C a n e r t a s L a m a n Big Bang Və Tanrı
Yüklə 70,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Davamlı olaraq sonsuz
- Sonsuz keçilə bilərmi
- Hilbertin oteli
79 Davamlı olaraq sonsuz Zehni fantastika ilə kainatın gerçəyinin ən çox qarış- dırıldığı anlayışların başında “sonsuz” durmaqdadır. Ri- yaziyyatda “sonsuz”u sanki həqiqi bir ədəd kimi qəbul edənlər olmuşdur. Halbuki “sonsuz” deyə bir ədəd yox- dur, “sonsuz” bizim heç dayanmadan, davamlı olaraq irəliləyəcəyimizi bildirən bir anlayışdır. Məsələn, təbii ədədi silsiləyə baxaq: {0,1,2,3,4.....}. Bu ədədi silsilənin sonsuza getdiyini söyləyərkən, əslində, bu ədədi silsilənin bir hədəfə getdiyini söyləmirik, bu ədədi silsiləyə 1 artırmaqla daima irəlilədiyini söyləyirik. Buna görə də ədədi silsilələrin heç biri sonsuzu tamamlamır, daim irəliləyirlər, əgər bir yerdə bu ədədi silsilə dayanırsa, onsuz da “sonsuz” anlayışının tərifinə ziddir deməkdir, çünki “sonu” vardır. Bu tərifdən sonra kainatın zamanının keçmişdə və gələcəkdə sonsuz olduğunu iddia edənlərin iddiasını bir-birindən ayırmalıyıq. Kainatın keçmiş və gələcəyini Kantorun ədədi silsilələri kimi düşünənlər bu ifadəni çox düşünmədən qəbul edə bilərlər. Kainatın sonsuza doğru getdiyini söyləyənlər kainatdakı zamanın davamlı olaraq heç dayanmadan irəlilədiyini söyləmiş olurlar. Buna görə də gələcəyə doğru irəliləməyə “potensial sonsuz” deyənlər olmuşdur. Bu tərif açıqladığımız nəticə baxımından bir şey dəyişdirmir. Lakin mən bu tərifi istifadə etməyi belə uyğun görmürəm. Çünki potensial sözü reallaşma gücünə sahib olmağı xatırlada bilər. Halbuki sonsuza doğru gedən bir müddət sonsuzun tərifinə müvafiq olaraq heç bir zaman dayanmaz, sonsuza heç bir zaman çatmaz, onsuz da sonsuz deyə bir nöqtə yoxdur, “sonsuz” çatılacaq bir hədəf deyil, o ancaq heç dayanmadan irəliləməyi ifadə edir. Buna görə də kainatın gələcək zamanının “gerçək sonsuz” (reallaşıb, tamamlana bilən sonsuz) olduğunu söyləyənlər səhv etmiş 80 olurlar. Daimi irəliləmənin harasında dayansaq, bu, sonsuz deyil. Halbuki kainatın keçmişinin sonsuz olduğunu söylə- yənlər sonsuzun tamamlandığını, kainatın yaşının “reallaş- mış sonsuz” olduğunu söyləyirlər. Görüldüyü kimi, burada “sonsuz”un tərifi artıq davamlılıq xaricində, bir bitmişlik, bir istehlak edilmişlik ifadə edir. Gələcək zamanın sonsuz olması ilə bu deyilənlər çox fərqlidir, bu çox əhəmiyyətli fərq bir çox adamın gözündən yayınmışdır. Sonsuz keçilə bilərmi? Bizim sonsuz zaman keçdikdən sonra bu nöqtədə olduğu- muzu söyləmək sonsuz +1-in ola biləcəyini, sonsuzun keçilə biləcəyini söyləmək deməkdir ki, bu da sonsuzun tərifinə zid- dir. “Sonsuz” anlayışını nəzəri olaraq istifadə edən lər bunu gözdən qaçırdıblar. Bunu qısaca belə göstərə bilərəm: 1 - Sonsuz davamlı olaraq irəliləyən və irəliləməklə ta- mamlanmayan deməkdir. 2 - Kainatdakı keçmiş zamanın sonsuz olduğu deyilmək- dədir. 3 - Onda bizim bu nöqtədə mövcud ola bilməmiz üçün sonsuzun keçilmiş olması labüddür. (2-ci maddəyə əsasən.) 4 - Sonsuz keçilə bilməyəcəyi (1-ci maddəyə əsasən) və bizim mövcud olmağımız inkar edilə bilməyəcəyinə üçün kainatdakı keçmiş zaman da sonsuz ola bilməz. 