frege, Houkinq kimi məşhur riyaziyyatçılara qədər bir çox adam bu ayırımı edə bilmədikləri üçün bir çox para- dokslara düşmüşlər. Riyaziyyatın paradoksları deyə fəlsəfə və riyaziyyat kitablarında görülən paradoksların mənşəyi “gerçək” ilə “nəzəri” olanın ayırd edilə bilməməsindən qaynaqlanmaqdadır. Lakin bu paradoksların əhəmiyyətli 77 bir vəzifəsi olduğu aydın olmaqdadır. Bu paradokslar həmsöhbətinə: “Bu anda kainatda həqiqətən var olanın ri- yaziyyatı ilə deyil, nəzəri olanın riyaziyyat ilə məşğul olur- san!” deməkdədirlər. Kantor kimi sonsuz ədədi silsilələrə söykənən riyaziyyat, təbii ki, işlədilə bilər. Lakin bunların kainatdakı qarşılığının olmadığı unudulmamalıdır. Zenonun dovşanı və Tısbağası Əsas mövzumuzdan bir az kənara çıxaraq zehində ha- zırlanıb həqiqət ilə qarışdırılan riyaziyyatdakı “fantastika” və “gerçək” ayırımının fərqinə varanda fəlsəfə tarixindəki paradoksların necə həll edilə biləcəyinə qısaca toxunacağam. Zenona görə, dovşan heç bir zaman çanaqlı tısbağaya çata bilməz. Çünki dovşan çanaqlı tısbağanın olduğu X nöqtəsinə çatanda çanaqlı tısbağa artıq Y nöqtəsinə çatmış olar, dovşan Y nöqtəsinə gələndə isə çanaqlı tısbağa Z nöqtəsinə çatmış olacaq, bu sonsuza qədər belə davam edəcək, buna görə də dovşan çanaqlı tısbağanı heç bir zaman tuta bilməz. Zenon bu tip paradoksları ilə kainatda hərəkətin və dəyişmənin olmadığını göstərməyə çalışırdı. Halbuki hazırladığı riyazi modelləşdirmənin kainatdakı hərəkətlə əlaqəsi yox idi. Hər şeydən əvvəl, dovşan heç bir zaman çanaqlı tısbağanın tam yanına çatanda dayanıb çanaqlı tısbağanın irəliyə doğru hərəkət etməsini gözləməz. Riyaziyyatın sadə düsturundan bilirik ki, Alınan Yol = Sürət x Zaman. Kainatda müəyyən uzunluqlar vardır, 10 kilometr, 100 metr kimi. Lakin bu uzunluğu bir ədədə bölərkən məxrəcə sonsuz yazmağımız xəyali bir tətbiqdir. Birincisi, “sonsuz” bir ədəd deyil, o ancaq daima davam etmək kimi bir vəziyyəti təsvir edir. İkincisi, kainatda “sonsuz”a bölünmüş bir bü- töv yoxdur, bütövü bu şəkildə bölmək xəyali bir cəhddir. 78 Üstəlik, həqiqəti olmayan bu cəhdi ağıl da bacara bilməz. Bir cismi “sonsuza bölmək” ilə ancaq bir cismi getdikcə daha böyük bir ədədə bölə biləcəyimiz nəzərdə tutula bilər. Əgər “sonsuz”un “daima artan” mənası xaricində, onu gerçək bir ədəd olaraq götürsək, gerçək dünyada rast gəlinməyən bir axmaqlığı özümüz çıxarmış olarıq. Zenon bir oxun hədəfini vura bilməyəcəyini söyləyərkən oxun atılan yeri ilə hədəfin arasını sonsuza bölürdü və bu məsafənin sonsuz oldu- ğu üçün aşılmaz olacağını söyləyirdi. Halbuki bu sonsuza bölmə ancaq xəyali idi və ox da bunu dinləmirdi. Dovşanlar da bu tip axmaqlıqlarımıza qulaq asmadan çanaqlı tısbağa- ları keçərlər. Dovşanın çanaqlı tısbağanın yanına gələndə dayandığını söyləmək və bu dayanmaları sonsuza aparmaq kainatda gerçəkdə var olan vəziyyətə ziddir. Riyaziyyatda məşhur bir paradoks da Rasselin çoxluqlar paradoksudur. Bu paradoksda əvvəl çoxluğun qaydası ya- zılır, bu qaydaya görə çoxluq öz-özünün üzvü olmayan eyni cins varlıqları əhatə edir. Məsələn, itlər çoxluğu kainatdakı bütün itləri əhatə edir, amma “itlər çoxluğu” bu çoxluğun (öz-özünün) üzvü deyil. Bütün çoxluqlar bu xüsusiyyətə sahibdir, amma “çoxluqlar çoxluğu”na gələndə başqa cür olur. Bu çoxluğun içində digər üzvlər olduğu kimi, “çox- luqlar çoxluğu” da olmalıdır. Lakin o zaman “çoxluqlar çoxluğu” öz-özünün üzvü olmuş olacaq ki, bu da çoxluğun verilən tərifinə ziddir. Frege riyaziyyatın əhəmiyyətli bir hissəsi olan çoxluqlar nəzəriyyəsi ilə əlaqədar olaraq Ras- selin bu paradoksunu eşidəndə panikaya düşərək “Riya- ziyyat axsayır” demişdi. Halbuki riyaziyyatdakı çoxluqlar haqqında öz etdikləri, kainatda əslində var olmayan “nəzəri tərif”i dəyişdirsəydilər, ortada bir paradoks qalmayacaqdı. Bu nümunələrdə görüldüyü kimi, bəzi riyaziyyatçılar zehni fantastikalarını gerçək ilə qarışdırmış, zehni fantastikalarını sanki Platonun ideallarına çevirmişdilər. Yüklə 70,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|