5 - Elə isə kainatdakı zamanın başlanğıcı vardır. Sonsuz anlayışının səhv istifadə edilməsi düzəldilsə, görüldüyü kimi, kainatın zamanının bir başlanğıcı olduğu da aydın olacaq. Bir daha ifadə etməliyəm ki, riyaziyyata 81 kainatda var olmayan nəzəri ünsürlərin qatılması deyil, bu “fantastika” ilə kainatdakı “gerçəyin” qarışdırılması səhvdir. Riyaziyyatın paradokslarının bu səhvləri düzəltməkdə əhəmiyyətli bir köməkçimiz olacağı qənaətindəyəm. Bu cümlə şüarımız ola bilər: “Riyaziyyat baş verənlərin (ka- inatdakı gerçəyin) riyaziyyatı olduğu müddətcə heç bir paradoks ola bilməz.” Əgər riyaziyyatın ontoloji statu- sunda (riyazi anlayışların nəzərimi, gerçəkmi olduğunda) səhv edilməzsə, paradokslar meydana gəlməyəcək. Necə ki elmlərin irəliləməsində riyaziyyatın doğru tətbiqlərinin mübahisə edilməz bir yeri vardır. Nəzəri olaraq hazırlanıb kainatdakı həqiqətə uyğun gəlməyən riyaziyyatın isə bu irəliləmədə heç bir qatqısı olmamışdır. Bu riyaziyyat ancaq bir əylənmə, bir fikir gimnastikası və bir paradoks çıxar- ma qaynağı olmuşdur. Riyaziyyatla məşğul olanlar nəzəri tənzimləmələrdən çəkinməməlidirlər, lakin nəzəri olanı ka- inatın gerçəyi ilə qarışdırmaqdan çəkinməlidirlər. Məsələn, Pamela Hyubi (Pamela Huby), Kantorun sonsuz ədədi silsilələrini nəzərdən keçirərkən bunların “gerçək sonsuz” haqqında heç bir şey söyləmədiklərinin təsbit etmişdir və ya Robinson bu ədədi silsilələrin həqiqətən qopuqluğunu təsbit edə bilmişdir. Lakin hər kəsin “fantastika” ilə “kaina- tın gerçəyi”ni ayırd etməkdə bu qədər müvəffəqiyyətli ol- madığı da aydın olmaqdadır. Vliyam Leyn Kreyq (William Lane Craig) bu mövzunu öz təcrübələrində detallı olaraq araşdırmış və kainatın sonsuz zamandan bəri var olamaya- cağını bu arqumentlə yekunlaşdırmışdır: 1 - “Gerçək sonsuz” mövcud ola bilməz. 2 - Zamanda sonsuza qədər geri getmək “gerçək sonsuz”u meydana gətirir. 3 - Elə isə zamanda sonsuza qədər geri getmək müm- kün deyil. 82 Hilbertin oteli Sonsuzla əlaqədar olaraq kantorçu tənzimləmələri ger- çək dünyaya uyğunlaşdıranda ziddiyyətləri görəcəyik. Kan- toru təqdir etməliyik, lakin bu kainatda “gerçək sonsuz”un ol- madığını da bilməliyik. Bunu anlamaq üçün bu mövzuda bir klassikaya çevrilən Hilbertin otel nümunəsini incəyə bilərik: Bir oteldə “gerçək sonsuz” (sonsuza gedən deyil) otaq oldu- ğu iddiasına nəzər yetirək. Təsəvvür edək ki, bu otelin son- suz otaqları doludur və sonsuz müştəri də gəlib bizdən otaq istəyir. Biz də “Oldu” deyib nömrə 1-dəki müştərini nömrə 2-yə, nömrə 2-ni nömrə 4-ə, nömrə 3-ü nömrə 6-ya, nömrə 4-ü nömrə 8-ə sürüşdürməklə bütün tək nömrəli otaqları bo- şaldırıq. (Tək ədədlər çoxluğunun sonsuz olduğunu xatırla- yın: 1,3,5,7,9...). Beləliklə, sonsuz yeni müştəri sonsuz otağa asanca daxil olur. Lakin otelin otaqları heç artmır, otelin do- luluq nisbəti əvvəlcədən də sonsuzdur, indi də sonsuzdur! Digər tərəfdən hər otaq sahibi bir təbii ədədə müvafiq ola- raq gəldiyi üçün otağa yeni daxil olacaq adama heç bir otaq verə bilməyəcəyimizi də deyə bilərik. Bu, sonsuza bir şey əlavə oluna bilinməməsi ilə əlaqədardır. Üstəlik, otelin ya- nında bir otel tikib bir neçə otaq tiksək və bura bir neçə nəfəri yerləşdirsək, oteldəki insanların sayının yenə də artdığını id- dia edə bilmərik (Çünki Sonsuz + Hər hansı bir ədəd = Sonsuz) Sonsuz anlayışının araşdırılmasından aydın olmaqdadır ki, ard-arda əlavə etməli bir silsilə ilə “gerçək sonsuz” bir ədədə çatıla bilməz. Zamanın içində hər bir an digərini izləməkdə və zaman, beləcə, tək istiqamətli olaraq irəliləməkdədir. Hər an bir əvvəlki ana əlavə olunduğu üçün zaman da “gerçək sonsuz” bir anlayış ola bilməz. Bunu Vilyam Leyn Kreyq belə yekunlaşdırmaqdadır: 1 - Zamana aid hadisələr silsiləsi ardıcıl əlavə olunmaq- la davam edir. Yüklə 70,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|